Mục lục
- 1 Phong trào công nông năm 1930
- 1.1 Nguyên nhân nổi dậy
- 1.2 Diễn biến
- 2 Sự hình thành các Xô viết
- 3 Bị đàn áp và tan rã
- 4 Tưởng niệm và di tích lịch sử
- 4.1 Bảo tàng Xô Viết Nghệ Tĩnh
- 4.2 Di tích lịch sử
- 4.2.1 Nghệ An
- 4.2.2 Hà Tĩnh
- 5 Trong văn học - nghệ thuật
- 6 Tham khảo
- 7 Xem thêm
- 8 Liên kết ngoài
Nguyên nhân nổi dậySửa đổi
- Về mặt kinh tế: Chính quyền Pháp ở chính quốc thực hiện việc trút gánh nặng cuộc Đại khủng hoảng lên các nước thuộc địa trong đó có Việt Nam làm cho đời sống người dân bản địa trở nên cơ cực, nhất là ở vùng Nghệ An – Hà Tĩnh, chính vì vậy những người dân ở đây đã phản kháng lại chính sách này để giành quyền dân sinh, dân chủ.
- Về mặt chính trị: Chính sách khủng bố nặng nề về mọi mặt của thực dân Pháp sau cuộc khởi nghĩa Yên Bái dẫn đến bầu không khí chính trị thêm căng thẳng và ngột ngạt, từ đó càng làm người Việt Nam thêm bất mãn, phẫn nộ và quyết tâm bạo động chống lại chính quyền Pháp và chính quyền địa phương.
Diễn biếnSửa đổi
Bắt đầu là cuộc biểu tình của người dân ở Hưng Nguyên (Nghệ An). Vào ngày 12 tháng 9 năm 1930, ước tính có hơn 8.000 nông dân kéo về phủ lị và trương các khẩu hiệu như: Bỏ sưu thuế, bớt giờ làm, chống khủng bố trắng, bồi thường cho các gia đình bị tàn sát trong cuộc bạo động Yên Bái,... thậm chí là chia lại ruộng đất, Đả đảo chủ nghĩa đế quốc, Đả đảo phong kiến.
Đoàn biểu tình này xếp hàng dài hơn 1 cây số, tập trung kéo về thành phố Vinh. Theo mô tả, đi đầu là những người cầm cờ đỏ, đi hai bên là đội viên tự vệ được trang bị các loại dao, gậy. Trên đường đi, đoàn biểu tình có lúc dừng lại để diễn thuyết và chỉnh đốn đội ngũ. Dòng người càng đi càng được bổ sung thêm cho đến khi đến gần Vinh con số đã lên tới 30.000 người và xếp hàng dài tới hơn 4 cây số.
Chính quyền thực dân Pháp đã phản ứng đáp trả mạnh mẽ, họ chủ trương kiên quyết trấn áp. Lực lượng vũ trang đã vào cuộc, thậm chí họ đã huy động cả máy bay ném bom vào đoàn biểu tình làm 217 người chết và 125 người bị thương. Tuy vậy hành động trên, không ngăn được đoàn người biểu tình đấu tranh. Người biểu tình kéo về huyện lỵ, đập phá nhà lao, đốt phá các huyện đường, bao vây đồn lính khố xanh. Điều này đã làm cho hệ thống chính quyền thực dân, phong kiến tan rã hay lung lay ở nhiều huyện, xã. Nhiều viên chức nhà nước như: lý trưởng, tri huyện đã bỏ trốn vì sức ép này. Nhưng cuối cùng cuộc nổi dậy của phong trào này đã bị Nhà Nguyễn và chính quyền Bảo hộ Pháp đàn áp.
Chính quyền Xô viết hình thành ở các xã thuộc huyện Thanh Chương, Nam Đàn, một phần huyện Anh Sơn, Nghi Lộc, Hưng Nguyên, Diễn Châu (Nghệ An) vào tháng 9 năm 1930; còn ở Hà Tĩnh là các xã thuộc huyện Can Lộc, Nghi Xuân, Hương Khê vào tháng 11 năm 1930.
Các Xô viết thực hiện vai trò của một chính quyền thay cho bộ máy chính quyền của thực dân, phong kiến đã bị tê liệt, một số tan rã. Xô viết Nghệ Tĩnh được coi là một hình thức mới về các thức tổ chức chính quyền nhà nước của lực lượng nông dân và công nhân. Nó ra đời ở Nghệ An và Hà Tĩnh nên gọi là Xô Viết Nghệ Tĩnh.
Các chính quyền Xô viết một mặt thi hành các chính sách mới, mặt khác phá bỏ hệ thống chính quyền cũ, trưng thu đất, thóc gạo, tiền bạc của các địa chủ, đồng thời đòi yêu sách với các chủ xưởng, chủ tàu.[4]
Nhận thấy tình hình đã chuyển biến nghiêm trọng và có nguy cơ lan rộng, chính quyền Pháp ở thuộc địa đã tập trung lực lượng để đàn áp tiêu diệt phong trào. Đến giữa năm 1931, thực dân Pháp trở lại thực hiện chính sách khủng bố, trấn áp phong trào này. Phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh dần lắng xuống, rồi thoái trào và cuối cùng đi đến thất bại, chính quyền Xô Viết Nghệ Tĩnh chỉ tồn tại sau bốn, năm tháng.
Trong quá trình trấn áp, chính quyền Pháp đã điều động binh lính lập hệ thống đồn bốt ở hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh nhằm phong tỏa, bao vây cô lập và tiến đến kiểm soát vùng này. Cùng việc cho lực lượng binh lính đi càn quét, triệt hạ làng mạc, bắn vào lực lượng nổi dậy, quân Pháp còn dùng thực hiện việc chia rẽ mua chuộc một số phần tử trong cuộc biểu tình này.
Ngày 12 tháng 9 năm 1930, thực dân Pháp cho máy bay ném bom xuống các đoàn biểu tình của nông dân huyện Hưng Nguyên (cách Bến Thủy 10km), làm chết 217 người và 120 người bị thương, điều động lính Pháp và lính khố xanh về đóng chốt tại Vinh_ Bến Thủy,cho quân đốt phá, triệt hạ làng mạc. Hai làng Lộc Châu và Lộc Hải bị triệt hạ, 217 nóc nhà bị đốt cháy, 30 người bị bắn chết. Nhiều cơ quan đầu não của Đảng, các cơ sở trong dân bị phá vỡ, nhiều đảng viên, người biểu tình bị bắt giam hoặc hành quyết. Theo ước tính, có hàng trăm người bị bắt, bị kết án tù giam trong các nhà tù ở Nghệ An, Đà Nẵng, Buôn Ma Thuột, và Côn Đảo. [4]
Ngày tưởng niệm phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh là ngày 12 tháng 9 hàng năm, đánh dấu bằng sự đàn áp cuộc biểu tình của nông dân Hưng Nguyên. Hàng năm cứ đến ngày này lại có những hoạt động tưởng niệm phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh như dâng hương tưởng niệm, các chương trình biểu diễn, truyền hình...[5]
Tên Xô Viết Nghệ Tĩnh được đặt cho một số con đường ở Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Vinh, thành phố Hà Tĩnh... và một cây cầu ở Cần Thơ.
Nhiều chiến sĩ, những người lãnh đạo phong trào đã được phong tặng liệt sĩ, anh hùng, nhiều người tên được đặt cho nhiều con đường, trường học như Nguyễn Đức Cảnh, Nguyễn Phong Sắc, Lê Mao, Lê Viết Thuật,...
Bảo tàng Xô Viết Nghệ TĩnhSửa đổi
Bài chi tiết: Bảo tàng Xô Viết Nghệ Tĩnh
Bảo tàng Xô Viết Nghệ Tĩnh được xây dựng trong thành cổ, trên đất khu nhà lao Vinh trước đây, là nơi từng giam cầm hàng ngàn chiến sĩ cách mạng trong năm 1929 - 1931. Đây là nơi lưu giữ các hiện vật, hình ảnh gốc chứng minh cho phong trào từng địa phương.
Di tích lịch sửSửa đổi
Có nhiều di tích Xô Viết Nghệ Tĩnh được xếp hạng di tích lịch sử văn hoá cấp quốc gia, cấp tỉnh, cấp thành. Trong đó phải kể tới:
Nghệ AnSửa đổi
- Đình Võ Liệt (xã Võ Liệt, Thanh Chương): Đây từng là trụ sở của phong trào cách mạng của làng trong những năm 1930-1931, đặc biệt là nơi diễn ra cuộc họp ngày 1 - 9 năm 1930 để thành lập chính quyền Xô viết đầu tiên;[6]
- Cụm di tích "làng đỏ Hưng Dũng" (phường Hưng Dũng, Vinh): một trong những nơi tiêu biểu cho phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh, một trong nơi mà phong trào phát triển mạnh mẽ nhất. Những di tích tiêu biểu trong cụm di tích: Đình Trung, cây sanh chùa Nia, dăm mụ Nuôi;[7].
- Khu di tích Bến Thuỷ: nơi đánh dấu sự mở đầu của phong trào công nhân ở Nghệ Tĩnh, hiện nay còn lưu giữ nhiều di tích như: Cồn Mô (nơi đặt Cột cờ Bến Thuỷ; hiện nay đã được xây tượng đài kỉ niệm), ngã ba Bến Thuỷ (nơi diễn ra cuộc biểu tình ngày 1/5/1930 của công nhân Vinh - Bến Thuỷ. Hiện nay đã được xây Tượng đài liên minh công nông);[7]
- Nghĩa trang liệt sĩ Thái Lão và khu tưởng niệm: Thái Lão là nơi diễn ra cuộc biểu tình ngày 12 - 9 -1930 của nhân dân Hưng Nguyên, Nghệ An và bị chính quyền Pháp đàn áp làm hơn 200 người chết;[8]
- Mộ các liệt sĩ Xô Viết Nghệ Tĩnh hy sinh ngày 7 tháng 11 năm 1930 (xã Diễn Thành, huyện Diễn Châu);
- Đình Lương Sơn: nơi thành lập chính quyền Xô Việt Nghệ Tĩnh ở xã Bắc Sơn, huyện Đô Lương;
- Nhà cụ Vi Văn Khang và cây đa Cồn Chùa: nơi thành lập chính quyền dân tộc ở Môn Sơn, huyện Con Cuông;
- Đài tưởng niệm 72 liệt sĩ Xô Viết Nghệ Tĩnh (làng Trụ Pháp, xã Mỹ Thành, Yên Thành) nơi tưởng niệm 72 chiến sĩ cách mạng bị Pháp xử bắn ở Yên Thành;.
Hà TĩnhSửa đổi
- Ngã ba Nghèn, thị trấn Nghèn, Can Lộc: Nơi ghi dấu cuộc đấu tranh của nhân dân Can Lộc, Hà Tĩnh. Nơi đây có Đài tưởng niệm, tấm bia ghi tên các liệt sĩ và hiện nay là nơi để đặt tượng đài Xô Viết Nghệ Tĩnh
- Di tích Rộc Cồn, xã Phú Phong, Hương Khê
- Đình Tứ Mỹ, xã Sơn Châu, huyện Hương Sơn. Sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời (ngày 3 tháng 2 năm 1930), Tứ Mỹ nói riêng và tổng Đậu Xá nói chung là nơi gieo hạt nảy mầm đầu tiên của cách mạng Hương Sơn. Tháng 6-1930, chi bộ Đảng Tứ Mỹ được thành lập do Trần Bình làm Bí thư.
- Miếu Biên Sơn, xã Hồng Lộc, Can Lộc: Xứ ủy, Tỉnh ủy và Huyện ủy Can Lộc đã chọn miếu Biên Sơn làm trung tâm liên lạc, hội họp, in ấn, cất dấu tài liệu của Đảng.
- Di tích Nhà cụ Mai Kính, xã Thạch Việt, huyện Thạch Hà: nơi thành lập Tỉnh uỷ Hà Tĩnh và là cơ sở của cách mạng nơi đây.
- Đền Đô Đài hay đền Bùi Ngự Sử, thuộc xã Đậu Liêu, huyện Can Lộc: nơi liên lạc, hội họp của Ban chấp hành lâm thời của huyện ủy Can Lộc.
- Chùa Chân Tiên hay Chân Tiên Tự, thuộc xã Thịnh Lộc, huyện Can Lộc: nơi tổ chức Đại hội thành lập Chi bộ Đảng Yên Điềm tại chùa.
- Đình Hoa Vân Hải thuộc làng Vân Hải tổng Cổ Đạm, nay là xã Cổ Đạm, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh; được xây dựng lần đầu tiên vào năm 1639, là nơi thờ Thành hoàng của làng. Đây cũng là nơi ra đời tổ Tân Việt Cách mạng Đảng và Đông dương Cộng sản Đảng đầu tiên của vùng Nghi Xuân. Năm 2001 Bộ văn hoá thông tin công nhận là di tích lịch sử văn hoá cấp quốc gia
| “ | Kìa Bến Thủy đứng đầu dậy trước Nọ Thanh Chương tiếp bước, bước lên Nam Ðàn, Nghi Lộc, Hưng Nguyên Anh Sơn, Hà Tĩnh một phen dậy rồi | ” |
| — Khuyết danh |
- Ca khúc Cùng nhau đi Hồng binh của Đinh Nhu, được coi là ca khúc đầu tiên của Tân nhạc Việt Nam, lấy cảm hứng từ phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh (Hồng binh là chỉ những chiến sĩ cộng sản "đỏ"). Về sau lấy cảm hứng từ phong trào còn có những ca khúc nổi tiếng như Tiếng hò trên đất Nghệ An của Tân Huyền.
- Vở kịch múa Ngọn lửa Nghệ Tĩnh dàn dựng năm 1960, một trong 3 vở kịch múa đầu tiên và kinh điển của Việt Nam, được Đoàn Ca múa Tổng cục Chính trị và Đoàn Văn công Quân đội Miền Nam dàn dựng thành công. Vở kịch múa mô tả phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh, hình ảnh anh hùng của những người chiến sĩ cách mạng. Tác phẩm này đã giành được giải thưởng Hồ Chí Minh đợt II (2000) cho tập thể lớp biên đạo múa Cục tuyên huấn và Tổng cục chính trị [9].
- Bức tranh khổ lớn Xô Viết Nghệ Tĩnh được vẽ bởi nhóm tác giả Nguyễn Ðức Nùng, Nguyễn Sĩ Ngọc, Huỳnh Văn Thuận, Trần Đình Thọ, Phạm Văn Ðôn, Nguyễn Văn Tỵ (Nguyễn Đức Nùng phác thảo) là một bức tranh sơn mài giá trị, hiện đang lưu giữ trong Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.
- ^ Bernal, Martin (Tháng 8 1981), “The Nghe-Tinh Soviet Movement 1930-1931” (PDF), Past and Present, Oxford University Press, 92: 148–168 Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)Quản lý CS1: ngày tháng và năm (liên kết)
- ^ “Bản sao đã lưu trữ”. Bản gốc lưu trữ ngày 23 tháng 9 năm 2010. Truy cập ngày 14 tháng 9 năm 2010.
- ^ a b Viện Từ điển học và Bách khoa thư Việt Nam. “XÔ VIẾT NGHỆ TĨNH”. Viện Từ điển học và Bách khoa thư Việt Nam. Truy cập 15/9/2010. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |ngày truy cập= (trợ giúp)
- ^ a b Minh Hải (9 tháng 10 năm 2010). “Bản sao đã lưu trữ” (bằng tiếng Việt). Báo điện tử VnMedia. Bản gốc lưu trữ ngày 14 tháng 9 năm 2010. Truy cập ngày 15 tháng 9 năm 2010. Đã định rõ hơn một tham số trong |tên bài= và |title= (trợ giúp); Đã định rõ hơn một tham số trong |url lưu trữ= và |archive-url= (trợ giúp); Đã định rõ hơn một tham số trong |ngày lưu trữ= và |archive-date= (trợ giúp); Đã định rõ hơn một tham số trong |ngày truy cập= và |access-date= (trợ giúp)
- ^ “Kỷ niệm 75 năm ngày Xô Viết Nghệ Tĩnh”. Bản gốc lưu trữ ngày 4 tháng 3 năm 2016. Truy cập ngày 31 tháng 1 năm 2008.
- ^ Đình Võ Liệt, Võ Liệt, Thanh Chương
- ^ a b “Di tích Lịch sử - Văn hóa”. Trang thông tin điện tử thành phố Vinh. Lưu trữ bản gốc ngày 14 tháng 5 năm 2006. Truy cập ngày 7 tháng 3 năm 2018.
- ^ Đài liệt sĩ Thái Lão
- ^ Ngọn lửa Nghệ Tĩnh trên Từ điển bách khoa Việt Nam
Tầm vóc và ý nghĩa quốc tế của Xô Viết Nghệ Tĩnh
Đọc bài Lưu
Xô Viết Nghệ Tĩnh là điểm nhấn điển hình nhất, là đỉnh cao của phong trào cách mạng trong cả nước 1930 - 1931. Chính quyền Xô Viết Nghệ Tĩnh là kết quả của cuộc đấu tranh giai cấp rung trời chuyển đất của liên minh công nông và Nhân dân lao động dưới sự lãnh đạo thống nhất của Đảng Cộng sản Việt Nam vừa mới ra đời.Kỷ niệm 90 năm ngày Xô Viết Nghệ Tĩnh(1930 - 2020), ngoài ôn lại ý nghĩa lịch sử trọng đại của sự kiện này nói chung, xin nói thêm về ý nghĩa quốc tế của Xô Viết Nghệ Tĩnh.
Có thể khẳng định, ngay cả trước khi Đảng Cộng sản Việt Nam chính thức ra đời, Đông Dương Cộng sản Đảngtổ chức và lãnh đạo thành công lễ kỷ niệm 12 năm ngày Cách mạng tháng Mười Nga thành công (7/11/1917 - 7/11/1929) ở Nghệ An. Để chuẩn bị cho lễ kỷ niệm đó, Xứ ủy Trung kỳ cũng đã kịp thành lập các cơ quan ấn loát, cho in rất nhiều truyền đơn và áp phích, trong đó có:“Lập chính phủ Xô Viết công - nông - binh Đông Dương”,“Thực hiện công - nông chuyên chính, giao nhà máy cho thợ thuyền, giao ruộng đất cho dân cày”...Cũng nhân lễ kỷ niệm đó, Xứ ủy Trung Kỳ đã phân phát với số lượng lớn số báo ra ngày 1/11/1929 của tờ báo“Búa liềm”(cơ quan ngôn luận của Đông Dương Cộng sản Đảng) với nội dung là tuyên truyền về Cách mạng tháng Mười Nga và kêu gọi quần chúng khắp nơi noi gương Liên bang CHXHCN Xô viết.
Tiếp đó, thực hiện chủ trương hướng tới kỷ niệm ngày Quốc tế Lao động 1/5/1930 của Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam lần đầu tiên ở nước ta, ngay từ giữa tháng 4/1930, Xứ ủy Trung Kỳ và Đảng bộ Nghệ An đã tích cực triển khai công tác chuẩn bị và quyết định lấy ngày Quốc tế Lao động làm ngày phát động phong trào đấu tranh của nhân dân trong toàn tỉnh.Trong cuộc biểu tình với quy mô lớn tại Vinh - Bến Thủy sáng ngày 1/5/1930, công nhân và nông dân nội, ngoại thành thành phố Vinh - Bến Thủy dương cao cờ đỏ búa liềm và biểu ngữ, hàng ngũ chỉnh tề, hô vang khẩu hiệu:“Đánh đổ đế quốc Pháp và Nam triều phong kiến chế độ”,“Ủng hộ Xô Nga”… và hát vang bài“Quốc tế ca”.
Rõ ràng, trước khi ra đời Xô Viết Nghệ Tĩnh, nhiều người cách mạng và dân chúng Nghệ An đã biết và hướng về Cách mạng tháng Mười, về nước Nga Xô viết và Liên Xô. Có thể thấy, sự xuất hiện của chính quyền Xô Viết ở Nghệ An không phải là một sự ngẫu nhiên. Từ sau năm 1917, trong cao trào cách mạng dưới ảnh hưởng của Cách mạng tháng Mười Nga, trên thế giới đã bắt đầu xuất hiện hình thức chính quyền Xô Viết (hoặc là mang những tính chất giống với Xô Viết ở Nga) tại một số nước châu Âu (ở Đức, 1918 - 1923; ở Hunggari, 1919) và Trung Quốc (1927-1934).Công xã Paris và Xô viết ở Nga, Đức, Hunggari là những chính quyền chuyên chính vô sản xuất hiện trong phong trào cách mạng vô sản ở các nước đế quốc tư bản, đồng thời nó ra đời sau khi nhân dân tiến hành khởi nghĩa vũ trang thành công ở các thành, thị. Ở Trung Quốc, một nước phong kiến nửa thuộc địa, đất rộng người đông, lại bị nhiều đế quốc xâu xé, các thế lực quân phiệt hỗn chiến liên miên, nên chính quyền Xô Viết có điều kiện thành lập ở nhiều tỉnh.
Trong khi đó, chính quyền Xô Viết Nghệ Tĩnh ra đời gắn với hoàn cảnh lịch sử của cách mạng Việt Nam và do vậy cũng mang những đặc điểm riêng và có đóng góp của mình vào sự nghiệp cách mạng thế giới. Đây là chính quyền Xô viết nông dân ra đời ở một nước thuộc địa với nền kinh tế lạc hậu, ngay khi Đảng cộng sản vừa ra đời; là mô hình nhà nước công - nông đầu tiên ở khu vực Đông Nam Á.
Có thể nói, đây là bằng chứng sinh động của sự vận dụng sáng tạo Chủ nghĩa Mác - Lênin vào hoàn cảnh cách mạng Việt Nam. Khi cuộc đấu tranh của nhân dân nổ ra mạnh mẽ, bộ máy chính quyền thực dân, phong kiến ở làng xã bị tê liệt, thì đòi hỏi phải có một tổ chức đứng ra quản lý trật tự nông thôn. Trước yêu cầu cấp bách đó, các “xã bộ nông”, từ chức năng một đoàn thể của nông dân, đã nhanh chóng chuyển sang làm chức năng chính quyền cách mạng của dân, chịu trách nhiệm sắp xếp tổ chức và phụ trách các công việc trong thôn xã: Sử dụng đội tự vệ Đỏ để chống địch khủng bố, trấn áp bọn cường hào và giữ gìn trật tự nông thôn; lãnh đạo chia lại ruộng đất công, xóa bỏ các thứ thuế vô lý do đế quốc phong kiến đặt ra; tổ chức cho nhân dân học chữ Quốc ngữ; tổ chức việc tuyên truyền, cổ động và lãnh đạo các đoàn thể...Thông qua hoạt động của “xã bộ nông”, “thôn bộ nông”, có thể khẳng định: Chính quyền Xô viết ở Nghệ An thực hiện hai chức năng chủ yếu là xây dựng và trấn áp. Nó mang vừa mang tính chất là một công cụ chuyên chính của nhân dân (chủ yếu là của nông dân) để chống lại thực dân phong kiến, vừa mang tính chất là một chính quyền trực tiếp điều hành mọi hoạt động của làng xã.
Hình thức tổ chức và quy mô hoạt động của chính quyền Xô Viết ở Nghệ An rất đa dạng. Hầu hết các Xô Viết đều được tổ chức dưới hình thức Ban Chấp hành Nông hội đỏ nắm chính quyền dưới sự lãnh đạo của chi bộ cộng sản. Ngoài ra, trong giai đoạn đầu của cao trào cách mạng, khi chưa có các điều kiện thuận lợi, ở một số địa phương chi bộ Đảng tranh thủ, sử dụng các hào lý làm việc, phục vụ cho cách mạng. Nghĩa là, vẫn để cho hào lý nắm quyền điều hành làng xã bình thường nhưng chịu sự chỉ đạo, kiểm soát của các chi bộ Đảng. Tuy hình thức bên ngoài vẫn là của chế độ cũ song thực chất và nội dung hoạt động bên trong đã thuộc về chính quyền nhân dân. Một khi phong trào đấu tranh của dân chúng làm cho bộ máy cai trị của địch tan rã hoàn toàn thì chi bộ Đảng lãnh đạo nhân dân đứng ra nắm chính quyền.Như vậy, tùy theo so sánh lực lượng giữa ta và địch, có nơi Xô viết hình thành sớm, có nơi hình thành muộn. Cũng có những nơi do địch khủng bố tàn bạo làm cho phong trào đấu tranh tạm lắng xuống thì chi bộ Đảng lại chỉ đạo đưa người của mình ra làm lý trưởng để đảm bảo bí mật, tránh được sự tàn sát, khủng bố của kẻ thù, đồng thời tạo điều kiện cho chính quyền cách mạng hoạt động có hiệu quả. Đây là kiểu Xô Viết mang tính sáng tạo độc đáo của nhân dân Nghệ An dưới sự lãnh đạo của Đảng.
Một điều khác biệt của chính quyền Xô Viết Nghệ An so với các nơi khác trên thế giới là nó được hình thành ra ở cấp xã, chứ không phải ở cấp huyện, và thời gian ra đời, tồn tại của các Xô viết cũng không giống nhau. Chính quyền Xô viết ở Nghệ An được hình thành theo tác động dây chuyền từ làng này sang làng khác, tùy theo đặc điểm của phong trào đấu tranh ở từng vùng. Ngoài ra, thời gian tồn tại của các chính quyền Xô viết nói chung là khoảng 9 tháng, nhưng ở các làng xã cũng mỗi nơi một khác, có nơi do địch khủng bố mạnh nên ra đời chưa bao lâu thì đã tan rã, nhưng cũng có nhiều nơi khi địch khủng bố gắt gao thì tạm thời lắng xuống sau đó phục hồi trở lại.
Như vậy, chính quyền cách mạng ở Nghệ Tĩnh trong những năm 1930 - 1931 được gọi là “Xô Viết”, với ý nghĩa là Đảng bộ và nhân dân lao động Nghệ An đã lập được chính quyền cách mạng đúng với tinh thần của chủ nghĩa Mác - Lênin. Không những bản thân tên gọi đó cũng làm nổi bật ý nghĩa quốc tế của Xô Viết Nghệ Tĩnh, mà chính Xô Viết Nghệ Tĩnh đã thực sự cho thấy đóng góp trên phương diện vĩ mô của mình.
Sau khi nhận được thông báo của Trung ương Đảng về phong trào Xô Viết ở Nghệ An, Nguyễn Ái Quốc một mặt ca ngợi và biểu dương tinh thần đấu tranh kiên cường của quần chúng công nông Nghệ An, mặt khác góp ý với Ban Chấp hành Trung ương Đảng trong công tác chỉ đạo phong trào cách mạng ở Nghệ An. Theo Người, nhiệm vụ cần thiết trước mắt mà các cơ sở Đảng ở Nghệ An phải chú trọng thực hiện là:“Tập hợp, tổ chức, vận động nông dân đấu tranh giành những quyền lợi hàng ngày, chứ không phải để tiến hành một cuộc khởi nghĩa địa phương”.[“Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam, tập I”, Nxb. Sự Thật, Hà Nội, 1981, tr.149.]. Ngày 29/9/1930, Nguyễn Ái Quốc đã gửi thư cho Ban Chấp hành Quốc tế Cộng sản, trong đó trình bày cụ thể tình hình đấu tranh cách mạng của công nông Nghệ Tĩnh, đồng thời yêu cầu Quốc tế Cộng sản có ý kiến chỉ đạo đối với phong trào. Tiếp đó, trong bức thư gửi Quốc tế Nông dân (5/11/1930), Người báo cáo về các cuộc đấu tranh của quần chúng nhân dân, việc thành lập chính quyền Xô Viết ở Nghệ An, lên án cuộc khủng bố đàn áp dã man của đế quốc Pháp và đề nghị tổ chức này giúp đỡ gấp cho các nạn nhân bị khủng bố…” [Văn kiện Đảng toàn tập, tập II (1930), Nxb. Chính trị Quốc gia, 1998, tr.224]. Ngày 19/2/1931, Nguyễn Ái Quốc tiếp tục gửi báo cáo cho Quốc tế Cộng sản dưới tiêu đề“Nghệ Tĩnh Đỏ”. Trong bản báo cáo lần này, sau khi đã trình bày chi tiết tình hình đấu tranh chung của công nhân và nông dân Nghệ An, Người đã khẳng định:“Bom đạn, súng máy đốt nhà, đồn binh…, tuyên truyền của chính phủ, báo chí... đều bất lực, không dập tắt nổi phong trào cách mạng của Nghệ Tĩnh”[Văn kiện Đảng toàn tập, tập III (1931), Nxb. Chính trị Quốc gia, 1998, tr.53].Trong khi đó, Quốc tế Cộng sản đã nhiệt liệt biểu dương và đánh giá cao phong trào. Báo Vô sản Pháp số ra tháng 10/1931 đã đánh giá:“Cuộc vận động này là một bước lớn trong cuộc phản đế và điền thổ, có ảnh hưởng to lớn trong lịch sử giải phóng Đông Dương”.
Như vậy, phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh không chỉ là cuộc tập dượt lãnh đạo cách mạng đầu tiên của Đảng cộng sản Việt Nam từ khi ra đời, là đỉnh cao của phong trào cách mạng trong những năm 1930-1931mà ý nghĩa của nó đã vươn tầm quốc tế, mang ý nghĩa thời đại sâu sắc. Tuy chỉ tồn tại trong thời gian ngắn và còn sơ khai nhưng phong trào đã để lại những dấu ấn tốt đẹp về một Nhà nước công - nông đầu tiên, chưa có trong tiền lệ lịch sử, đáp ứng khát vọng độc lập, tự do cháy bỏng của người dân mất nước, nô lệ. Xô Viết Nghệ Tĩnh không chỉ được ghi dấu mãi mãi trong lịch sử đấu tranh cách mạng Việt Nam, mà còn là sự kiện mang ý nghĩa quốc tế, minh chứng cho nhận định: Cách mạng Việt Nam là một bộ phận của cách mạng thế giới; những nhà cách mạng tiền bối ở Nghệ Tĩnh nói riêng, Việt Nam nói chung đã có nhiều đóng góp xứng đáng cho sự nghiệp phát triển chung của lịch sử nhân loại tiến bộ...
PGS.TS. Nguyễn Công Khanh
Tổng số điểm của bài viết là: 4 trong 4 đánh giá
Click để đánh giá bài viết
Xô viết - Nghệ Tĩnh đã trở thành mốc son chói lọi, lịch sử hào hùng, oanh liệt của cách mạng Việt Nam
(ĐCSVN) – Cao trào Xô Viết - Nghệ Tĩnh đã đi vào lịch sử cách mạng Việt Nam như một khúc tráng ca bất diệt, được ví như là cuộc diễn tập đầu tiên của Đảng Cộng sản Việt Nam và quần chúng nhân dân chuẩn bị cho cuộc Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945. Đó là minh chứng rõ nét về truyền thống yêu nước, ý chí quật cường của dân tộc Việt Nam khi có Đảng lãnh đạo, soi đường…
| Chương trình nghệ thuật “Ngọn lửa Xô Viết” tái hiện lại phong trào đấu tranh của nhân dân Nghệ Tĩnh những năm 1930 đầy sục sôi, khí thế. (Ảnh: Thành Duy) |
Sức mạnh quần chúng làm nên lịch sử
Cách đây 90 năm, khi nhân dân ta còn phải chịu cảnh “một cổ hai tròng” lầm than nô lệ dưới xiềng xích thực dân, phong kiến. Sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam thành lập ngày 3/2/1930, vừa mới ra đời Đảng đã tổ chức và lãnh đạo một phong trào quần chúng lớn mạnh, xưa nay chưa từng có trong cả nước mà đỉnh cao là Xô viết Nghệ - Tĩnh.
Đảng Cộng sản Việt Nam đã thể hiện bản lĩnh, uy tín của mình trong việc đoàn kết, tập hợp quần chúng Nhân dân đứng lên chống lại ách nô lệ của thực dân, phong kiến. Nhân dân Nghệ Tĩnh một lòng nồng nàn yêu nước, căm thù giặc sâu sắc, sẵn sàng đứng lên dưới ngọn cờ của Đảng để đòi cơm áo, tự do.
Dưới sự lãnh đạo của Đảng, phong trào đấu tranh của Nhân dân bùng lên mạnh mẽ từ đầu năm 1930 trên khắp cả ba miền Bắc, Trung, Nam. Phong trào đấu tranh đặc biệt mạnh mẽ từ Ngày Quốc tế lao động 01/5/1930, lần đầu tiên công nông và dân chúng tỏ rõ dấu hiệu đoàn kết với vô sản thế giới và biểu dương lực lượng của mình. Từ thành phố đến nông thôn, trên cả ba miền đất nước đã xuất hiện nhiều truyền đơn, cờ Đảng, mít tinh, bãi công, biểu tình, tuần hành thị uy. Cao trào cách mạng do Đảng chủ trương và phát động đã diễn ra trên 25 tỉnh thành trong cả nước, trong đó Nghệ - Tĩnh là nơi phong trào phát triển mạnh mẽ nhất.
Ngày 01/8/1930, công nhân khu công nghiệp Vinh - Bến Thủy tổng bãi công, đánh dấu một thời kỳ mới, thời kỳ đấu tranh kịch liệt đã đến. Hòa nhịp với phong trào đấu tranh của công nhân, nông dân Nghệ - Tĩnh đã tổ chức nhiều cuộc biểu tình có vũ trang tự vệ kéo đến các huyện đường Can Lộc (ngày 4/8), Nam Đàn (ngày 6/8 và 30/8), Thanh Chương (ngày 12/8), Nghi Lộc (ngày 29/8) và lan rộng ra hầu khắp các huyện trong 2 tỉnh.
Tháng 9/1930, phong trào công - nông phát triển tới đỉnh cao; quần chúng đã vũ trang tự vệ, biểu tình thị uy có vũ trang, tiến công vào cơ quan chính quyền của địch ở địa phương. Đặc biệt, cuộc đấu tranh của hơn 8.000 nông dân Hưng Nguyên nổ ra ngày 12/9/1930 để hưởng ứng cuộc đấu tranh của nông dân các huyện và cuộc bãi công của công nhân Vinh - Bến Thủy, phản đối chính sách khủng bố của bọn thực dân và phong kiến tay sai. Thực dân Pháp cho máy bay tới ném bom, làm 217 người chết, 125 người bị thương, càng làm cho phong trào đấu tranh của quần chúng nhân dân vùng lên như bão táp, bộ máy chính quyền của thực dân và phong kiến tay sai ở nhiều huyện bị tê liệt, ở nhiều xã bị tan rã. Các tổ chức cơ sở đảng ở địa phương đã kịp thời lãnh đạo quần chúng thực hiện quyền làm chủ, tự đứng ra quản lý đời sống của mình, thực hiện nhiệm vụ của chính quyền nhân dân theo hình thức Xô Viết.
| Một góc Hà Tĩnh ngày nay. (Ảnh: Thành Chung) |
Chính quyền Xô Viết đã ban hành và thực thi nhiều chủ trương, chính sách đem lại lợi ích chính đáng cho Nhân dân như: Ban bố quyền tự do dân chủ, tổ chức cho Nhân dân tham gia các đoàn thể cách mạng, trừng trị bọn phản cách mạng, giữ gìn trật tự an ninh; chia lại công điền, công thổ cho nông dân, thực hiện giảm tô, xóa nợ, thủ tiêu các thứ thuế vô lý... Chính quyền Xô Viết cũng tỏ rõ bản chất cách mạng và tính ưu việt của mình - thực sự là một chính quyền của dân, do dân và vì dân. Xô Viết - Nghệ Tĩnh đã trở thành ngọn cờ quy tụ và là nguồn cổ vũ mạnh mẽ nhân dân lao động trong cả nước.
Ngay từ khi ra đời, Nông hội đã thực hiện các quyền lợi về chính trị, kinh tế, văn hóa - xã hội cho nông dân. Những chính sách và biện pháp được các Xã bộ nông - Xô viết thực hiện đã tạo ra một khí sắc mới trong nông thôn. Lòng tin của quần chúng đối với Đảng và cách mạng được thể hiện rõ rệt. Họ sẵn sàng hy sinh tính mạng và tài sản để chống lại chính sách khủng bố của đế quốc Pháp, bảo vệ Xô viết.
Sáng mãi tinh thần Xô viết – Nghệ tĩnh
Phong trào cách mạng 1930 - 1931 mà đỉnh cao Xô Viết - Nghệ Tĩnh có ý nghĩa lịch sử quan trọng trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc và giải phóng giai cấp ở nước ta. Từ phong trào này, lần đầu tiên công nhân và nông dân liên minh với nhau trong cuộc đấu tranh dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản; chính quyền cách mạng ở một số vùng nông thôn đã ra đời. Đánh giá về ý nghĩa lịch sử to lớn của cao trào cách mạng 1930 - 1931, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết: “Tuy đế quốc Pháp đã dập tắt phong trào đó trong một biển máu nhưng Xô Viết - Nghệ Tĩnh đã chứng tỏ tinh thần oanh liệt và năng lực cách mạng của nhân dân lao động Việt Nam. Phong trào tuy thất bại, nhưng nó rèn lực lượng cho cuộc Cách mạng Tháng Tám thắng lợi sau này” (1).
Từ Xô Viết - Nghệ Tĩnh dưới sự lãnh đạo của Đảng, dân tộc ta đã từng bước thực hiện thắng lợi những mục tiêu của con đường đã lựa chọn.
Đồng chí Nguyễn Xuân Thắng, Bí thư Trung ương Đảng, Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương khẳng định: Phong trào đấu tranh cách mạng trong giai đoạn 1930 – 1931 với đỉnh cao là Xô viết Nghệ Tĩnh đã trở thành mốc son chói lọi, mở đầu cho lịch sử hào hùng, oanh liệt của cách mạng Việt Nam; Đánh dấu việc Đảng ta – một Đảng cách mạng dù còn rất non trẻ, lần đầu tiên đã thể hiện rõ vai trò, bản lĩnh, uy tín, sức chiến đấu và khả năng to lớn trong việc lãnh đạo, đoàn kết và huy động quần chúng nhân dân; là minh chứng hùng hồn về sự thắng lợi tất yếu của cách mạng Việt Nam và cuộc đấu tranh chính nghĩa của nhân dân ta trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc và đi lên chủ nghĩa xã hội.
Đồng chí Thái Thanh Quý, Ủy viên dự khuyết Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy Nghệ An khẳng định: Xô viết - Nghệ Tĩnh là thiên anh hùng ca bất diệt trong chương đầu “pho sử bằng vàng” của Đảng Cộng sản Việt Nam, tiêu biểu khí phách anh hùng của dân tộc Việt Nam và quê hương xứ Nghệ. Sự ra đời và hoạt động của chính quyền Xô viết là minh chứng sinh động việc vận dụng sáng tạo Chủ nghĩa Mác – Lênin vào thực tiễn cách mạng Việt Nam; Khẳng định tính đúng đắn của việc lựa chọn con đường cách mạng vô sản của dân tộc Việt Nam; tỏ rõ tính ưu việt và bản chất tiến bộ của một chính quyền cách mạng của dân, do dân và vì dân. Khẳng định vai trò, vị trí tiên phong, năng lực lãnh đạo và tổ chức quần chúng của Đảng ta; đồng thời đem lại cho đông đảo quần chúng công nông niềm tin ở sức mạnh của mình, niềm tin vững chắc vào đường lối cách mạng giải phóng giai cấp, giải phóng dân tộc do Đảng khởi xướng và lãnh đạo; đào tạo cho cách mạng một đội ngũ cán bộ rất lớn, rất vững vàng qua thử thách ác liệt, sẵn sàng vững bước trong chặng đường đấu tranh giải phóng dân tộc ở phía trước. Chính từ cao trào cách mạng này, nghệ thuật chỉ đạo cách mạng, nhất là đấu tranh cách mạng của Đảng đã bước đầu hình thành và ngày càng được bổ sung, phát triển trong thực tiễn đấu tranh giải phóng dân tộc và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
| Một góc Nghệ An ngày nay. (Ảnh: Thu Hà) |
Xô viết Nghệ Tĩnh đã để lại cho chúng ta nhiều bài học kinh nghiệm quý báu, ngày càng có tác dụng sâu xa vào tiến trình phát triển của lịch sử cách mạng Việt Nam trong hiện tại và mãi mãi về sau. Đó là bài học về kế thừa và phát huy truyền thống yêu nước, bất khuất, quật cường của dân tộc, quyết không chịu làm nô lệ; về đảm bảo vai trò lãnh đạo cách mạng của Đảng, thường xuyên đấu tranh chống “tả khuynh” và “hữu khuynh” để đảm bảo tính chất giai cấp công nhân của Đảng, làm cho Đảng vững mạnh về chính trị, tư tưởng và tổ chức. Bài học to lớn về sức lôi cuốn, tập hợp đông đảo các tầng lớp nhân dân thông qua đường lối, chủ trương, khẩu hiệu đúng đắn của Đảng, đáp ứng được khát vọng cháy bỏng của nhân dân; thường xuyên chăm lo xây dựng, củng cố khối đại đoàn kết dân tộc trên cơ sở liên minh công nông vững chắc dưới sự lãnh đạo của Đảng, tạo nên sức mạnh tổng hợp, thực hiện thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Bài học về nghệ thuật sử dụng những hình thức và phương pháp cách mạng thích hợp với từng hoàn cảnh lịch sử cụ thể để giành, giữ chính quyền…
Tiếp nối truyền thống Xô viết anh hùng, trong các cuộc kháng chiến giải phóng dân tộc và bảo vệ Tổ quốc, Đảng bộ và nhân dân Nghệ An đã làm trọn nhiệm vụ hậu phương, cung ứng đến mức cao nhất sức người, sức của cho tiền tuyến, tham gia đánh thắng chiến tranh phá hoại, hoàn thành nghĩa vụ quốc tế cao cả, lập nhiều thành tích xuất sắc, góp phần xứng đáng vào thắng lợi vẻ vang của dân tộc ta.
Bước vào công cuộc đổi mới, nhất là thời gian gần đây, thực hiện Nghị quyết số 26 của Bộ Chính trị, Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ 18, Nghệ An đã nỗ lực vượt qua khó khăn, thách thức, đạt được những thành tựu khá toàn diện trên các mặt: Tốc độ tăng trưởng kinh tế giai đoạn 2016 – 2019 khá cao, đạt 8,47%, riêng năm 2019 đạt 9,03%; Thu ngân sách trên địa bàn tỉnh hàng năm đạt và vượt so với dự toán được giao, năm 2019 đạt hơn 16.600 tỷ đồng. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng tích cực. Nông nghiệp, nông thôn và nông dân có nhiều khởi sắc, là điểm sáng của cả nước về kết quả thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới.
Các lĩnh vực văn hóa - xã hội đạt nhiều kết quả tích cực. An sinh xã hội, đời sống của nhân dân được quan tâm, nâng cao; Công tác xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền được chú ý toàn diện trên các mặt; Tinh thần đoàn kết, dân chủ được lan tỏa rộng rãi; Quốc phòng, an ninh, trật tự an toàn xã hội được đảm bảo; đối ngoại được tăng cường, mở rộng, để lại nhiều ấn tượng tốt đẹp với bạn bè trong nước và quốc tế.
Theo đồng chí Lê Đình Sơn, Ủy viên Trung ương Đảng, Bí Thư Tỉnh ủy Hà Tĩnh: lần đầu tiên trong lịch sử Việt Nam xuất hiện mô hình chính quyền cách mạng của nhân dân lao động. Đó là những “làng đỏ” hình thành ở một số vùng nông thôn của tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh. Tại đây, luật lệ của chính quyền thuộc địa bị xóa bỏ, quần chúng nhân dân đã làm chủ vận mệnh của mình. Từ đó ở nhiều địa phương thuộc hai tỉnh Hà Tĩnh và Nghệ An, chính quyền Xô Viết đã hình thành và hoạt động công khai, bán công khai.
Phát huy truyền thống cách mạng và khí phách Xô viết, sau 30 năm kể từ ngày tái lập tỉnh, Đảng bộ và nhân dân tỉnh Hà Tĩnh đã nỗ lực phấn đấu vượt qua mọi khó khăn, thách thức, từ một tỉnh có thu ngân sách, GRDP bình quân đầu người đạt rất thấp đã vươn lên trở thành tỉnh có thu ngân sách đạt trung bình khá, đứng thứ 21 của cả nước; quy mô kinh tế thuộc nhóm các tỉnh đứng đầu khu vực Bắc Trung bộ. Thời gian tới, Đảng bộ, nhân dân tỉnh Hà Tĩnh tiếp tục thực hiện thắng lợi các mục tiêu, nhiệm vụ đưa Hà Tĩnh phát triển nhanh và bền vững, phấn đấu đạt chuẩn tỉnh nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025 và đến năm 2030 trở thành tỉnh khá của cả nước.
Kỷ niệm 90 năm Ngày Xô viết Nghệ - Tĩnh là dịp để chúng ta cùng ôn lại một mốc son chói ngời trong lịch sử cách mạng Việt Nam, khơi dậy mạnh mẽ truyền thống yêu nước, ý chí quật cường, bản lĩnh, khát vọng vươn lên của cả dân tộc, khát vọng độc lập tự do, của ý chí tự lực, tự cường và quyết tâm “đem sức ta mà tự giải phóng cho ta”, nhất là tinh thần tiến công cách mạng, huy động sức mạnh toàn dân, tận dụng thời cơ, vượt qua thách thức, quyết tâm xây dựng và phát triển đất nước ta ngày càng giàu mạnh trong giai đoạn mới./.
1- Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb CTQG, H, 2002, tập 10. tr. 9.
Hoa Hiền