Văn hóa có thể được định nghĩa là tập hợp niềm tin, giá trị và thái độ toàn dân đang tồn tại và phát triển. Văn hóa kinh doanh có khía cạnh độc đáo riêng, bao gồm các giá trị, tầm nhìn, phong cách làm việc, niềm tin và thói quen của doanh nghiệp.
Văn hóa kinh doanh Việt Nam xuất hiện từ rất sớm. Qua các thời kỳ lịch sử, vượt lên những khắc nghiệt của điều kiện kinh tế - xã hội, văn hóa kinh doanh Việt Nam luôn thể hiện ở sự thông minh, sáng tạo, nhạy bén, thích ứng nhanh của các doanh nghiệp, doanh nhân người Việt.
Công cuộc đổi mới khẳng định và nâng cao vai trò, vị thế của doanh nghiệp, doanh nhân trong xã hội và là điều kiện quan trọng để văn hóa kinh doanh Việt Nam từng bước được khơi dậy, phát huy với đầy đủ sắc thái. Ngoài ra, trong tiến trình mở cửa và hội nhập, doanh nghiệp, doanh nhân Việt Nam đã từng bước nhận thức rõ mục đích kinh doanh không chỉ vì lợi nhuận, mà còn để tôn vinh Việt Nam trên trường quốc tế.
5 thành phần cơ bản của văn hóa kinh doanh
Chiến lược văn hóa kinh doanh thành công trong một Nhà nước pháp quyền cần có 5 thành phần cơ bản sau:
Thứ nhất là tầm nhìn. Một nền văn hóa tuyệt vời bắt đầu với một tầm nhìn hoặc tuyên bố sứ mệnh nhằm đặt ra mục đích và hướng dẫn các giá trị của doanh nghiệp. Đến lượt nó, mục đích đó lại định hướng cho mọi quyết định của nhân viên. Khi chúng được thể hiện một cách chân thực và nổi bật, những tuyên bố về tầm nhìn tốt thậm chí có thể giúp định hướng và kết nối khách hàng, nhà cung cấp và các bên liên quan khác.
Trong một đất nước đang hướng tới nhà nước pháp quyền và hoàn thiện cơ chế thị trường thì tầm nhìn của các doanh nghiệp phải tích hợp 4 nội dung chủ yếu: Thượng tôn pháp luật, hiệu quả, đạo đức kinh doanh và hoạt động nhân đạo. Khi 4 nội dung này đóng vai trò xuyên suốt đời sống sản xuất, kinh doanh sẽ tạo nên uy tín và thương hiệu của doanh nghiệp trên thương trường.
Tầm nhìn thực sự là nền tảng của văn hóa kinh doanh. Hơn nữa, trong một đất nước pháp quyền non trẻ như Việt Nam, cộng đồng doanh nghiệp cần chủ động phát huy tính chủ thể kinh tế, phối hợp cùng các nhà lập pháp tích hợp tầm nhìn phát triển của mình với việc xây dựng các bộ luật cũng như thực hiện, giám sát và thực thi luật pháp nhằm đạt được các mục tiêu công bằng của xã hội.
Thứ hai là giá trị. Bộ giá trị chuẩn mực của một doanh nghiệp là cốt lõi của văn hóa. Trong khi tầm nhìn nêu rõ mục đích của doanh nghiệp, bộ giá trị cung cấp cẩm nang hướng dẫn các hành vi và tư duy cần thiết để đạt được tầm nhìn đó. Một bộ giá trị được trình bày rõ ràng và truyền đạt cụ thể cho tất cả nhân viên có thể bao gồm cả cách mà công ty cam kết phục vụ khách hàng, đối xử với đối tác và duy trì các tiêu chuẩn nghề nghiệp. Giá trị là một khái niệm rộng, thể hiện tinh thần và quan điểm cần thiết để đạt được tầm nhìn của doanh nghiệp.
Thứ ba là thực hành. Tất nhiên, bộ giá trị chỉ thực sự quan trọng khi chúng được tôn trọng trong thực tiễn hoạt động của doanh nghiệp. Nếu một doanh nghiệp tuyên bố “con người là tài sản lớn nhất của chúng tôi”, thì cũng nên sẵn sàng đầu tư vào con người theo những cách hữu hình. Tương tự, nếu một doanh nghiệp coi trọng hệ thống phân cấp "phẳng", thì phải khuyến khích nhiều thành viên nhóm cấp dưới phản biện trong các cuộc thảo luận mà không sợ hãi. Và chúng phải được củng cố trong các tiêu chí xem xét và chính sách thăng tiến, đồng thời đưa vào nguyên tắc hoạt động của doanh nghiệp.
Thứ tư là con người. Không doanh nghiệp nào có thể xây dựng được văn hóa gắn kết mà không có những người chia sẻ các giá trị cốt lõi của nó hoặc sẵn sàng và có khả năng tiếp nhận những giá trị đó. Ngoài ra, các nhà chiến lược văn hóa kinh doanh đều thống nhất cao về việc xây dựng những tấm gương cá nhân trong doanh nghiệp thông qua sức mạnh của sự tường thuật vì con đường gây dựng lòng tin tốt nhất là từ trái tim đến trái tim.
Bất kỳ doanh nghiệp nào cũng có một lịch sử độc đáo và khả năng khai quật lịch sử đó, viết thành một câu chuyện là yếu tố cốt lõi của việc sáng tạo văn hóa. Các yếu tố của câu chuyện đó có thể là hoành tráng dựng thành phim trường hoặc đơn giản như những câu chuyện truyền miệng… Nhưng chúng mạnh mẽ hơn khi được định hình và kể lại như một phần của văn hóa doanh nghiệp.
Thứ năm là môi trường. Tại sao một môi trường mở có thể tạo ra không gian cho các thành viên trong doanh nghiệp gặp nhau và tương tác theo những cách tự nhiên? Và tại sao các công ty công nghệ tập trung ở thung lũng Silicon và các công ty tài chính lại tập trung ở London và New York? Có rất nhiều câu trả lời nhưng rõ ràng là môi trường làm việc định hình văn hóa. Kiến trúc mở có lợi hơn cho các hành vi văn phòng nhất định, chẳng hạn như cộng tác. Môi trường - cho dù là địa lý, kiến trúc hay thiết kế thẩm mỹ - đều tác động đến các giá trị và hành vi của mọi người làm việc ở đó.
Cần một nghị quyết của Đảng về phát triển văn hóa kinh doanh
Nghị quyết số 09-NQ/TW ngày 9.12.2011 của Bộ Chính trị về “Xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ doanh nhân Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế” xác định mục tiêu: “Xây dựng đội ngũ doanh nhân lớn mạnh, có tinh thần dân tộc, giác ngộ chính trị, văn hóa kinh doanh, có trách nhiệm xã hội cao, có đủ năng lực, trình độ để lãnh đạo, quản lý các doanh nghiệp hoạt động có chất lượng, hiệu quả, sức cạnh tranh cao”.
Đảng ta xác định một trong những nhiệm vụ trọng tâm trong nhiệm kỳ Đại hội XIII là: “Khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc; phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, hội nhập quốc tế”.
Trong quá trình đó, điều cấp bách hiện nay là cần phải xây dựng và ban hành một nghị quyết mới của Đảng để phát triển văn hóa kinh doanh Việt thành những năng lượng tích cực, là nguồn lực xã hội và niềm tin mạnh mẽ cho sự xây dựng, phát triển bền vững và trường tồn của đội ngũ doanh nhân Việt Nam có khả năng cạnh tranh cao trong thời kỳ Cách mạng Công nghệ 4.0.
Được như vậy, văn hóa kinh doanh nói riêng và văn hóa nói chung sẽ là nguồn lực xã hội cùng với 4 nguồn lực khác - tài chính, sản phẩm vật chất, tài nguyên và con người - sẽ là 5 cánh sao vàng đưa đất nước bay lên trên các thang bậc xếp hạng tín nhiệm quốc gia của khu vực và thế giới nhằm bảo đảm hiện thực hóa một đất nước pháp quyền hùng cường khi chúng ta kỷ niệm 100 thành lập nước.