" Bảy lời bình dành cho Chí Phèo Xét cho cùng, biểu hiện lớn nhất của tình người ở Thị Nở là bát cháo hành. Và đây là một chi tiết thiên tài của Nam Cao. Việc Thị Nở chăm sóc cho Chí Phèo khi bị cảm gió ngoài vườn, thực ra, chỉ là cử chỉ của một lòng tốt bình thường của một con người dành cho một con người. Nhưng trong cái thế giới ngày càng vô tình, tha hóa của làng Vũ Đại, đây là lòng tốt hiếm hoi duy nhất mà Chí nhận được kể từ ngày về làng. Vì thế nó quý giá, nó mới làm cảm động Chí Phèo sâu xa đến thế. Gửi niềm tin vào lòng tốt bình thường, Nam cao đã tỏ rõ tầm cỡ của một nhà văn nhân đạo lớn. Bởi cái mà nhân loại thiếu không phải một lòng tốt xa vời và hư ảo của một ông thánh, cũng không phải lòng tốt suông của những nhà lập thuyết viển vông: “Cái mà nhân loại thiếu, đó là một lòng tốt bình thường”, lời nói đó đã luôn vang lên như một điệp khúc khắc khoải trong tác phẩm của Rơ-mác. Chỉ cần mỗi con người mang cho nhau một lòng tốt bình thường là đủ để cả hành tinh này tốt đẹp rồi. Cháo hành là thứ cháo xoàng xĩnh. Lại được nấu bởi bàn tay của Thị Nở thì chắc là… Ấy thế mà đến nay, khi sang đến cái dốc bên kia của cuộc đời, Chí mới lần đầu tiên được hưởng. Chí Phèo ý thức được sự hiếm hoi muộn màng đó. Và hắn nhận ra đó là hương vị của tình người. Kề bát cháo hành lên miệng, hắn đã khóc. Nam Cao đã tả bằng những lời văn bề ngoài lạnh lùng mà bên trong đầy thương cảm xót xa: “Thằng này rất ngạc nhiên. Hết ngạc nhiên thì hắn thấy mắt mình như ươn ướt”. May mà Chí Phèo vẫn còn những giọt nước mắt ấy. Nếu không còn khả năng khóc, Chí Phèo không còn khả năng lương thiện, nghĩa là lương tri đã chết hẳn trong con người Chí. Nam Cao tin vào nước mắt của con người. Với Nam Cao, nước mắt là biểu hiện của tính người. Sự thức tỉnh của các nhân vật Nam Cao đều cùng với giọt nước mắt là bằng nước mắt. Sống trong xã hội Vũ Đại héo khô tình người, giọt nước mắt trong Chí Phèo tưởng đã khô cạn, tiêu tan. Hóa ra chưa hẳn. Nó chỉ bị vùi lấp trong sâu thẳm lòng Chí, nó vẫn còn chảy len lỏi, âm thầm và trong suốt. Vậy là tình người đã được thức tỉnh, đã hồi sinh tính người trong Chí. Vừa chạm đến tình người thì cái lốt quỷ dữ của Chí dường như đã được trút bỏ, con người lương thiện đã hiện nguyên bản tướng. Đó chẳng phải là sự kì diệu của bát cháo hành, kì diệu của tình người hay sao? (Bảy lời bình dành cho Chí Phèo, Chu Văn Sơn, in trong Đi tìm vẻ đẹp văn chương, Trần Phương Thu tuyển chọn, NXB Giáo dục Việt Nam, Hà Nội, 2018) Thực hiện các yêu cầu đọc hiểu Bảy lời bình dành cho Chí Phèo "
Sự ra đi của tác giả vào lúc tài năng đang độ chín đã để lại trên văn đàn một khoảng trống thật khó lấp đầy. Có lẽ phải rất lâu, lịch sử văn chương mới có được một cây bút phê bình quý hiếm như vậy.
- Chí Phèo say hay t nh?ỉ
Có ng i đã cốố ch ng minh rằằng Chí Phèo t nh, Chí Phèo khống say! Là nói c c đoan thối! B i ườ ứ ỉ ự ở
Chí Phèo hoàn toàn t nh thì vố lí, Chí Phèo hoàn toàn say thì vố nghĩa. S đ c đáo c a hình ỉ ự ộ ủ
t ng Chí Phèo chính là tr ng thái say - t nh bấốt phấn. Đó khống h n là các m t tách b ch c a ượ ạ ỉ ẳ ặ ạ ủ
mấu thuấẫn: bên ngoài - bên trong, bêằ m t - bêằ sấu. Mà cái say - t nh nằằm ngay ranh gi i gi a ặ ỉ ở ớ ữ
các “bêằ” đó. Thêố nên, lúc điên rốằ nhấốt cũng là lúc t nh nhấốt.ỉ
Còn gì điên rốằ h n cách ch i c a Chí Phèo ? Nh ng hãy xem các đốối t ng b ch i c dấằn thu ơ ử ủ ư ượ ị ử ứ
h p l i: t xa xối khống đấu nhấốt, đêốn đ ng ch m sát s t nhấốt là Tr i, rốằi Đ i, rốằi làng Vũ Đ i, ẹ ạ ừ ụ ạ ạ ờ ờ ạ
cuốối cùng là nh ng “đ a chêốt m nào khống ch i nhau v i hằốn”, seẫ thấốy cái logic c a m t tấm líữ ứ ẹ ử ớ ủ ộ
t nh táo. T nh táo ngay trong đau kh cùng c c. Rốằi xem tiêốp cái cách Nam Cao “bào ch a” cho ỉ ỉ ổ ự ữ
Chí Phèo : “Giá hằốn biêốt hát thì có leẫ hằốn khống cấằn ch i. Kh cho hằốn và kh cho ng i, hằốn l i ử ổ ổ ườ ạ
khống biêốt hát. Thì hằốn ch i...”. Đau kh vì b t y chay, b lo i kh i thêố gi i ng i, hằốn b c xúc ử ổ ị ẩ ị ạ ỏ ớ ườ ứ
và cấằn gi i to . Nêốu hát đ c, đau kh seẫ v i b t. Nh ng tr i đấu phú cho Chí Phèo nằng khiêốuả ả ượ ổ ợ ớ ư ờ
thanh nh c! V y ch i là m t ki u hát c a Chí Phèo ch sao? Bài hát l n ng c c a m t linh ạ ậ ử ộ ể ủ ứ ộ ượ ủ ộ
hốằn méo mó và đau kh . V chằng, cũng cấằn phấn bi t cái t nh c a m t ng i nghiêm ch nh, ổ ả ệ ỉ ủ ộ ườ ỉ
c a m t l ng tri, khác v i tr ng thái t nh nh là tan c n say c a m t tên cốn đốằ, l u manh.ủ ộ ươ ớ ạ ỉ ư ơ ủ ộ ư
Cu c đ i Chí Phèo có th chia thành hai ch ng l n: tr c và sau khi g p Th N . Tr c khi g p ộ ờ ể ặ ớ ướ ặ ị ở ướ ặ
Th N cũng có hai ch ng nh mà mốốc phấn đ nh là nhà tù. Nhà tù th c dấn đã biêốn m t ng i ị ở ặ ỏ ị ự ộ ườ
l ng thi n thành m t tên l u manh. Sau khi ra tù vêằ làng, các thêố l c nh Bá Kiêốn đã làm nốốt ươ ệ ộ ư ự ư
cống đo n cuốối cùng c a vi c tha hoá Chí Phèo: biêốn m t tên l u manh thành m t con qu d . ạ ủ ệ ộ ư ộ ỉ ữ
T đó, Nam Cao mố t đ i hằốn nh m t c n say dài, mênh mống bấốt t n, “và có leẫ hằốn ch a ừ ả ờ ư ộ ơ ậ ư
bao gi t nh táo, đ nh rằằng có hằốn trên đ i”. Th N th c s là m t b c ngo t l n trong ờ ỉ ể ớ ở ờ ị ở ự ự ộ ướ ặ ớ
đ i hằốn, mà tr c nhấốt là, trong tấm lí Chí Phèo. Tuy ch có nằm ngày ngằốn ng i, nh ng đó th c ờ ướ ỉ ủ ư ự
s là m t quãng đ i khác: Chí đ c sốống rốằi chêốt nh m t con ng i.ự ộ ờ ượ ư ộ ườ
Cũng khống ph i g p th N là có ngay s th c t nh sấu xa. Nam Cao t ra rấốt am hi u cái diêẫn ả ặ ị ở ự ứ ỉ ỏ ể
biêốn bi n ch ng c a tấm lí. Ông đã miêu t nó theo m t yêu cấằu hi n th c nghiêm ng t. Qu ệ ứ ủ ả ộ ệ ự ặ ả
th c, cu c chung ch đêm tr c v i Th N đêm tr c m i đánh th c d y cái phấằn b n nằng ự ộ ạ ướ ớ ị ở ướ ớ ứ ậ ả
c a m t gã đàn ống. Và m t cu c chung đ ng có leẫ cũng ch là đ c có thêố. Ph i đêốn sáng hốmủ ộ ộ ộ ụ ỉ ượ ả
sau đ c h ng s chằm sóc m c m c và chấn thành c a Th N thì trong Chí Phèo m i có s ượ ưở ự ộ ạ ủ ị ở ớ ự
th c t nh cấằn thiêốt: b n chấốt l ng thi n c a m t ng i nống dấn b vùi lấốp đã trốẫi d y, l ng ứ ỉ ả ươ ệ ủ ộ ườ ị ậ ươ
tri đã tr vêằ.ở
Nh ng l ng tri tr vêằ l i nhanh chóng đ y bi k ch tha hóa c a Chí Phèo đêốn hốằi chót c a nó.ư ươ ở ạ ẩ ị ủ ủ
- Bát cháo hành – s kì di u c a tình ng iự ệ ủ ườ
Xét cho cùng, bi u hi n l n nhấốt c a tình ng i c a Th N là bát cháo hành. Và đấy là m t chi ể ệ ớ ủ ườ ủ ị ở ộ
tiêốt thiên tài c a Nam Cao. Vi c Th N chằm sóc cho khi b c m gió ngoài v n, th c ra, ch là ủ ệ ị ở ị ả ườ ự ỉ
c ch c a m t lòng tốốt bình th ng c a m t con ng i dành cho m t con ng i. Nh ng trongử ỉ ủ ộ ườ ủ ộ ườ ộ ườ ư
cái thêố gi i ngày càng vố tình, tha hóa c a làng Vũ Đ i, đấy là lòng tốốt hiêốm hoi duy nhấốt mà Chí ớ ủ ạ
nh n đ c k t ngày vêằ làng. Vì thêố nó quý giá, nó m i làm c m đ ng Chí Phèo sấu xa đêốn ậ ượ ể ừ ớ ả ộ
thêố. G i niêằm tin vào lòng tốốt bình th ng, Nam cao đã t rõ tấằm c c a m t nhà vằn nhấn ử ườ ỏ ỡ ủ ộ
đ o l n. B i cái mà nhấn lo i thiêốu khống ph i m t lòng tốốt xa v i và h o c a m t ống ạ ớ ở ạ ả ộ ờ ư ả ủ ộ
thánh, cũng khống ph i lòng tốốt suống c a nh ng nhà l p thuyêốt vi n vống: “Cái mà nhấn lo i ả ủ ữ ậ ể ạ
thiêốu, đó là m t lòng tốốt bình th ng”, l i nói đó đã luốn vang lên nh m t đi p khúc khằốc ộ ườ ờ ư ộ ệ
kho i trong tác ph m c a R mác. Ch cấằn mốẫi con ng i mang cho nhau m t lòng tốốt bình ả ẩ ủ ơ ỉ ườ ộ