Đơn vị SI dùng trong xét nghiệm y học
Đơn vị khối lượng là những đơn vị dùng để biểu thị kết quả phân tích những hỗn hợp phân tử có khối lượng phân tử thay đổi hoặc chưa được xác định. Ví dụ: protein nước tiểu 24 giờ = 90 mg.
Năm 1957, Hội nghị Quốc tế về đo lường đã thống nhất quy định đơn vị đo lường quốc tế SI (Systeme international). Đó là các đơn vị cơ bản: mét (m), ampe (a), candela (cd), kilogam (kg), giây (s). Năm 1971, Hội nghị của Liên Đoàn Hóa học lâm sàng quốc tế đã qui định đơn vị SI thứ 7 về đơn vị mới biểu thị kết quả xét nghiệm, khắc phục tình trạng nhiều đơn vị khác nhau, khó chuyển đổi, chưa khoa học.
Trước kia, ở một số địa phương nước ta vẫn còn đang dùng các đơn vị chưa đúng với hệ thống đơn vị SI để ghi kết quả các xét nghiệm hóa sinh. Hiện nay, các xét nghiệm được Hội Hóa sinh-Y-Dược Việt Nam, Bộ Y tế thống nhất dùng đơn vị Quốc tế (SI) để ghi kết quả các xét nghiệm hóa sinh. Để phục vụ cho quá trình học tập, tham khảo tài liệu và thực hiện thống nhất trong các bệnh viện, các thầy thuốc cần biết các đơn vị quốc tế (SI) đang dùng để viết các kết quả xét nghiệm. Dưới đây là các đơn vị SI dùng cho các xét nghiệm hóa sinh lâm sàng.
Đơn vị lượng chất
Đơn vị lượng chất là những đơn vị dùng để biểu thị kết quả phân tích những hỗn hợp phân tử giống nhau và khối lượng phân tử xác định.
Đơn cơ sở của đơn vị lượng chất là mol.
Mol (mol) là lượng chất của một hệ thống gồm một số thực thể cơ bản, bằng số nguyên tử có trong 0,012 kg carbon 12. Khi dùng mol phải xác định cụ thể thực thể là nguyên tử, phân tử, ion, điện tử, hạt khác hoặc những nhóm riêng của hạt đó. Một số đơn vị lượng chất thường dùng là:
1 mol (mol) = 1 phân tử gam.
Ngoài đơn vị cơ bản, người ta còn dùng các đơn vị dẫn xuất là các ước số của đơn vị cơ bản, như:
Millimol (mmol) = 10-3mol.
Micromol (µmol) = 10-6mol.
Nanomol (nmol) = 10-9mol.
Picromol (pmol) = 10-12mol.
Đơn vị khối lượng
Đơn vị khối lượng là những đơn vị dùng để biểu thị kết quả phân tích những hỗn hợp phân tử có khối lượng phân tử thay đổi hoặc chưa được xác định. Ví dụ: protein nước tiểu 24 giờ = 90 mg.
Đơn vị cơ sở khối lượng là kilogam và các ước số của chúng.
Gam (g) = 10-3kg.
Milligam = 10-3g.
Microgam (µg) = 10-6g.
Nanogam (ng) = 10-9g.
Đơn vị nồng độ
Trước đây, trong hoá sinh y học người ta dùng nhiều đơn vị khác nhau để biểu thị các loại nồng độ: g/l, mg/l, mEq/l, mol/l... Do đó, đại lượng nồng độ cần phải hiểu chính xác, thống nhất. Trong SI có 2 loại biểu thị nồng độ: đơn vị nồng độ lượng chất và đơn vị nồng độ khối lượng.
Nồng độ lượng chất
Nồng độ lượng chất dùng để biểu thị nồng độ của các chất tan mà có KLPT đã xác định.
Một số nồng độ lượng chất thường dùng là mol/l, mmol/l, àmol/l, nmol/l. Ví dụ: Nồng độ glucose huyết tương là 5,5 mmol/l.
Nồng độ khối lượng
Đơn vị nồng độ khối lượng để biểu thị nồng độ của chất tan mà có KLPT thay đổi hay chưa xác định.
Một số đơn vị nồng độ khối lượng thường được sử dụng là: g/l, mg/l, àg/l, ng/l.
Ví dụ: Protein toàn phần huyết thanh là 72 g/l; Lipid toàn phần huyết thanh là 6 - 8g/l.
Chú ý:
Cách chuyển đổi từ nồng độ khối lượng sang nồng độ lượng chất như sau:
Nồng độ lượng chất= (Nồng độ khối lượng) / (Khối lượng phân tử hoặc khối lượng nguyên tử)
Ví dụ:
Nồng độ glucose máu bình thường là 4,4 - 6,1 mmol/l.
Glucose = 0,8 (g/l)/ 180,16 = 0,0044 mol/l hay = 4,4 mmol/l.
Glucose = 1,1 (g/l)/ 180,16 = 0,0061 mol/l hay = 6,1 mmol/l.
Cách chuyển từ nồng độ đương lượng sang nồng độ lượng chất như sau:
Nồng độ lượng chất= (Nồng độ đương lượng) / (Hoá trị).
Ví dụ: Nồng độ chất điện giải huyết thanh bình thường như:
Na+ huyết thanh = 140 mEq/1 = 140 mmol/l.
Ca++ = 4,5 mEq/2 = 2,25 mmol/l.
Đơn vị thể tích
Trong hệ thống SI, đơn vị thể tích cơ bản là mét khối (m3), ngoài ra còn dùng các đơn vị ước số của nó, gồm:
Lit (l) = 1dm3.
Decilit (dl) = 10 -2l.
Millilit (ml) = 10 -3l.
Microlit (µl) = 10 -6l.
Nanolit (nl) = 10 -9l.
Picrolit (pl) = 10 -12l.
Femtolit (fl) = 10 -15l.
Đơn vị hoạt độ enzym
Trước đây, đơn vị hoạt độ enzym (đơn vị quốc tế cũ) là U (unit). Hiện nay theo hệ thống SI, đơn vị hoạt độ enzym là Katal (Kat).
Đơn vị quốc tế (U): là Lượng enzym xúc tác biến đổi 1àmol cơ chất (S) trong 1 phút và trong những điều kiện nhất định.
1U = 1 µmol/min.
Đơn vị mới: Katal (Kat): là Lượng enzym xúc tác biến đổi1 mol cơ chất (S) trong 1 giây và trong những điều kiện nhất định.
1 Kat = 1 mol/s.
Ngoài ra, có các ước số của nó àKat (10-6Kat), nKat (10-9Kat).
Hiện nay, ở việt nam, đơn vị SI (Katal) ít được dùng, do thói quen nên vẫn dùng đơn vị U/l.
U/l là hoạt độ enzym có trong một lít huyết tương phân huỷ hết1 àmol cơ chất trong một phút ở điều kiện tối ưu (nhiệt độ 37OC và pH tối thích).
Có thể biến đổi U/l và Kat theo công thức sau:
U/l = 16,67nKat
Ví dụ: S.phosphatase kiềm 50 U/l = 50 u/l x 16,67 = 883,5 nKat/l.
Đơn vị đo độ dài
Đơn vị cơ sở đo độ dài là met (m), ngoài ra còn thường dùng là:
1 cm (centimet) = 10 -2m.
1 mm (milimet) = 10 -3m.
1 àm (micromet) = 10 -6m.
1 nm (nanomet) = 10 -9m.
1 AO (angstrom) = 10 -10m.
Đơn vị đo thời gian
Trong hệ thống đơn vị SI, đơn vị cơ sở đo thời gian là giây (s), ngoài ra còn dùng một số đơn vị như sau:
Giây (s).
Phút (min) = 60 s.
Giờ (h) = 60 min = 3600 s.
Ngày (d) = 24 h = 86.400 s.