Ngày dạy: Ngày soạn: Tiết : SÔNG NƯỚC CÀ MAU (trích Đất rừng phương Nam) ___Đoàn Giỏi___ I. MỤC TIÊU BÀI HỌC Sau bài học, HS có khả năng: 1. Kiến thức - Biết sơ giản về tác giả và tác phẩm Đất rừng phương nam. - Hiểu được vẻ đẹp của thiên nhiên và cuộc sống con người một vùng đất phương Nam. - Biết tác dụng của một số biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong đoạn trích. 2.Kĩ năng : - Nắm bắt nội dung văn bản truyện hiện đại có yếu tố miêu tả kết hợp thuyết minh. - Đọc diễn cảm phù hợp với nội dung văn bản. - Nhận biết các biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong văn bản và vận dụng chúng khi làm văn miêu tả cảnh thiên nhiên. 3. Thái độ : Thêm yêu mến quê hương, đất nước tươi đẹp của mình. 3. Định hướng phát triển năng lực - Năng lực giải quyết vấn đề, sáng tạo, hợp tác, tự quản bản thân. - Năng lực giao tiếp, thưởng thức văn học, năng lực thẩm mĩ III. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH 1. Giáo viên: - Nghiên cứu sgk, sgv, soạn giáo án, BGĐT - Tài liệu về tác giả và tác phẩm. - Tranh ảnh về vùng sông nước Cà Mau. 2. Học sinh: Chuẩn bị bài theo hướng dẫn, SGK, vở soạn. IV. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC 1. Ổn định tổ chức (1’). 2. Kiểm tra bài cũ Kiểm tra việc học bài ở nhà và chuẩn bị bài mới của học sinh. 3. Bài mới HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG - Mục tiêu: Tạo tâm thế và định hướng chú ý của HS - Phương pháp: nêu vấn đề - Thời gian: 3 phút - GV cho HS quan sát video bái hát “ Rừng đất phương Nam” GV dẫn dắt vào bài: Đất nước Việt Nam ta rất giàu và đẹp. Vẻ đẹp của vùng đất mũi Cà Mau hiện lên qua từng trang viết của nhà văn Đoàn Giỏi sinh động là một ví dụ cho sự giàu đẹp đó. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC - Mục tiêu: Biết sơ giản về tác giả và tác phẩm Đất rừng phương nam. Hiểu được vẻ đẹp của thiên nhiên và cuộc sống con người một vùng đất phương Nam. Biết tác dụng của một số biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong đoạn trích - Phương pháp: thuyết trình, pháp vấn, gợi mở, phân tích, nêu vấn đề,… - Thời gian: Hoạt động của giáo viên và học sinh Nội dung bài học Hoạt động 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu chung - Bước 1: GV yêu cầu HS dựa vào sgk và hiểu biết của mình, em hãy giới thiệu đôi nét về nhà văn Đoàn Giỏi? - HS trả lời, GV nhận xét và chuẩn kiến thức: giới thiệu bức chân dung nhà văn Đoàn Giỏi - GV đặt tiếp câu hỏi: Em có biết gì về tác phẩm" Đất rừng phương Nam"? - HS trả lời, GV nhận xét và chuẩn kiến thức. - GV bổ sung: + Ông viết văn từ thời kháng chiến chống Pháp (1946 - 1954). + Thường viết về thiên nhiên, cuộc sống, con người Nam Bộ. + “Đất rừng phương Nam” là tác phẩm tiêu biểu nhất của ông cũng là một trong những tác phẩm xuất sắc viết cho thiếu nhi. Nó đã có sức hấp dẫn lâu bền với thế hệ bạn đọc nhỏ tuổi cho đến tận ngày nay. Tác phẩm đã được dựng thành phim. + Sông nước Cà Mau tính từ chương XVIII truyện "Đất rừng phương Nam". + Truyện viết năm 1957 kể về quãng đời lưu lạc của chú bé An tại vùng rừng U Minh, miền Tây Nam Bộ trong những năm đầu kháng chiến chống thực dân Pháp. - Bước 2: GV hướng dẫn HS đọc văn bản: Đoạn đầu thể hiện sự hăm hở, liệt kê, đoạn sau đọc nhanh hơn. - GV đọc mẫu một đoạn văn bản. Gọi 2 HS đọc tiếp văn bản. - Bước 3: GV đặt tiếp câu hỏi: Văn bản có thể chia làm mấy phần? Nội dung của từng phần? - HS trả lời, GV nhận xét và chuẩn kiến thức. - GV đặt câu hỏi: Văn bản được viết theo phương thức biểu đạt nào? - HS trả lời, GV nhận xét và chuẩn kiến thức: Miêu tả kết hợp kể chuyện - Bước 4: Dựa vào sgk, giải nghĩa một số từ khó: 2, 3, 7, 10, 14, 15, 18.. I. Tìm hiểu chung 1. Chú thích: a. Tác giả (1925 - 1989). - Quê ở tỉnh Tiền Giang. - Là nhà văn Nam Bộ, ông thường viết về cuộc sống, thiên nhiên và con người Nam Bộ. b. Tác phẩm: - Đất rừng phương Nam là truyện dài nổi tiếng nhất của Đoàn Giỏi. - Văn bản được trích từ chương XVIII của tác phẩm. 2. Đọc - bố cục - Bố cục: 3 phần. + Phần 1: Từ đầu …lặng lẽ một màu xanh đơn điệu: Những ấn tượng chung ban đầu về thiên nhiên vùng đất Cà Mau. + Phần 2: Tiếp…ban mai: Các kênh rạch vùng Cà Mau và con sông Năm Căn. + Còn lại : cảnh chợ Năm Hoạt động 2: Hướng dẫn HS phân tích, cắt nghĩa văn bản - Bước 1: GV yêu cầu HS theo dõi phần 1 văn bản và trả lời: Cảnh được miêu tả theo trình tự nào? Cảnh được cảm nhận và miêu tả trực tiếp hay gián tiếp? Căn cứ vào đâu để xác định được như vậy? - HS trả lời, GV nhận xét và chuẩn kiến thức: - GV đặt tiếp câu hỏi: Cách miêu tả bằng sự quan sát và cảm thụ một cách trực tiếp như vậy có tác dụng gì? - HS trả lời, GV nhận xét và chuẩn kiến thức: - GV bổ sung: Vị trí quan sát và miêu tả của nhân vật "tôi" trên con thuyền, xuôi theo kênh rạch vùng Năm Căn rộng lớn rồi dừng lại ở chợ Năm Căn đã thể hiện rất rõ năng lực quan sát, liên tưởng và khả năng bộc lộ cảm xúc của nhà văn. - Bước 2: GV yêu cầu HS đọc phần đầu văn bản và trả lời câu hỏi: + Quan sát phần đầu văn bản, cho biết những hình ảnh và âm thanh nào của thiên nhiên gợi cho con người nhiều ấn tượng khi đi qua nơi đây? - HS trả lời, GV nhận xét và chuẩn kiến thức - GV đặt câu hỏi: Để làm nổi bật ấn tượng đó, tác giả đã cảm nhận được qua những giác quan nào? - HS trả lời. GV bổ sung: Qua sự cảm nhận của thị giác và thính giác, đặc biệt là cảm giác về màu xanh bao trùm và tiếng rì rào của rừng cây, của sóng hai cơ quan đó có khả năng nắm bắt nhanh nhạy nhất các đặc điểm của đối tượng. - GV đặt tiếp câu hỏi: Không những vậy, tác giả còn sử dụng những biện pháp nghệ thuật nào? Từ đó giúp em cảm nhận gì về vùng đất Cà Mau qua ấn tượng ban đầu của tác giả? - HS trả lời, GV nhận xét và chuẩn kiến thức - GV đặt câu hỏi kết luận vấn đề: Việc lựa chọn tả khái quát còn làm nổi bật đặc điểm gì của vùng sông nước này? - HS trả lời, GV nhận xét và chuẩn kiến thức - GV bổ sung: Trời xanh, nước xanh, kèm theo đó là một màu xanh bất tận của cây lá, tiếng rì rào không dứt của gió rừng và sóng biển. Vẻ đẹp chân thực, tự nhiên của cảnh sông nước Cà Mau II. Đọc hiểu 1. Ấn tượng ban đầu về toàn cảnh sông nước Cà Mau. - Cảnh được miêu tả một cách trực tiếp vì nhân vật "tôi" trực tiếp quan sát cảnh sông nước Cà Mau từ trên con thuyền và trực tiếp miêu tả. Tác dụng: + Cảnh sông nước Cà Mau hiện lên một cách chân thực sinh động. + Người miêu tả có thể bộc lộ trực tiếp sự: quan sát, so sánh, liên tưởng, cảm xúc. - Hình ảnh : Sông ngòi, kênh rạch chi chít như mạng nhện; Trời, nước, cây toàn một sắc xanh. - Âm thanh : Tiếng sóng biển rì rào bất tận ru ngủ thính giác con người. - Biện pháp so sánh, điệp từ, tính từ, liệt kê tả kết hợp với kể. - Ấn tượng: Rất nhiều sông ngòi cây cối. - Phủ kín màu xanh. - Một thiên nhiên còn nguyên sơ, đầy hấp dẫn bí ẩn. + Rộng lớn, bao la thoáng đãng phủ một màu xanh bất tận + Cảnh thiên nhiên Cà Mau đẹp,nguyên sơ, có vẻ đẹp rộng lớn, hùng vĩ đầy hấp dẫn và bí ẩn. HTìm hiểu cảnh sông ngòi, kênh rạch Cà Mau - Bước 3: GV yêu cầu HS đọc tiếp đoạn 2 và trả lời câu hỏi: + Trong đoạn văn tả cảnh sông ngòi, kênh rạch Cà Mau, tác giả đã làm nổi bật những nét độc đáo nào của cảnh? + Em hãy tìm các chi tiết làm sáng tỏ những tên gọi độc đáo đó? - HS trả lời, GV nhận xét và chuẩn kiến thức. - Cho HS giải thích một số từ ngữ khó: mái giầm, nói trại...? - GV đặt tiếp câu hỏi: Em có nhận xét gì về cách đặt tên này? - HS trả lời, GV nhận xét và chuẩn kiến thức - GV đặt tiếp câu hỏi: Từ những địa danh đó gợi ra đặc điểm gì về thiên nhiên và cuộc sống Cà Mau? - HS trả lời. GV bổ sung: Phong phú, đa dạng; hoang sơ; thiên nhiên gắn bó với cuộc sống lao động của con người. - GV cho HS quan sát một đoạn video ngắn về sông ngòi, kênh rạch vùng Cà Mau, - Bước 4: GV gọi HS đọc to đoạn văn bản" Thuyền chúng tôi…sóng ban mai" và trả lời câu hỏi: + Đoạn văn này tác giả tập trung miêu tả sự vật gì? - HS trả lời, GV nhận xét và chuẩn kiến thức. - Bước 5: GV tổ chức cho HS hoạt động nhóm (3'). + Em hãy tìm những chi tiết nổi bật miêu tả rừng đước và dòng sông Năm Căn? Theo em cách miêu tả ấy có gì độc đáo? Nêu rõ tác dụng? - HS trả lời, GV nhận xét và chuẩn kiến thức. - GV đặt tiếp câu hỏi: Đọc thầm câu: "Thuyền chúng tôi chèo thoát qua kênh... về Năm Căn" có những động từ nào cùng chỉ hoạt động của con thuyền? Nhận xét và nêu tác dụng của các động từ đó? - HS trả lời, GV nhận xét và chuẩn kiến thức. - GV đặt tiếp câu hỏi: Đoạn văn trên tả cảnh dòng sông và rừng đước Năm Căn đã tạo nên một thiên nhiên như thế nào trong tưởng tượng của em? - HS trả lời, GV nhận xét và chuẩn kiến thức. GV bổ sung: Tác phẩm tái hiện một cách chân thực, sinh động khiến bạn đọc dường như quên mất mình đang đọc tác phẩm mà cứ nghĩ mình đang ngồi trên một con thuyền nhỏ, dạo qua những kênh rạch, những kênh với cái tên lạ lẫm và giàu sức gợi cảm này, còn chú bé An thì đóng vai một hướng dẫn viên tài tình, khéo léo đưa bạn đọc đến với cái thế giới giàu sự tích kia. Những con người đặt tên cho con kênh, con rạch không dùng những từ hoa mĩ mà dùng những từ mộc mạc chỉ có thể là những con người tính tình thẳng thắn, bộc trực, giản dị, sống rất hồn nhiên. Đó phải chăng là tính cách chung của những người dân phương Nam. 2. Cảnh sông ngòi, kênh rạch Cà Mau - Tên của các con kênh rạch cứ theo đặc điểm riêng của nó mà gọi thành tên: - rạch Mái Giầm (có nhiều cây mái giầm), - kênh Bọ Mắt ( có nhiều bọ mắt), - kênh Ba Khía ( có nhiều con ba khía), - Năm Căn (nhà năm gian). Cách đặt tên dân dã, mộc mạc, theo lối dân gian. - Dòng sông - Nước ầm ầm đổ ra biển ngày đêm như thác; cá hàng đàn đen trũi như người bơi ếch giữa những đầu sóng trắng. - Rừng đước Dựng cao ngất như hai dãy trường thành vô tận; - Dùng nhiều phép so sánh , nhiều ĐT mạnh, thoát, đổ, xuôi. => Khiến cảnh hiện lên cụ thể, sinh động - Thiên nhiên mang vẻ đẹp hùng vĩ, nên thơ, trù phú - Bước 6: GV yêu cầu HS đọc đoạn văn miêu tả cảnh chợ Năm Căm, thảo luận cặp đôi (2 phút) và trả lời câu hỏi: + Quang cảnh chợ Năm Căn vừa quen thuộc, vừa lạ lùng hiện lên qua những chi tiết điển hình nào? + Trong toàn đoạn, em thấy từ nào, loại cụm từ nào được lặp lại nhiều lần? Em có nhận xét gì về cách kể của tác giả trong đoạn văn này? + Nhờ có biện pháp nghệ thuật liệt kê giúp em hình dung như thế nào về chợ Năm Căn? - HS trả lời, GV nhận xét và chuẩn kiến thức. - GV bổ sung: Bức tranh toàn cảnh về sông nước, thiên nhiên, con người Cà Mau, làm nên một Cà Mau đặc sắc, 1 CM nơi đầu sóng ngọn gió luôn hiên ngang, bất khuất "Tổ quốc ta như 1 con tàu. Mũi thuyền xé sóng - mũi CM" - Bước 7: GV yêu cầu cả lớp suy nghĩ: Qua trích đoạn trích, em cảm nhận được gì về vùng đất Cà Mau nói riêng, tổ quốc VN nói chung? - HS trả lời, GV nhận xét và chuẩn kiến thức. - GV đặt tiếp câu hỏi: Qua đoạn trích em hiểu thêm gì về tác giả? - HS trả lời, GV bổ sung: T/g là người am hiểu cuộc sống Cà Mau, có tấm lòng gắn bó với mảnh đất này. Biết quan sát, so sánh, nhận xét về đối tượng miêu tả, có tình cảm say 3. Cảnh chợ Năm Căn: - Cảnh chợ: + Quen thuộc: Giống các chợ kề biển vùng Nam Bộ, + Lạ lùng, độc đáo: họp trên sông nước + Phong phú, đặc sắc: Nhiều bến, nhiều lò than hầm gỗ đước; nhà bè như những khu phố nổi, như chợ nổi trên sông; bán đủ thứ, nhiều dân tộc. - Nghệ thuật: Biện pháp liệt kê. => Cảnh tượng đông vui, hấp dẫn, tấp nập, trù phú, độc đáo -Thiên nhiên phong phú, hoang sơ mà tươi đẹp, SH độc đáo, hấp dẫn. - Bước 8: GV yêu cầu HS trả lời: + Chúng ta vừa tìm hiểu xong về đoạn trích văn bản "Sông nước Cà Mau" qua đó em cảm nhận được gì về vùng đất này? + Nghệ thuật tả cảnh từ văn bản Sông nước Cà Mau có gì đặc sắc? - HS trả lời, GV nhận xét và chuẩn kiến thức. - GV đặt thêm câu hỏi: Phải là người có tính cách, mối quan hệ như thế nào với sông nước Cà Mau, tác giả mới miêu tả được vẻ đẹp sống động, chân thực đến thế? - HS trả lời, GV nhận xét và chuẩn kiến thức. + Có sự hiểu biết sâu sắc và một tình cảm yêu thương gắn bó với quê hương. - Bước 9: GV tổng kết nội dung bài học. III. Ghi nhớ 1. Nội dung: - Sông nước Cà Mau có vẻ đẹp rộng lớn hùng vĩ đầy sức sống hoang dã. - Cuộc sống con người ở chợ Năm Căn tấp nập , trù phú, độc đáo. 2. Nghệ thuật: - Miêu tả từ bao quát đến cụ thể - Lựa chọn từ ngữ gợi hình, chính xác kết hợp với việc sử dụng các phép tu từ. - Sử dụng từ ngữ địa phương. - Kết hợp miêu tả, thuyết minh. * Ý nghĩa văn bản: Sông nước Cà Mau là một đoạn trích độc đáo và hấp dẫn thể hiện sự am hiểu, tấm lòng gắn bó của nhà văn Đoàn Giỏi về thiên nhiên và con người vùng đất Cà Mau. * Ghi nhớ: SGK/ 23. HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP - Mục tiêu: hoàn thiện kiến thức vừa chiếm lĩnh được; rèn luyện kĩ năng áp dụng kiến thức mới để giải quyết các tình huống/vấn đề trong học tập. - Phương pháp: Vấn đáp - Thời gian: 5 p Câu 1: Đoạn trích Sông nước Cà Mau là sáng tác của nhà văn nào? A.Nguyễn Minh Châu B. Đoàn Giỏi C. Võ Quảng D. Tạ Duy Anh Câu 2: Nhận xét nào sau đây đúng với đoạn trích Sông nước Cà Mau? A. Văn bản miêu tả cảnh quan ở vùng cực nam Nam Bộ B. Văn bản miêu tả cảnh quan ở vùng đồng bằng Trung Bộ C. Văn bản miêu tả cảnh quan ở vùng đồng bằng Nam Bộ D. Văn bản miêu tả cảnh quan ở vùng rừng miền Tây Nam Bộ. Câu 3: Đoạn trích Sông nước Cà Mau được trích trong tác phẩm nào? A. Hương rừng Cà Mau. B. Đất rừng phương Nam. C. Bến Nghé xưa. D. Đất phương Nam. Câu 4: Nội dung chính trong các tác phẩm của nhà văn Đoàn Giỏi là gì? A. Tình yêu quê hương, đất nước và con người Việt Nam. B. Cuộc kháng chiến của nhân dân chống thực dân Pháp, C. Cuộc sống, thiên nhiên và con người Nam Bộ. D. Những nét đẹp văn hóa của vùng đất Cà Mau. Câu 5: Câu nào dưới đây không nói về tác phẩm Đất rừng phương Nam? A. Là truyện dài nổi tiếng nhất của Đoàn Giỏi, được viết năm 1957. B. Nhân vật chính trong truyện là cậu bé An. C. Truyện miêu tả cảnh thiên nhiên hoang dã mà rất phong phú và cuộc sống của con người ở vùng đất cực Nam Tổ quốc. D. Truyện nêu lên những khó khăn trong cuộc kháng chiến chống Mĩ của người dân vùng đất Cà Mau. Câu 6: Cách đặt tên cho các dòng sông, con kênh ở vùng Cà Mau có gì đặc sắc? A. Đặt theo tên những người anh hùng đã có công khai phá mảnh đất. B. Theo tiếng địa phương do người dân đặt ra. C. Đặt theo đặc điểm riêng của nó. D. Đặt bằng những danh từ mĩ lệ. HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG - Mục tiêu: phát hiện các tình huống thực tiễn và vận dụng được các kiến thức, kĩ năng trong cuộc sống tương tự tình huống/vấn đề đã học. - Phương pháp: Vấn đáp - Thời gian: 10p - GV đặt câu hỏi: Viết 1 đoạn văn trình bày cảm nhận của em về vùng đất Cà Mau sau khi học xong bài Sông nước Cà Mau - HS thực hiện. GV chữa bài và nhận xét. HOẠT ĐỘNG TÌM TÒI, MỞ RỘNG - Mục tiêu: Tìm tòi, mở rộng thêm những gì đã được học, dần hình thành nhu cầu học tập suốt đời. - Phương pháp: thảo luận nhóm, vấn đáp - Thời gian: 5p - GV yêu cầu HS về nhà: Từ bài Sông nước Cà Mau, hãy viết một đoạn văn tả quang cảnh một dòng song hoặc khu rừng em từng được tham quan. 4. Hướng dẫn về nhà - Ôn lại bài cũ, thực hiện viết đoạn văn. - Chuẩn bị bài mới:Đọc trước bài So sanh. |
