Kỹ thuật xét nghiệm miễn dịch sử dụng các thiết kế khác nhau để phân tách phức hợp phản ứng Kháng nguyên (Ag) - Kháng thể (Ab) với chất đánh dấu tự do không gắn kết.
Khác với các loại xét nghiệm sinh hóa thông thường sử dụng phản ứng hóa học giữa hóa chất (dung dịch hóa chất hay các tác nhân khác) và mẫu bệnh phẩm để tính toán ra kết quả.
Kháng thể là protein do cơ thể sản sinh ra để đáp ứng với nhân tố ngoại lai bên ngoài. Kháng thể sinh ra như một đáp ứng của cơ thể để bảo vệ chính cơ thể. VD: xét nghiệm miễn dịch kiểm tra sự có mặt của kháng thể đối với các tế bào, phân tử ung thư. Nếu có sự xuất hiện của kháng thể, nghĩa là đã có các tế bào ung thư xâm lấn.
Kháng nguyên là chất xúc tác mà cơ thể cố gắng chiến đấu lại (nhằm loại bỏ hay loại bớt) bằng cách tăng đáp ứng miễn dịch.
Cấu trúc của kháng thể:
Kháng thể (Ab) là một loại protein gọi là immunoglobulins. Phổ biến nhất là immunoglobulin G (IgG). IgG là một protein bao gồm 2 cấu trúc chính và chức năng
Vùng Fab: Gồm điểm gắn kết kháng nguyên, khác nhau giữa các kháng thể khác nhau
Vùng Fc: Vùng có cấu trúc giống nhau trong cùng lớp kháng thể
Các phương pháp xét nghiệm miễn dịch
Có 4 loại phương pháp xét nghiệm miễn dịch, gồm phương pháp cạnh tranh, phương pháp không cạnh tranh, đồng hợp và dị hợp
Phương pháp cạnh tranh:
Kháng nguyên không được đanh dấu trong mẫu xet nghiệm được đo bằng khả năng cạnh tranh với kháng nguyên được đánh dấu.
Kháng nguyên không được đánh dấu chặn sự gắn kết của kháng nguyên đánh dấu bởi vì điểm gắn kết của kháng thể đã bị chiếm.
Vì vậy trong môi trường cạnh tranh, lượng chất đánh dấu đo được càng ít, lượng kháng nguyên không dánh dấu càng nhiều. Lượng kháng nguyên trong mẫu liên quan tỉ lệ nghịch với lượng đo được trong phương pháp cạnh tranh.
Phương pháp không cạnh tranh (Sandwich)
Phương pháp không cạnh tranh hay còn gọi là Sandwich có độ đặc hiệu và độ nhạy cao nhất và được ứng dụng nhiều nhất trong các xét nghiệm quan trọng như tim mạch hay viêm gan.
Dạng này được gọi là Sandwich vì chất được bao giữa 2 kháng thể đặc hiệu cao (như miếng bánh sandwich)
Dạng không cạnh tranh có thể sử dụng cả phương pháp một bước hay hai bước, như dạng cạnh tranh. Xét nghiệm 2 bước gồm: bước rửa trong đó tách các cầu nối sandwich và rửa bỏ các chất đánh dấu dư thừa không gắn kết hay các chất khác.
Dạng không cạnh tranh 2 bước thường cho độ đặc hiệu và độ nhạy cao nhất trong tất cả các xét nghiệm.
Phương pháp miễn dịch đồng nhất và không đồng nhất:
Phương pháp miễn dịch yêu cầu có sự phân tách phức hợp kháng thể-kháng nguyên được đánh dấu (Ab-Ag*) là xét nghiệm Miễn dịch không đồng nhất
Xét nghiệm không có yêu cầu là xét nghiệm đồng nhất
Phương pháp Miễn dịch không đồng nhất yêu cầu phải có sự phân tách các phức hợp không kết nối, thường sử dụng pha rắn như vi hạt từ tính hay hạt nhựa
Phương pháp Miễn dịch đồng nhất được áp dụng cho các xét nghiệm đo các thông số nhỏ như lạm dụng thuốc. Vì phương pháp này không yêu cầu có sự phân tách của kết nối Ab-Ag* từ các Ag* tự do, nên phương pháp này dễ thực hiện hơn và nhanh hơn.
Phương Đông phân phối các dòng máy xét nghiệm miễn dịch với đa dạng về mẫu mã và chủng loại từ các nhà sản xuất trên toàn thế giới. Quý vị vui lòng click vào đây để xem thêm thông tin về các dòng máy công ty phân phối.
Sau khi cơ thể bị nhiễm các mầm bệnh hay vật chất lạ gọi chung là kháng nguyên, hệ thống miễn dịch sẽ hình thành nên kháng thể. Các kháng thể này là một loại protein có thể kết hợp với kháng nguyên đặc biệt, giống như chìa khóa và ổ khóa.
Các kháng thể này sẽ vô hiệu hóa các kháng nguyên và thu hút nhiều tế bào miễn dịch đến để tiêu diệt các mầm bệnh đó. Xét nghiệm miễn dịch được sử dụng trong phòng thí nghiệm sẽ dùng một kháng thể tổng hợp phù hợp với kháng nguyên hay hợp chất mà bạn cần tìm. Ví dụ như bạn cần tìm một chất hay mầm bệnh nào đó trong máu, phân, nước tiểu thì phản ứng xảy ra giữa kháng nguyên và kháng thể tổng hợp sẽ cho bạn biết kết quả.
Có rất nhiều xét nghiệm miễn dịch được thực hiện với nhiều mục đích khác nhau và chẩn đoán nhiều bệnh khác nhau, ví dụ như để xác định tình trạng dị ứng, tầm soát ung thư tiêu hóa hay thử thai… Các xét nghiệm miễn dịch này thường được sử dụng để thực hiện các xét nghiệm thường quy trong bệnh viện hay các trung tâm xét nghiệm y khoa, hay các test tự xét nghiệm tại nhà.
Xét nghiệm miễn dịch được áp dụng khá rộng rãi trong nhiều lĩnh vực y khoa, dưới đây là một số xét nghiệm bạn hay gặp:
- Dị ứng: Phát hiện các kháng thể của cơ thể chống lại các dị ứng nguyên như phấn hoa hay thực phẩm.
- Phát hiện các mầm bệnh: Khi bạn bị nghi ngờ viêm amidan do nhiễm trùng, sốt tinh hồng nhiệt, xét nghiệm miễn dịch nhằm phát hiện vi khuẩn Streptococcus sẽ được bác sĩ đề nghị. Xét nghiệm miễn dịch còn được dùng để phát hiện các loại virur như viêm gan B, C, HIV hay HPV. Phụ nữ có thai còn được xét nghiệm máu để phát hiện liệu họ có nhiễm ký sinh trùng là toxoplasma hay không.
- Thử thai: Phụ nữ có thể thử thai nhanh bằng que thử, cơ chế là xét nghiệm miễn dịch phát hiện hormone thai kỳ beta-hCG trong nước tiểu.
- Thử nhanh các loại thuốc: Xét nghiệm miễn dịch còn được sử dụng để phát hiện một số loại thuốc gây ảo giác như cần sa, thuốc lắc và cocain. Những loại thuốc gây tác động đến hệ thần kinh cũng có thể được phát hiện như thuốc ngủ, ma túy tổng hợp và morphine.
- Tầm soát ung thư tiêu hóa: Xét nghiệm này sẽ tìm hemoglobin, một sắc tố trong máu ở trong phân. Khi có máu trong phân, bạn có thể bị các tổn thương như polyp, trĩ hay thậm chí là ung thư.
- Chẩn đoán nhồi máu cơ tim và thuyên tắc mạch: Một số protein đặc hiệu sẽ tăng sau khi người bệnh bị nhồi máu cơ tim hay thuyên tắc mạch và xét nghiễm miễn dịch được dùng để phát hiện các loại protein đó.
- Xét nghiệm nước tiểu: Bác sĩ sẽ cho bạn xét nghiệm nước tiểu có thể phát hiện nhanh đường, máu, protein hay tế bào viêm trong nước tiểu, đây là báo hiệu của các bệnh hay gặp như đái tháo đường, nhiễm trùng đường tiểu và suy thận.
- Xác định nhóm máu của bạn: Khi truyền máu thì nhóm máu của người cho và người nhận phải giống nhau. Xét nghiệm miễn dịch có thể phát hiện nhóm máu trước khi bạn có thể cho hay nhận máu.
- Ngoài ra, xét nghiệm miễn dịch có thể được dùng để chẩn đoán tình trạng suy giảm miễn dịch bẩm sinh hay mắc phải, phân biệt các dạng bệnh viêm đa khớp dạng thấp, hay theo dõi diễn tiến nhiều bệnh, ví dụ như để theo dõi khối u tiền liệt tuyến bằng nồng độ chất PSA, prostate specific antigen trong máu. Kháng thể tổng hợp còn giúp phát hiện doping, các độc chất hay an toàn vệ sinh thực phẩm.
Một trong những yếu tố quan trọng để các xét nghiệm miễn dịch được chính xác và tin cậy là từ bạn. Khi xét nghiệm, bạn cần phải được lấy máu, nước tiểu hay mẫy xét nghiệm khác, vì thế việc tuân theo những hướng dẫn của kỹ thuật viên là một điều quan trọng. Dưới đây là một số lời khuyên cho bạn:
- Làm theo hướng dẫn của kỹ thuật viên hay bác sĩ trước khi làm xét nghiệm miễn dịch.
- Thông báo cho kỹ thuật viên lấy mẫu nếu bạn đã làm sai điều gì đó trong hướng dẫn.
- Bạn nên cho bác sĩ biết về thuốc bạn đã và đang sử dụng gồm cả các vitamin và thuốc bổ sung. Nếu bạn đang dùng các thuốc như chống đông máu, thuốc điều trị động kinh bạn nên ghi lại thời gian chính xác sử dụng để bác sĩ có được chẩn đoán chính xác hơn.
- Một số hoạt động của bạn cũng có thể ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm như tập thể thao, uống ít nước, ăn quá nhiều hay quan hệ tình dục. Đôi khi bạn sẽ được bác sĩ hỏi về các tình trạng này khi đọc xét nghiệm. Tuy nhiên, đa số các xét nghiệm thường sẽ không yêu cầu bạn chuẩn bị gì cả. Nếu có, hãy nên làm theo hướng dẫn thật cẩn thận nhé.
- Cuối cùng là khi xét nghiệm miễn dịch, cũng tương tự như khi khám bệnh, bạn nên trả lời thành thật các câu hỏi của bác sĩ, như là bệnh sử, các thuốc đã dùng, tiền sử gia đình, sai lầm trong quá trình lấy mẫu, hay thời gian bạn đã dùng thuốc trước khi xét nghiệm. Bạn có thể còn được hỏi về lượng thuốc lá đã hút, lượng rượu bia đã uống, hay các thuốc cấm nữa. Cung cấp đầy đủ thông tin và chính xác có thể giúp bác sĩ có được chẩn đoán chính xác hơn về tình trạng bệnh của bạn, nhờ đó việc điều trị sẽ hiệu quả hơn.
Xét nghiệm miễn dịch được áp dụng rất rộng rãi trong lĩnh vực y khoa mà chúng ta gặp hằng ngày. Hiểu biết rõ hơn về xét nghiệm này sẽ giúp bạn có sự chuẩn bị trước, nhờ đó giúp đỡ bác sĩ trong việc chẩn đoán và điều trị bệnh chính xác hơn.
Nguồn: Y Dược 365 (TH)