skkn một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy bài toán về nhiều hơn, ít hơn cho học sinh lớp 2Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (245.15 KB, 36 trang ) UBND TỈNH HẢI DƯƠNG Chức vụ, đơn vị công tác; Điện thoại: 5. Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến: 6. Đơn vị áp dụng sáng kiến lần đầu : Trường Tiểu học Chí Minh. 7. Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến: - Nhà trường có đủ cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ cho việc giảng dạy môn Toán. - Giáo viên nắm được toàn bộ nội dung chương trình, phương pháp giảng dạy môn Toán lớp 2. - Đối tượng là học sinh lớp 2 -3 trong trường Tiểu học. 8. Thời gian áp dụng sáng kiến lần đầu: Năm học 2014 2015. TÁC GIẢ (ký, ghi rõ họ tên) XÁC NHẬN CỦA ĐƠN VỊ ÁP DỤNG SÁNG KIẾN Nguyễn Thị Triều Dương 2 TÓM TẮT SÁNG KIẾN 1. Hoàn cảnh nảy sinh sáng kiến Môn Toán góp phần rất quan trọng trong việc rèn luyện phương pháp suy nghĩ, phương pháp suy luận, phương pháp giải quyết vấn đề. Nó góp phần phát triển trí thông minh, cách suy nghĩ độc lập, linh hoạt sáng tạo. Việc giải toán giúp HS luyện tập, củng cố, vận dụng các kiến thức toán học, các kĩ năng tính toán, kĩ năng thực hành vào thực tiễn. Khi dạy học sinh giải bài toán về nhiều hơn, ít hơn học sinh còn lúng túng kĩ năng phân tích đề , xác định dạng toán. Từ đó dẫn đến học sinh giải các bài toán mất nhiều thời gian, sai bài giải. Giáo viên còn lúng túng trong phương pháp giảng dạy phần khắc sâu kiến thức cho học sinh . Xuất phát từ những lí do trên, tôi lựa chọn nghiên cứu sáng kiến : Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy Bài toán về nhiều hơn , ít hơn cho học sinh lớp 2 2. Điều kiện, thời gian, đối tượng áp dụng sáng kiến Nhà trường có đủ cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ cho việc giảng dạy môn Toán. Giáo viên nắm được toàn bộ nội dung chương trình, phương pháp giảng dạy môn Toán lớp 2. Thời gian : Năm học 2014 2015. Đối tượng là học sinh lớp 2 -3 trong trường Tiểu học. 3. Nội dung sáng kiến Sáng kiến : Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy Bài toán về nhiều hơn , ít hơn cho học sinh lớp 2 tập trung vào việc tháo gỡ khó khăn cho cả giáo viên và học sinh trong việc dạy học giải bài toán có lời văn dạng toán về nhiều hơn, ít hơn. Trong sáng kiến này, tôi đã nghiên cứu và đề xuất một số giải pháp dạy bài toán về nhiều hơn, ít hơn với mong muốn: Học sinh nắm chắc được cách giải bài toán về nhiều hơn, ít hơn.Có kĩ năng phân biệt dạng toán nhiều hơn - ít 3 hơn. Vận dụng vào giải toán và thực tế đời sống một cách thành thạo, chủ động tạo tiền đề cho học sinh học tốt môn toán ở các lớp trên. Giáo viên có phương pháp dạy tốt bài toán về nhiều hơn, ít hơn phù hợp mọi đối tượng học sinh. Tạo được không khí lớp học và hứng thú cho học sinh khi học toán góp phần nâng cao chất lượng dạy học. Vậy để đạt được kết quả cao trong quá trình giảng dạy Bài toán về nhiều hơn, ít hơn cho học sinh lớp 2, người giáo viên cần đa dạng hóa các hình thức và phương pháp dạy học, tăng cường tính chủ động, độc lập, sáng tạo của HS. Luôn lắng nghe các em trình bày ý kiến, khuyến khích HS phát biểu và xây dựng sự tự tin cho HS. Học sinh nắm chắc cách giải dạng toán về nhiều hơn, ít hơn không chỉ giúp học sinh thực hành vận dụng các kiến thức đã học vào thực tế, rèn luyện khả năng diễn đạt ngôn ngữ thông qua việc trình bày lời giải một cách rõ ràng, chính xác và khoa học mà còn tạo tiền đề cho học sinh vận dụng giải tốt các dạng toán có lời văn ở lớp 2 và các lớp trên. 4. Khẳng định giá trị, kết quả đạt được của sáng kiến Sáng kiến : Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy Bài toán về nhiều hơn , ít hơn cho học sinh lớp 2 đã : Xây dựng một số biện pháp sư phạm để rèn luyện kĩ năng giải bài toán có lời văn nói chung và giải bài toán về nhiều hơn, ít hơn nói riêng theo hướng dạy học tích cực. Tổ chức thực nghiệm sư phạm để minh họa tính khả thi và hiệu quả của những biện pháp sư phạm được đề xuất. 5. Đề xuất kiến nghị để thực hiện áp dụng hoặc mở rộng sáng kiến. Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy Bài toán về nhiều hơn , ít hơn cho học sinh lớp 2 có thể áp dụng cho mọi đối tượng học sinh lớp 2 ở mọi nhà trường, tạo tiền đề cho dạy giải toán có lời văn ở lớp 3. 4 MÔ TẢ SÁNG KIẾN 1. Hoàn cảnh nảy sinh sáng kiến 1.1. Lí do chọn sáng kiến Bậc tiểu học là bậc học rất quan trọng trong việc đặt nền móng cho việc hình thành nhân cách học sinh, trên cơ sở cung cấp những tri thức khoa học ban đầu về xã hội và tự nhiên, phát triển năng lực nhận thức, trang bị các phương pháp và kĩ năng ban đầu về hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn. Mỗi môn học ở Tiểu học đều góp phần vào việc hình thành và phát triển những cơ sở ban đầu rất quan trọng của nhân cách con người Việt Nam.Trong các môn học ở Tiểu học, cùng với môn Tiếng Việt, môn Toán có vị trí quan trọng vì: Các kiến thức, kĩ năng ở môn Toán ở Tiểu học có nhiều ứng dụng trong đời sống. Chúng rất cần thiết cho người lao động, rất cần thiết để học các môn học khác ở Tiểu học và học tập tiếp môn Toán ở Trung học . Môn Toán góp phần rất quan trọng trong việc rèn luyện phương pháp suy nghĩ, phương pháp suy luận, phương pháp giải quyết vấn đề. Nó góp phần phát triển trí thông minh, cách suy nghĩ độc lập , linh hoạt sáng tạo. Nó đóng góp vào việc hình thành các phẩm chất cần thiết và quan trọng của con người lao động như: cần cù, cẩn thận, có ý chí vượt khó khăn, làm việc có kế hoạch, có nề nếp và có tác phong khoa học. Môn Toán ở Tiểu học còn giúp cho học sinh bước đầu hình thành và phát triển năng lực trừu tượng hoá, khái quát hoá, kích thích trí tưởng tượng, phát triển tư duy cho học sinh. Việc giải toán giúp HS: - Luyện tập, củng cố, vận dụng các kiến thức toán học, các kĩ năng tính toán, kĩ năng thực hành vào thực tiễn. - Phát triển năng lực tư duy, rèn phương pháp và thao tác phân tích - tổng hợp, so sánh, suy luận , qua đó nâng cao năng lực hoạt động trí tuệ cho HS. - Rèn cho HS kĩ năng đặt tính, đặt lời giải cho bài toán có lời văn và phong cách làm việc khoa học, học tập linh hoạt, sáng tạo. 5 Trong thực tế nhiều năm giảng dạy ở Tiểu học tôi thấy học sinh không có thói quen tóm tắt bài toán để xác định dạng toán nên đã lúng túng, lẫn lộn khi giải các bài có nội dung về nhiều hơn, ít hơn. Mặt khác kĩ năng phân tích logic của các em chưa thành thạo nên phần nào cũng ảnh hưởng đến kết quả giải toán. Học sinh nắm được cách giải bài toán về nhiều hơn , ít hơn theo mẫu có sẵn một cách rập khuôn, máy móc ( có chữ nhiều hơn làm tính cộng; ít hơn làm tính trừ) mà chưa nắm vững bản chất bài toán nên dẫn đến khi gặp những bài toán ngược học sinh không nắm được bản chất bài toán dẫn đến chưa tìm ra phương pháp giải toán phù hợp (cách giải sai). Khi giải xong bài rồi , dù còn thừa thời gian học sinh không có thói quen kiểm tra lại bài giải. Điều này chưa đáp ứng được yêu cầu của việc dạy - học toán hiện nay là: giúp HS nhận ra được đặc điểm, bản chất của bài toán, từ đó tìm ra phương pháp giải toán phù hợp. Đặc biệt, trong các dạng toán có lời văn nói chung ở lớp 2 thì dạng toán ngược nói riêng, tương đối khó đối với HS. Việc giúp các em phân tích, nắm vững bản chất của bài toán, tìm ra mối liên hệ giữa các dữ kiện trong bài để từ đó tìm ra cách giải sẽ rèn cho HS các thao tác tư duy: phân tích - tổng hợp, so sánh, suy luận - khái quát. Điều này sẽ phát triển tư duy cho các em, giúp các em không chỉ học tốt môn toán mà còn học tốt các môn học khác. Đó cũng là nền tảng để các em học tốt bậc học trên. 1.2. Mục đích, nhiệm vụ của sáng kiến 1.2.1. Mục đích Tìm hiểu nội dung giải toán ở Tiểu học, đặc biệt giải bài toán về nhiều hơn, ít hơn ở lớp 2. Phân tích nội dung, phương pháp dạy Bài toán về nhiều hơn, ít hơn ở lớp 2. Tìm hiểu thực tế học sinh kĩ năng giải Bài toán về nhiều hơn, ít hơn. Tháo gỡ một số khó khăn cho học sinh về cách xác định dạng toán nhiều hơn, ít hơn. 1.2.2. Nhiệm vụ Nắm được nội dung chương trình giải toán ở lớp 2. 6 Biết được những khó khăn, thuận lợi của thầy và trò khi dạy và học Bài toán về nhiều hơn , ít hơn. Đưa ra một số biện pháp dạy và học về giải toán, đặc biệt giải bài toán về nhiều hơn, ít hơn. 1.3. Phương pháp nghiên cứu sáng kiến Nhóm các phương pháp nghiên cứu lí luận nhằm thu thập các thông tin lí luận có liên quan đến đề tài. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn nhằm điều tra thực trạng dạy học giải toán . Nhóm phương pháp phân tích thống kê nhằm xử lí số liệu thu được từ thử nghiệm sư phạm. 1.4. Phạm vi, đối tượng nghiên cứu 1.4.1. Phạm vi: Môn Toán lớp 2. 1.4.2. Đối tượng: Học sinh lớp 2. 2. Cơ sở lý luận của vấn đề 2.1. Nhiệm vụ của môn toán lớp 2. Toán lớp 2 là một bộ phận của chương trình Toán Tiểu học và là sự tiếp tục của chương trình Toán lớp 1. Chương trình này kế thừa và phát triển những thành tựu về dạy học Toán lớp 2 ở nước ta ; thực hiện những đổi mới về cấu trúc nội dung để tăng cường thực hành và ứng dụng kiến thức mới . 2. 2. Nội dung chương trình dạy học toán 2. Nội dung môn Toán lớp 2 gồm 4 mạch kiến thức: Số học, đại lượng và đo đại lượng, yếu tố hình học, giải toán. Những mạch kiến thức này không trình bày thành từng phần riêng biệt mà chúng luôn được sắp xếp xen kẽ với nhau. Trong đó, số học là mạch kiến thức trọng tâm, đóng vai trò cái trục chính mà các mạch kiến thức kia phải chuyển động xung quanh nó, phụ thuộc vào nó. Nội dung dạy học giải toán có lời văn lớp 2 gồm: Dạy cách giải và cách trình bày giải các bài toán đơn về cộng , trừ,trong đó có bài toán về nhiều hơn ,ít hơn một số các bài toán về nhân ,chia ( trong phạm 7 vi bảng nhân , chia với 5) và bước đầu làm quen với việc giải bài toán có nội dung hình học (tính độ dài,tính chu vi các hình),các bài toán liên quan đến phép tính với các đơn vị đo đã học (cm, m, km, kg). Rèn phương pháp giải toán và khả năng diễn đạt ( phân tích đề bài, giải quyết vấn đề, trình bày vấn đề bằng nói và viết). Toán 2 không dạy các bài toán mang tính đánh đố học sinh nhưng nội dung các bài toán phong phú, gần với thực tiễn xung quanh các em, bài toán thường đặt ra dưới dạng giải quyết một tình huống có trong thực tiễn. Các bài toán có chung về hình thức chỉ có một phép tính, một câu trả lời, một đáp số , một cách giải duy nhất nhưng lại có sự khác nhau cơ bản về dấu của phép tính và ý nghĩa của các phép tính. Chính vì thế việc giúp học sinh nhận ra từng dạng, biết cách giải từng dạng, từng bài cụ thể để không nhầm lẫn là việc không dễ dàng. 2.3. Tầm quan trọng của việc dạy nội dung giải toán trong môn toán lớp 2. Giải toán ở bậc Tiểu học nói chung và giải toán lớp 2 nói riêng là hoạt động quan trọng trong quá trình dạy và học Toán. Nó chiếm khoảng thời gian tương đối lớn trong nhiều tiết học cũng như toàn bộ chương trình môn toán. Việc dạy và học giải toán ở bậc Tiểu học nhằm giúp học sinh biết cách vận dụng những kiến thức về toán, được rèn kỹ năng thực hành với những yêu cầu được thực hiện một cách đa dạng phong phú. Thông qua việc giải toán giúp học sinh ôn tập, hệ thống hoá, củng cố các kiến thức và kỹ năng đã học. Học sinh Tiểu học, nhất là học sinh lớp 2 chưa có đủ khả năng lĩnh hội kiến thức qua lý thuyết thuần tuý. Hầu hết các em phải tìm hiểu các bài toán qua sơ đồ trực quan. Từ đó mới dễ dàng rút ra kết luận, các khái niệm và nội dung kiến thức cơ bản. Các kiến thức đó khi hình thành lại được củng cố, áp dụng vào bài tập với mức độ nâng dần từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp. Thông qua hoạt động giải Toán rèn luyện cho học sinh tư duy logic, diễn đạt và trình bày một vấn đề toán học nói riêng trong đời sống. Giải toán có lời văn không chỉ giúp học sinh thực hành vận dụng các kiến thức đã học vào thực tế, rèn luyện khả năng diễn đạt ngôn ngữ thông qua việc trình bày lời giải một cách rõ ràng, chính xác và khoa học. Thông qua hoạt động giải toán hình 8 thành nhịp cầu nối toán học trong Nhà trường và ứng dụng toán học trong đời sống xã hội. Giải toán là một hoạt động trí tuệ khó khăn và phức tạp. Việc hình thành kĩ năng giải toán khó hơn nhiều so với kĩ xảo tính vì các bài toán là sự kết hợp đa dạng nhiều khái niệm, nhiều quan hệ toán học. Giải toán không phải chỉ nhớ mẫu rồi áp dụng mà đòi hỏi HS phải nắm chắc khái niệm, quan hệ toán học, nắm chắc ý nghĩa các phép tính, đòi hỏi khả năng bộc lộ suy nghĩ của HS, đòi hỏi HS phải biết làm tính thông thạo. 2.4. Phương pháp dạy giải bài toán về nhiều hơn, ít hơn lớp 2 Ở lớp 2, phương pháp dạy giải bài toán nhiều hơn, ít hơn chủ yếu dạy HS biết cách giải bài toán, GV không làm thay hoặc áp đặt cách giải, mà hướng dẫn để HS từng bước tự tìm ra cách giải bài toán (Tập trung vào 3 bước : Tóm tắt bài toán để biết bài toán cho gì, hỏi gì ; tìm cách giải, thiết lập mối quan hệ giữa các dữ kiện của đề bài với phép tính tương ứng ; trình bày bài giải, viết câu lời giải, phép tính giải và đáp số). Phần tóm tắt bài toán, yêu cầu học sinh tự đọc, tri giác nhận biết đề toán rồi nêu ( viết ) tóm tắt. Có thể tóm tắt bằng lời hoặc bằng sơ đồ đoạn thẳng ( nên dùng sơ đồ đoạn thẳng để biểu thị trực quan khái niệm « nhiều hơn », « ít hơn »). Phần tóm tắt là cần thiết khi học giải toán , tuy nhiên không nhất thiết phải viết vào phần trình bày bài giải. Phần trình bày bài giải, HS viết được câu lời giải và phép tính tương ứng. GV có thể vận dụng nhiều phương pháp trong quả trình dạy giải toán : + Phương pháp giải quyết vấn đề. + Phương pháp trực quan. + Phương pháp gợi mở- vấn đáp. + Phương pháp luyện tập, thực hành. Giáo viên cần phải sử dụng phối hợp các phương pháp dạy học trên thông qua việc tổ chức, hướng dẫn cho HS các hoạt động học tập đảm bảo những yêu cầu sau: 9 Học sinh tự phát hiện, chiếm lĩnh kiến thức mới một cách tự nhiên nhờ chính hoạt động của các em. Học sinh nào cũng được tham gia và có thể thực hiện được, từ đó luôn tạo ra tính tự tin trong học tập. Giáo viên có điều kiện phát hiện, hướng dẫn cho từng đối tượng HS, rèn luyện phương pháp tự học cho HS. Hướng dẫn học tập cá thể phối hợp với học tập hợp tác. Rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; rèn luyện khả năng tự đánh giá của HS. Tạo ra một giờ học với không khí thoải mái, không gây căng thẳng, áp lực cho HS. 3.Thực trạng của vấn đề 3.1. Thuận lợi Nội dung chương trình Toán ở Tiểu học đã được xây dựng, thiết kế theo cấu trúc đồng tâm, phù hợp với khả năng tư duy và nhận thức của học sinh. Chương trình dạy và học Toán 2 theo chương trình mới đã tinh giản các nội dung lí thuyết, tăng cường luyện tập và thực hành, mức độ của bài tập và bài học phù hợp với chuẩn kiến thức và kĩ năng của môn học. Nội dung dạy học Giải toán có lời văn được cấu trúc hợp lí, xen kẽ các mạch kiến thức khác, làm rõ mạch kiến thức số học. Khi học về phép cộng, phép trừ có các bài toán đơn làm rõ ý nghĩa phép cộng, phép trừ ( đặc biệt có bài toán về nhiều hơn, ít hơn, liên quan đến phép cộng, phép trừ mà ở lớp 1, học sinh đã được làm quen khái niệm nhiều hơn, ít hơn thông qua so sánh số lượng của hai nhóm đối tượng bằng cách nối tương ứng). Nôi dung các bài toán phong phú, đa dạng gần với thực tế đời sống giúp học sinh dễ cập nhật hơn. Giáo viên: Đa số giáo viên đã có thâm niên công tác và có nhiều kinh nghiệm trong công tác giảng dạy. Do vậy mà trình tự các bước lên lớp và phương pháp giảng dạy bộ môn đều nắm tương đối vững. Về trình độ, các giáo viên đã đạt chuẩn, chất lượng giảng dạy tốt. 10 Giáo viên được dự các lớp tập huấn về thay sách giáo khoa; đổi mới phương pháp dạy học do Sở giáo dục, Phòng giáo dục tổ chức. Giáo viên được tham gia sinh hoạt tổ chuyên môn để trao đổi về nội dung, phương pháp giảng dạy, đưa ra những khó khăn vướng mắc cùng tháo gỡ để nâng cao chất lượng dạy học. Học sinh: Được học 2 buổi / ngày. Phụ huynh quan tâm đến kết quả học tập của con em mình. 3.2.Khó khăn 3.2.1. Về phía giáo viên: Giáo viên vẫn còn hạn chế về phương pháp truyền thụ, khả năng xây dựng hệ thống câu hỏi dành cho các đối tượng học sinh giúp học sinh giải được bài toán. Giáo viên còn máy móc dạy theo sách hướng dẫn , chưa chủ động, sáng tạo trong thiết kế bài dạy. Giáo viên chỉ dừng lại ở mức độ giải các bài toán trong chương trình chưa chú trọng đến kỹ năng giải toán, nhận dạng các bài toán và cách giải từng dạng toán, chưa phát huy hết tính tích cực độc lập của từng học sinh. Việc hướng dẫn học sinh phân tích, tìm ra mối quan hệ giữa đại lượng trong bài toán còn sơ sài, qua loa. Học sinh chỉ tóm tắt một cách máy móc bằng lời về các dữ kiện của bài toán mà không nắm rõ được bản chất của mối quan hệ giữa các dữ kiện đó. Một số giáo viên vẫn chưa chú trọng nhiều đến việc sử dụng sơ đồ đoạn thẳng để giúp HS tóm tắt bài toán. Một số GV bỏ qua bước phân tích về mối quan hệ, sự biến thiên của từng đại lượng trong bài mà hướng dẫn HS giải bài toán theo kiểu máy móc. Việc sử dụng đồ dùng của giáo viên chưa linh hoạt. Hệ thống bài tập giáo viên sử dụng trong tiết tăng (ở buổi 2) cho học sinh luyện tập chưa phong phú, còn nặng về nhận dang, áp dụng công thức, phân hóa đối tượng học sinh chưa rõ nét. 11 3.2.2. Về phía học sinh: Qua tìm hiểu HS về cách giải toán và rèn các kĩ năng giải bài toán về nhiều hơn, ít hơn thông qua việc trực tiếp cho HS làm bài kiểm tra một số kĩ năng tôi nhận thấy, HS hay mắc sai lầm chung như sau: Không tóm tắt được bài toán ngắn gọn bằng lời, ngại tóm tắt bài toán bằng sơ đồ đoạn thẳng, không nắm được bản chất của bài toán. Không phân tích và thiết lập được mối quan hệ giữa các đại lượng trong bài toán dẫn đến giải sai bài toán. Học sinh lười suy nghĩ nên còn lẫn lộn giữa cái đã cho và cái phải tìm Cá biệt một số em nắm được cách giải bài toán song kết quả chưa đúng, câu trả lời chưa rõ ràng, quên danh số. Một số học sinh còn gặp khó khăn trong việc nhận dạng bài toán,đặc biệt là đặt lời giải. Cũng có nhiều học sinh thường có quan niệm sai lầm hễ thấy nhiều hơn thì làm tính cộng và ít hơn thì làm tính trừ. 4.Các giải pháp, biện pháp thực hiện nâng cao chất lượng giải Bài toán về nhiều hơn, ít hơn cho học sinh lớp 2. 4.1. Biện pháp tiến hành Phân tích các vấn đề về lí luận và thực tiễn liên quan đến việc dạy Bài toán về nhiều hơn, ít hơn. Ở lớp 1, học sinh đã được làm quen khái niệm nhiều hơn, ít hơn thông qua so sánh số lượng của hai nhóm đối tượng bằng cách nối tương ứng. 4.2. Biện pháp nâng cao chất lượng dạy HS giải bài toán về "nhiều hơn'', ít hơn ( trực tiếp). 4.2.1. Bài toán 1: Hàng trên có 5 quả cam, hàng dưới có nhiều hơn hàng trên 2 quả cam. Hỏi hàng dưới có mấy quả cam? Bước 1: Tìm hiểu nội dung bài toán - Cho học sinh đọc bài toán. (Đây là bước nghiên cứu đầu tiên giúp học sinh có suy nghĩ ban đầu về ý nghĩa bài toán . Nắm được nội dung bài toán và đặc biệt cần chú ý đến câu hỏi của bài ) 12 - Bài toán cho biết gì? ( Hàng trên có 5 quả cam. Hàng dưới nhiều hơn hàng trên 2 quả cam). - Bài toán hỏi gì? (Hàng dưới có mấy quả cam ?) Để học sinh nắm được dạng toán và biết thêm ý nghĩa thực tiễn của khái niệm "nhiều hơn" tôi đưa ra mô hình quả cam như sau : + Hàng trên có 5 quả cam ( gài 5 quả cam). + Hàng dưới có nhiều hơn hàng trên 2 quả ( ứng 5 quả trên gạch đối chiếu nối tương ứng từng quả , gài tiếp 2 quả cam vào bên phải). Giải thích : Hàng dưới đã có số cam như hàng trên rồi thêm 2 quả nữa. Bước 2:Tìm cách giải bài toán - Em hiểu « nhiều hơn » là thế nào? Học sinh quan sát mô hình và nhận ra: "Hàng dưới có số quả cam bằng số quả cam hàng trên và thêm hai quả nữa". Từ đó các em có thể tóm tắt bài toán bằng sơ đồ : 5 quả Hàng trên Hàng dưới: 2 quả ? quả - Học sinh dựa vào sơ đồ nhắc lại bài toán - Lập kế hoạch giải bài toán: + Bài này thuộc dạng toán nào? (Dạng toán về nhiều hơn.) + Dựa vào đâu em nhận ra dạng toán này? (Dựa vào sơ đồ) + Muốn tìm số quả cam ở hàng dưới em làm như thế nào? ( 5 + 2 = 7 (quả)) 13 + Cách giải dạng toán này như thế nào? ( Lấy số đã cho cộng số nhiều hơn) Vận dụng hiểu biết trên vào bài toán về « nhiều hơn », học sinh được biết thêm ý nghĩa thực tiễn của khái niệm « nhiều hơn » với mối quan hệ « so sánh » biểu thị như sau : Số bé : Số lớn: Phần nhiều hơn ? Như vậy yêu cầu về nội dung bài toán về nhiều hơn chủ yếu là: cho số bé và phần nhiều hơn, tìm số lớn ( số nhiều hơn ). Muốn tìm số lớn ta lấy số bé cộng với phần nhiều hơn (Lấy số đã cho cộng số nhiều hơn.) Đối chiếu vào bài toán trên ta có: số bé ở bài này là 5 quả, phần nhiều hơn là 2 quả, số lớnở bài này là số quả cam ở hàng dưới ( chưa biết). Vậy bài toán cho biết "số bé" và "phần nhiều hơn", yêu cầu tìm "số lớn" ( số nhiều hơn ). Từ đó có cách giải: Số quả cam ở hàng dưới là: 5 + 2 = 7 ( quả) Bước 3: Trình bày bài giải -HS giải bài toán gồm 3 bước (câu lời giải, phép tính và đáp số). Câu lời giải cho phép tính và danh số thì học sinh Tiểu học hay nhầm lẫn, nhất là học sinh lớp 2. Do vậy khi làm bài tôi nhắc các em phải bám sát vào câu hỏi của đề bài để trả lời. phần danh số học sinh phải hiểu là bài yêu cầu tìm gì thì danh số chính là cái phải tìm. Số quả cam ở hàng dưới là: ( Hàng dưới có số quả cam là: ) 5 + 2 = 7 ( quả) Đáp số : 7 quả cam Bước 4: Kiểm tra bài giải 14 - Sau khi HS làm xong, yêu cầu HS kiểm tra lại bài giải. - Thử lại : 7 5 = 2 ( quả) ( đúng) 4.2.2. Bài toán 2: Hàng trên có 7 quả cam, hàng dưới ít hơn hàng trên 2 quả cam. Hỏi hàng dưới có mấy quả cam? Bước 1: Tìm hiểu nội dung bài toán - Cho học sinh đọc bài toán. - Bài toán cho biết gì? - Bài toán hỏi gì? Để học sinh nắm được dạng toán và biết thêm ý nghĩa thực tiễn của khái niệm "ít hơn" tôi đưa ra mô hình quả cam như sau : + Hàng trên có 7 quả cam ( gài 7 quả cam). + Hàng dưới có ít hơn hàng trên 2 quả ( tách 2 quả ít hơn, rồi chỉ đoạn thẳng biểu thị số cam hàng dưới) Bước 2:Tìm cách giải bài toán Số quả cam hàng dưới như thế nào so với hàng trên ? ( ít hơn hàng trên) Em hiểu ít hơn là như thế nào ? ( là không bằng hàng trên) Từ đó các em có thể tóm tắt bài toán bằng sơ đồ : 7 quả Hàng trên: 2 quả Hàng dưới: ? quả 15 - Học sinh dựa vào sơ đồ nhắc lại bài toán - Lập kế hoạch giải bài toán: + Bài này thuộc dạng toán nào? (Dạng toán về ít hơn.) + Dựa vào đâu em nhận ra dạng toán này? (Dựa vào sơ đồ) + Muốn tìm số quả cam ở hàng dưới em làm như thế nào? ( 7 - 2 = 5 (quả)) + Cách giải dạng toán này như thế nào? ( Lấy số đã cho trừ số ít hơn) Vận dụng hiểu biết trên vào bài toán về « ít hơn », học sinh được biết thêm ý nghĩa thực tiễn của khái niệm « ít hơn » với mối quan hệ « so sánh » biểu thị như sau : Số lớn: Phần it hơn Số bé: ? Như vậy yêu cầu về nội dung bài toán về ít hơn chủ yếu là: cho số lớn và phần ít hơn, tìm số bé ( số ít hơn ). Muốn tìm số bé ta lấy số lớn trừ đi phần ít hơn (Lấy số đã cho trừ đi số ít hơn. Đối chiếu vào bài toán trên ta có: số lớn ở bài này là 7 quả, phần ít hơn là 2 quả, số béở bài này là số quả cam ở hàng dưới ( chưa biết). Vậy bài toán cho biết "số lớn" và "phần ít hơn", yêu cầu tìm "số bé" ( số ít hơn ). Từ đó có cách giải: Số quả cam ở hàng dưới là: 7 - 2 = 5 ( quả) Bước 3: Trình bày bài giải - HS giải bài toán gồm 3 bước (câu lời giải, phép tính và đáp số). Số quả cam ở hàng dưới là: 7 - 2 = 5 ( quả) 16 Đáp số : 5 quả Bước 4: Kiểm tra bài giải - Sau khi HS làm xong, yêu cầu HS kiểm tra lại bài giải. - Thử lại : 7 5 = 2 ( quả) ( đúng 4. 2. 3 . Kết luận Sau khi dạy học sinh giải Bài toán về nhiều hơn, ít hơn để giúp học sinh phân biệt và nắm chắc hai dạng toán này tôi hướng dẫn học sinh so sánh 2 dạng toán "nhiều hơn" và "ít hơn" để phát hiện cái khác nhau giữa 2 dạng như sau : Bài toán về nhiều hơn: Số bé : Số lớn: Phần nhiều hơn ? Bài toán về ít hơn Số lớn: Phần it hơn Số bé: ? 17 Bài toán về nhiều hơn là bài toán đi tìm số nhiều hơn ( tìm số lớn) ta phải lấy số bé cộng với phần nhiều hơn Bài toán về ít hơn là bài toán đi tìm số ít hơn ( tìm số bé ) ta phải lấy số lớn trừ đi phần ít hơn. * Lưu ý : Khi học sinh vận dụng giải Bài toán về nhiều hơn , ít hơn không phải bài toán nào cũng cho rõ các thuật ngữ « nhiều hơn », « ít hơn » mà các bài toán lại cho các thuật ngữ « cao hơn », « dài hơn » , « to hơn », « nặng hơn »... học sinh phải hiểu ý nghĩa của các từ đó chính là « nhiều hơn ». Các thuật ngữ « ngắn hơn », « thấp hơn », « bé hơn », « nhẹ hơn ».... đó chính là « ít hơn ». 4.3. Biện pháp nâng cao chất lượng dạy HS giải bài toán về "nhiều hơn'', ít hơn gián tiếp. 4.3.1. Ví dụ 1: Hàng trên có 5 quả cam, hàng trên có ít hơn hàng dưới 2 quả cam. Hỏi hàng dưới có mấy quả cam? - Cho HS đọc bài toán - Bài toán cho biết gì? (Hàng trên có 5 quả cam. Hàng trên ít hơn hàng dưới 2 quả) - Bài toán hỏi gì? ( Hỏi hàng dưới có mấy quả cam? ) Bước 2:Tìm cách giải bài toán -Tóm tắt bài toán: cho HS nêu, GV ghi tóm tắt bằng sơ đồ: 5 quả Hàng trên Hàng dưới: 2 quả ? quả 18 -Cho HS nhìn tóm tắt, nêu lại bài toán. - Lập kế hoạch giải bài toán: Bài toán thuộc dạng toán nào? (Bài toán về nhiều hơn). Dựa vào đâu em biết đây là bài toán về nhiều hơn? ( Hàng trên ít hơn hàng dưới có nghĩa là hàng dưới nhiều hơn hàng trên. Vậy số quả cam ở hàng dưới là số lớn, số quả cam ở hàng trên là số bé). -Bài toán cho biết "số bé" và "phần ít hơn", yêu cầu tìm "số lớn". Muốn tìm số quả cam ở hàng dưới, hãy vận dụng cách giải bài toán về nhiều hơn để giải bài toán. Bước 3: Trình bày bài giải - HS giải bài toán gồm 3 bước (câu lời giải, phép tính và đáp số). Bài giải Số quả cam ở hàng dưới là: ( Hàng dưới có số quả cam là: ) 5 + 2 = 7 ( quả) Đáp số : 7 quả cam Bước 4: Kiểm tra bài giải -Sau khi HS làm xong, yêu cầu HS kiểm tra lại bài giải. - Thử lại : 7 2 = 5( quả ) ( đúng) 4.3.2. Ví dụ 2: Hòa cao 1m và Hòa thấp hơn Hà 5 cm. Hỏi Hà cao bao nhiêu xăng ti mét? Bước 1: Tìm hiểu nội dung bài toán - Cho HS đọc bài toán - Bài toán cho biết gì? (Hòa cao 1m . Hòa thấp hơn Hà 5 cm) - Bài toán hỏi gì? ( Hỏi Hà cao bao nhiêu xăng ti mét? ) Bài toán có điểm gì cần chú ý? (các số đo không cùng đơn vị). Cần phải đổi các đơn vị đo như thế nào? (đổi 1m = 100cm). Bước 2:Tìm cách giải bài toán -Tóm tắt bài toán: cho HS nêu, GV ghi tóm tắt bằng sơ5cm đồ: Hà Hòa ? cm 19 100cm cm -Cho HS nhìn tóm tắt, nêu lại bài toán. - Lập kế hoạch giải bài toán: Bài toán thuộc dạng toán nào? (Bài toán về nhiều hơn). Dựa vào đâu em biết đây là bài toán về nhiều hơn? ( Hòa thấp hơn Hà có nghĩa là Hà cao hơn Hòa. Vậy số đo chiều cao của Hà là số lớn, số đo chiều cao của Hòa là số bé). -Bài toán cho biết "số bé" và "phần ít hơn", yêu cầu tìm "số lớn". Muốn tìm số đo chiều cao của Hà ta làm thế nào, hãy vận dụng cách giải bài toán về nhiều hơn để giải bài toán. Bước 3: Trình bày bài giải - HS giải bài toán gồm 4 bước (đổi đơn vị đo, câu lời giải, phép tính và đáp số). Bài giải Đổi : 1m = 100 cm Tú cao số xăng ti mét là: 100 + 5 = 105 ( cm ) Đáp số: 105 cm Bước 4: Kiểm tra bài giải - Sau khi HS làm xong, yêu cầu HS kiểm tra lại bài giải. - Thử lại : 105 5 = 100 ( cm) = 1 m ( đúng) 4.3.3. Ví dụ 3 : An cao 1m 39cm. An cao hơn Hà 20 cm. Hỏi Hà cao bao nhiêu xăng-ti-mét? - Cho học sinh đọc bài toán. Bài toán cho biết gì? (An cao 1m 39cm. An cao hơn Hà 20 cm). Bài toán hỏi gì? (Hỏi Hà cao bao nhiêu xăng-ti-mét). Bài toán có điểm gì cần chú ý? (các số đo không cùng đơn vị). Cần phải đổi các đơn vị đo như thế nào? (đổi 1m39cm= 139cm). 20 -Tóm tắt bài toán: cho HS nêu, GV ghi tóm tắt bằng sơ đồ: An 139cm 20cm Hà ? cm -Cho HS nhìn tóm tắt, nêu lại bài toán. Bài toán thuộc dạng toán nào? (Bài toán về ít hơn). Dựa vào đâu em biết đây là bài toán về ít hơn? (An cao hơn Hà có nghĩa là Hà thấp hơn An. Vậy số đo chiều cao của An là số lớn, số đo chiều cao của Hà là số bé). -Bài toán cho biết "số lớn" và "phần nhiều hơn", yêu cầu tìm "số bé". Muốn tìm số đo chiều cao của Hà ta làm thế nào, hãy vận dụng cách giải bài toán về ít hơn để giải bài toán. - HS giải bài toán gồm 4 bước (đổi đơn vị đo, câu lời giải, phép tính và đáp số). - Sau khi HS làm xong, yêu cầu HS kiểm tra lại bài giải. 4.3.4. Kết luận GV lưu ý HS cần đọc kĩ bài toán, không nhất thiết đề bài có từ "nhiều hơn'', "cao hơn",... là dạng toán nhiều hơn thì làm tính cộng hay "ít hơn'', 'thấp hơn'', ... là dạng toán ít hơn thì làm tính trừ mà phải hiểu được ý nghĩa của bài toán. Như vậy khi dạy dạng Bài toán về nhều hơn, ít hơn việc hướng dẫn học sinh qua mô hình và sơ đồ đoạn thẳng là không thể thiếu và biện pháp chủ yếu của tôi là dùng sơ đồ đoạn thẳng để tìm ra cách giải và ý nghĩa của mỗi phép tính. Tóm lại: Để giúp học sinh giải Bài toán về nhiều hơn, ít hơn có hiệu quả, cần giúp các em nắm được một số bước chung để giải một bài toán có lời văn như sau: *Bước 1: Đọc kĩ đầu bài, xác định cái đã cho, cái phải tìm. Sau đó thiết lập mối quan hệ giữa các dữ kiện đã cho và tìm cách diễn đạt nội dung của bài bằng ngôn ngữ kí hiệu toán học.(tóm tắt bài toán bằng lời, bằng kí hiệu ngắn gọn hoặc minh họa bằng sơ đồ đoạn thẳng) . 21 *Bước 2: Lập kế hoạch giải: Suy nghĩ hướng trả lời của bài toán và xác định cách giải, các phép tính. * Bước 3: Thực hiện kế hoạch giải (Giải bài toán theo trình tự đã thiết lập). * Bước 4: Kiểm tra lời giải, đánh giá cách giải. Đây là bước bắt buộc trong quá trình giải toán. Thực hiện bước này nhằm mục đích: Kiểm tra, rà soát lại công việc giải toán. Kiểm tra kết quả vừa tìm được và đối chiếu với các dữ kiện của bài toán xem có chính xác không. Tìm kiếm cách giải khác. Sau khi học sinh nắm chắc ý nghĩa và cách giải bài toán về nhiều hơn, ít hơn trên cơ sở chuẩn kiến thức- kĩ năng, giáo viên ra thêm những bài tập ở mức cao hơn, mang tính tổng hợp hơn về kiến thức, kĩ năng, tăng nội dung thực hành, giải quyết các vấn đề gắn với thực tiễn đời sống, tăng cường các bài toán rèn luyện khả năng diễn đạt và bài toán có nội dung suy luận . Nâng dần độ khó đối với bài toán có lời văn. Trong mỗi tiết học tôi còn vận dụng nhiều phương pháp khác để gây hứng thú cho học sinh tích cực học tập, phát huy hết khả năng, tư duy của mình bằng cách tổ chức trò chơi thi giải toán nhanh, làm bài tập trắc nghiệm, phân nhóm thi ra đề bài theo dạng toán . Chú trọng việc tổ chức cho học sinh làm phiếu bài tập để căn cứ vào đó có kế hoạch bồi dưỡng, giúp đỡ cho từng học sinh. Chính vì thế mà chất lượng giải Bài toán về nhiều hơn, ít hơn được nâng cao rõ rệt. 5. Kết quả đạt được Đề tài nghiên cứu mang tính khả thi đã giúp học sinh thực hiện giải Bài toán về nhiều hơn, ít hơn thành thạo không nhầm lẫn giữa hai dạng toán. Để kiểm nghiệm thực tế kết quả, ngay sau khi các em học tiết toán Bài toán về nhiều hơn, ít hơn, tôi đã tiến hành ra một đề kiểm tra và đồng thời tiến hành kiểm tra ở hai lớp: lớp 2A và lớp 2B (do tôi trực tiếp giảng dạy) . Hai lớp này có trình độ tương đương nhau ( dựa vào kết quả khảo sát đầu năm) Kết quả bài làm của học sinh thu được như sau: 22 Hoàn thành MĐ3 Lớp SL Chưa hoàn MĐ2 % SL Lớp2A(35 h/s) 10 28,6 13 Lớp2B(35 h/s) 20 57,1 13 % thành MĐ1 SL % SL % 37,1 12 34,3 0 0 37,1 2 5,8 0 0 * So sánh đối chiếu: Qua chấm điểm thống kê khảo sát tôi nhận thấy: - Học sinh lớp 2B giải toán nhanh, thành thạo hơn lớp 2A đặc biệt làm bài có chất lượng tốt hơn bởi vì các em đã nắm chắc được dạng toán . Theo thống kê thì có tới trên 90 % học sinh trong khoảng thời gian ngắn có thể tìm được cách giải bài toán. Học sinh khắc phục được sai sót khi nhận dạng toán. Chỉ còn một số ít học sinh mắc sai sót do tính toán chậm , vận dụng chưa linh hoạt cách tính toán. - Học sinh lớp 2A(lớp đối chứng ) mặc dù các em nắm được cách giải Bài toán về nhiều hơn, ít hơn ở bài học trước, song các em còn lúng túng khi vận dụng giải các bài toán về nhiều hơn , ít hơn dạng gián tiếp phải suy luận nên khi giải toán còn nhầm lẫn giữa hai dạng toán dẫn đến kết quả kiểm tra chưa cao. Xem xét thực tế các bài kiểm tra, tôi nhận thấy học sinh lớp 2A vẫn mắc những sai sót như tôi đã nêu ở trên. Từ đối chứng trên, tôi khẳng định: Phương pháp mình áp dụng đã phát huy tác dụng và thu được kết quả khi dạy Bài toán về nhiều hơn, it hơn các em tiến hành giải toán nhanh và phân biệt đúng dạng toán, từ đó các em làm bài một cách tự tin và sôi nổi đặc biệt không còn sợ học những tiết học này. Vậy để đạt được kết quả cao trong quá trình giảng dạy Bài toán về nhiều hơn, ít hơn cho học sinh lớp 2, người giáo viên cần chú ý: Củng cố, khắc sâu phân biệt tốt 2 dạng toán về nhiều hơn và ít hơn.Chú trọng rèn luyện kĩ năng làm bài cho học sinh. 23 Đa dạng hóa các hình thức và phương pháp dạy học, tăng cường tính chủ động, độc lập, sáng tạo của HS. Luôn lắng nghe các em trình bày ý kiến, khuyến khích HS phát biểu và xây dựng sự tự tin cho HS. 6. Điều kiện để sáng kiến được nhân rộng: Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy Bài toán về nhiều hơn , ít hơn cho học sinh lớp 2 có thể áp dụng cho mọi đối tượng học sinh lớp 2 ở mọi nhà trường, tạo tiền đề cho dạy giải toán có lời văn ở lớp 3. Tuy nhiên, giáo viên cần lựa chọn phương pháp, hình thức tổ chức sao cho phù hợp với đối tượng học sinh lớp mình, bám sát chuẩn kiến thức kĩ năng của môn học và quan tâm đến mọi đối tượng học sinh. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 1. Kết luận Giải toán là một hoạt động trí tuệ khó khăn và phức tạp. Việc hình thành kĩ năng giải toán khó hơn nhiều so với kĩ xảo tính vì các bài toán là sự kết hợp đa dạng nhiều khái niệm, nhiều quan hệ toán học. Giải toán không phải chỉ nhớ mẫu rồi áp dụng mà đòi hỏi HS phải nắm chắc khái niệm, quan hệ toán học, nắm chắc ý nghĩa các phép tính, đòi hỏi khả năng bộc lộ suy nghĩ của HS, đòi hỏi HS phải biết làm tính thông thạo. Qua nghiên cứu và thực tế áp dụng các biện pháp giảng dạy ở trên tôi đã giúp học sinh thực hiện giải Bài toán về nhiều hơn, ít hơn thành thạo không nhầm lẫn giữa hai dạng toán. Từ đó, các em làm bài một cách tự tin và sôi nổi đặc biệt không còn sợ học những tiết học này. Vậy để tìm ra phương pháp dạy áp dụng có hiệu quả nhất là khi dạy Bài toán về nhiều hơn, ít hơn. Đây là một trong những vấn đề trọng tâm của môn Toán 2 người giáo viên cần chú ý: Nghiên cứu tài liệu, nắm chắc phương pháp giảng dạy, chuẩn bị các phương tiện dạy học cần thiết, tích cực tìm tòi, làm và sử dụng đồ dùng thành thạo, linh 24 hoạt, sáng tạo. Dành nhiều thời gian cho việc soạn giảng, nghiên cứu mục tiêu của mỗi bài. Nhiệt tình tâm huyết cho sự nghiệp giáo dục, quan tâm tới mọi đối tượng học sinh để phát hiện được những vướng mắc của từng em có biện pháp trang bị kiến thức và uốn nắn kịp thời. Đặc biệt cần củng cố, khắc sâu phân biệt tốt dạng toán, chú trọng rèn luyện kĩ năng làm bài cho học sinh. Đa dạng hóa các hình thức và phương pháp dạy học, tăng cường tính chủ động, độc lập, sáng tạo của HS. Luôn lắng nghe các em trình bày ý kiến, khuyến khích HS phát biểu và xây dựng sự tự tin cho HS. Tạo ra một giờ học với không khí thoải mái, không gây căng thẳng, áp lực cho HS. 2. Khuyến nghị: Cấp cơ sở, các cấp quản lý. 2.1. Đối với giáo viên - Phải không ngừng học tập, trau dồi kiến thức, tích luỹ kinh nghiệm, nâng cao trình độ nghiệp vụ sư phạm; trau dồi, học hỏi đồng nghiệp để vững vàng trong giảng dạy. - Phải nắm vững đặc trưng phương pháp, yêu cầu nhiệm vụ của phân môn Toán, nghiên cứu kĩ bài dạy, từ đó có được phương pháp dạy phù hợp có thể phát triển tư duy cho học sinh. 2.2. Đối với nhà trường: Trang bị đầy đủ cơ sở vật chất, đồ dùng dạy học để phục vụ cho việc giảng dạy. Thường xuyên mở hội thảo, hội giảng, chuyên đề để cùng xây dựng phương pháp dạy học có hiệu quả. Đăc biệt cần tổ chức chuyên đề áp dụng một số sáng kiến đạt giải cấp thị xã cho giáo viên dự và dạy thực nghiệm. 2.3 . Đối với Phòng giáo dục Thường xuyên tổ chức các lớp tập huấn về đổi mới phương pháp dạy học, hướng dẫn chuyên đề nhằm tháo gỡ những khó khăn vướng mắc cho giáo viên trong quá trình giảng dạy. 25 |
