Nhiều loài chim có tập tính di cư và sẽ di chuyển nơi ở đều đặn theo mùa, theo những đường bay cụ thể. Vậy tại sao một số loài chim lại có tập tính di cư này, thay vì sống cố định một chỗ? Trước đây, các nhà khoa học cho rằng chim di cư để tránh sự lạnh giá của mùa đông và tìm nơi ấm áp hơn để vượt qua mùa đông. Tuy nhiên, quan điểm này đã trở nên lỗi thời và dần bị bác bỏ. Những nghiên cứu mới nhất cho thấy rằng chim di cư để đi theo chuỗi thức ăn của chúng, vốn sẽ trở nên khan
hiếm vào mùa đông. Các loài chim di cư sẽ đi theo sâu, bọ hoặc các loài động vật cỡ nhỏ… là nguồn thức ăn chính của chúng, để tránh việc khan hiếm thức ăn khiến chúng không thể vượt qua được mùa đông. Nhiều loài chim có tập tính di cư sẽ bay một quãng đường dài hàng năm Chim di cư xác định phương hướng như
thế nào? Có hai kỹ năng mà tất cả các loài chim di cư đều phải có: định hướng và điều hướng. Định hướng là khả năng xác định hướng đang đi. Loài chim không có la bàn hoặc thiết bị GPS, nhưng chúng có thể tự định hướng bằng cách quan sát vị trí của Mặt trời vào ban ngày và các vì sao vào ban đêm. Một số loài chim như bồ câu có thể tự định hướng nhờ vào từ trường của Trái đất. Có một số giả thuyết đối với việc điều hướng của loài chim, nhưng không có câu trả lời nào chắc chắn.
Một số loài chim được cho rằng đã “lái” từ điểm này sang điểm tiếp theo bằng cách sử dụng những mốc lớn như đường bờ biển, dãy núi và thậm chí cả đường cao tốc của con người. Các loài chim khác thì tìm đường để di trú bằng cách theo dõi những chú chim già hơn đã từng thực hiện các chuyến đi đó. Các loài chim bay cao như diều hâu và bồ nông hầu hết đều bay trong ngày để tận dụng các luồng gia nhiệt. Các loài chim nhỏ hơn chủ yếu bay vào ban đêm khi bầu khí quyển ổn định hơn. Các
tuyến đường di cư của chim Số lượng đường di cư rất đa dạng và mỗi loài chim sẽ có những hướng di cư giống hoặc khác nhau. Hầu hết tất cả các tuyến đường di cư đều theo hướng Bắc - Nam, vì hầu hết các loài chim có tập tính di cư đều đền từ khu vực sinh sản ở phía Bắc vào thời điểm cuối mùa thu để định cư ở những vùng lãnh thổ trú đông ở xa hơn về phía Nam. Nhạn biển Bắc cực được xem là “quán
quân di cư” khi thường di chuyển quãng đường 81.000 km mỗi năm Ở Bắc Mỹ, có bốn “đường bay” chính dẫn đường cho các loài chim từ Bắc Canada xuống Mexico và Nam Mỹ. Ở châu Âu, nhiều loài sinh sản gần Bắc cực và đi theo hàng chục tuyến đường để đến đồng bằng châu Phi vào mùa đông. Các tuyến đường khác thì không dễ dàng như vậy. Chim hải âu đuôi ngắn đi theo một hình số 8, vòng qua vành đai Thái Bình Dương. Mòng biển California thì sinh sản trong Công viên quốc gia
Yellowstone và bay về phía Tây trước khi quay về phía Nam để bay trở về nơi sinh sản ở Nam California. Không con đường di trú nào có thể vượt qua đường di trú của loài nhạn biển Bắc cực nhỏ bé, khi chúng di chuyển từ Greenland ở gần Bắc cực để đến Nam cực dọc theo bờ biển châu Phi và Nam Mỹ. Mỗi con nhạn biển Bắc cực thường bay khoảng 81.000km mỗi năm. HS: Nguyễn Thị Hồng Phương Tìm hiểu về chim di cư
I - Lý do thực khiến chim di cư
Đói, chứ không phải kén chọn ăn uống, đã buộc các loài chim bay đi hàng nghìn dặm giữa những
vùng sinh sản và vùng không sinh sản mỗi năm, một nghiên cứu mới đây khẳng định.
"Chẳng phải việc bạn thích ăn côn trùng, hoa quả, mật hay kẹo thỏi hoặc địa điểm đánh chén, vấn đề là
làm thế nào để chắc chắn có thức ăn từ ngày này qua ngày khác", trưởng nhóm nghiên cứu W. Alice Boyle
từ
Đại học Arizona (Mỹ), nhận định.
Để tìm hiểu áp lực thực sự buộc các loài chim rời bỏ quê hương theo mùa, Boyle đã kiểm tra 379 loài
chim bắt ruồi New World có họ hàng, so sánh kích cỡ, sở thích ăn uống, địa bàn sống và hành vi di cư của
chúng, cả việc chúng có kiếm ăn theo đàn hay không. Đây là một trong những nhóm chim lớn nhất ở châu Mỹ.
Nhóm nghiên cứu xây dựng một "siêu cây phả hệ" cho thấy mối quan hệ tiến hoá chính xác giữa các loài khác
nhau. Máy tính sau đó sẽ xác
định liệu một loài cụ thể nào đó di cư theo "truyền thống gia đình" hay môi trường
sống của chúng thay đổi buộc chúng phải bay đi theo mùa.
Boyle và cộng sự tìm thấy rằng thiếu thức ăn là nhân tố hàng đầu liên quan đến hành vi di cư của một
loài.
Ngoài việc di cư, một chiến lược khác được chim sử dụng để đối phó với cái dạ dày rỗng là kiếm ăn theo
bầy, bởi càng nhiều con thì việc tìm ra nguồn thức ăn càng dễ dàng hơn khi đơn độc. Tìm hiểu về tập tính di cư của chim
1
HS: Nguyễn Thị Hồng Phương II - Chim di cư ngủ hàng trăm giấc 1 ngày
Để bù lại cho giấc ngủ bị mất trong thời gian bay những chuyến xuyên đêm rất dài, những chú
chim di cư đã phải "ngủ bù" bằng hàng trăm giấc ngủ 1 ngày, mỗi giấc chỉ kéo dài vài giây. Đây là công bố
mới của các nhà khoa học nghiên cứu động vật. Chim hét Mỗi mùa thu, những con chim hét ở Swainson phải bay xa
khoảng 3.000 dặm từ nơi cư trú, sinh đẻ đến vùng nắng ấm ở Nam
Mỹ, khu vực Canada
và Alaska. Khi mùa xuân đến, chúng lại tiếp
tục một hành trình từ Nam Mỹ trở lại quê hương. Các chuyến bay
thường diễn ra vào ban đêm, chúng bay liên tục trong nhiều giờ, và
có rất ít thời gian để ngủ.
Để tìm hiểu tại sao loài chim này có thể chịu đựng những
khoảng thời gian mệt nhọc dài như vậy, các nhà khoa học đã quan
sát những con chim hét được nhốt trong lồng suốt 1 năm, và ghi lại
thời điểm và khoảng thời gian mà chúng ngủ. Họ tìm ra rằng trong
suốt mùa thu và mùa
xuân, thời gian mà các loài chim thường đi di
trú, những con chim dù ở trong lồng cũng thay đổi hoàn toàn thời
gian biểu cho việc ngủ của mình. Chúng thức suốt đêm và nghỉ
ngơi vào ban ngày. Tuy nhiên, thay vì những giấc ngủ kéo dài, chúng sẽ ngủ thành nhiều lần khác nhau, trung bình mỗi lần
kéo dài 9 giây.
Ngoài ra loài chim này còn ngủ theo vài cách khác nhau. Đôi lúc chúng chỉ nhắm một mắt, trong khi con mắt kia
và một nửa não bộ vẫn hoạt động, giúp chúng tránh được
những mối nguy hiểm đang rình rập. Đôi khi thì chúng
nhắm cả 2 mắt nhưng chỉ ngủ một cách lơ mơ.
Bằng cách thay đổi trạng thái ngủ như thế, chim hét và các loài chim di cư khác có thể nghỉ ngơi mà vẫn đảm bảo
độ an toàn cho mình.
Những gì các nhà khoa học vừa khám phá ra với giấc ngủ của các loài chim di cư cũng cho thấy ngủ cũng không
kém phần quan trọng đối với mọi cơ thể sống, có thể không phải chỉ với con người hay động vật. Tìm hiểu về tập tính di cư của chim
2
HS: Nguyễn Thị Hồng Phương III - Chim di cư ban đêm theo đàn phân tán Một phân tích mới đây chỉ ra rằng loài chim không bay một mình khi di cư vào ban đêm. Ít nhất thì một
số con cũng đi thành nhóm với nhau trong hành trình di cư của mình, chúng vẫn bay nối đuôi nhau ngay cả khi
cách xa nhau 200m hoặc hơn thế.
Nghiên cứu do đại học Illinois và Khảo sát lịch sử tự nhiên Illinois thực hiện đã được đăng tải tháng này trên tờ
Integrative and Comparative Biology. Đây là
nghiên cứu đầu tiên xác nhận bằng số liệu thống kê những gì các
nhà điểu cầm học và người quan sát đã ngờ vực từ lâu: loài chim bay cùng nhau theo đàn rời rạc trong suốt hành
trình di trú ban đêm của chúng.
Các nhà nghiên cứu đã bỏ ra hàng thập kỉ để xác định chim di trú vào ban đêm – thời điểm đa số các cuộc
di trú diễn ra - như thế nào. Nhưng theo dõi dấu vết các vệt thể bay kích cỡ nhỏ vào ban đêm với độ cao ¼ dặm
đến 1 dặm không phải là công việc dễ dàng. Họ đã phải sử dụng
tia sáng dừng, đèn chiếu gắn rada, và một chiếc
radda phạm vi rộng để biết được diễn biến của cuộc hành trình trong đêm. Một số người thậm chí còn chứng kiến
những con chim bay ngang mặt trăng.
Qua hàng thập kỉ quan sát tỉ mỉ, Ronald Larkin – trưởng nhóm nghiên cứu đồng thời là giáo sư sinh học động vật
đã thực hiện nghiên cứu cùng Robert Szafoni - đã biết được rằng chim bay cùng với nhau vào ban đêm nhưng
không theo đàn đông đúc như bay ban ngày. Larkin cũng là nhà sinh thái động
vật hoang dã làm việc cho Khảo
sát lịch sử tự nhiên Illinois (INHS) nơi Szafoni giữ vai trò nhà khoa học nghiên cứu. Szafoni hiện là thành viên
của INHS.
Ronald Larkin cùng cộng sự đã sử dụng chiếc rada theo dõi mật độ công
suất thấp từ thời chiến tranh Hàn Quốc để phát hiện và ghi lại chi tiết những
chuyến bay riêng lẻ của hai con chim cùng một lúc. Ông nói: “Cứ khi nào con
chim bay thì chiếc rada sẽ chỉ về phía nó”.
Theo Larkin, các nghiên cứu trước đây “đôi khi quả quyết
rằng chim bay
cách xa nhau 10 mét nhưng bằng cách nào đó mà chúng vẫn duy trì thành nhóm
với nhau”. Nhưng bằng chứng chứng minh thì “còn gián tiếp và mang tính gợi
mở”. Ngay cả khi có giả thuyết là chim bay thành đàn với nhau thì cũng không
có ai biết liệu chúng bị cuốn vào thành nhóm một cách bị động hay chúng chủ
động bay cùng nhau. Tìm hiểu về tập tính di cư của chim
3 HS: Nguyễn Thị Hồng Phương
Trong nghiên cứu mới, các nhà khoa học đã tiếp cận thông
tin về chuyến bay của loài chim theo cách mới
mà Larkin đã thu thập được từ những năm 70 và 80 bằng cách sử dụng rada theo dõi công suất thấp. Chiếc rada
phát ra sóng viba theo hình nón hẹp – tia bút chì có thể hướng đến bất cứ một vật thể nào trong phạm vi xác định.
Larkin cho biết: “Nếu có con chim nào đó trở thành mục tiêu, chúng ta có thể nhận thấy nó qua tiếng báo
hiệu của chiế rada. Chỉ cần vặn nút thì nó sẽ khoanh vùng mục tiêu, theo dõi mục tiêu dù con chim có bay đến
tận
đâu chiếc rada vẫn cứ theo dấu nó”.
Chiếc rada theo dõi khoảng cách mục tiêu (tính từ rada), độ cao cũng như hướng chuyển động mọi lúc.
Nó cũng cung cấp dữ liệu dùng để tính toán tần số đập cánh của mục tiêu. Do chiếc rada cũng có thể theo dõi côn
trùng bay hay các loài động vật chân đốt khác, dữ liệu đập cánh rất quan trọng để phân biệt chim và bọ.
Để thu thập được dữ liệu, Larkin và Szafoni cùng các cộng sự đã sử dụng chiếc rada theo phương thức
mới. Một khi người điều khiển
rađa đã xác định được vật thể bay có thể là một con chim thì người đó sẽ tiếp tục
theo dõi chuyến bay của nó. Anh ta cũng cần phải tìm kiếm các vật thể khác nằm trong vùng tia rada. Nếu xuất
hiện thêm một đối tượng tiềm năng nữa, chiếc rada có thể theo dõi nó một vài giây trước khi chuyển sang mục
tiêu ban đầu. Bằng cách chuyến hướng qua lại giữa hai mục tiêu, người điều khiển có thể phân biệt chi tiết
chuyến bay tách biệt của hai con chim cùng một lúc.
Theo Larkin, việc xác định
liệu hai con chim có chủ động bay cùng nhau đòi hỏi phải tinh tế, khéo léo.
Ông cho biết: “Quay trở lại thời điểm những năm 1970, có trường hợp rõ ràng hai con chim bay song song với
nhau từ cùng một hướng ở cùng độ cao, nhưng chúng lại bay với tốc độ khác nhau, một con đuổi theo con kia.
Chúng chỉ giống như những chiếc ôtô chạy trên xa lộ. Đơn giản là chúng đi cùng một con đường nhưng không
song hành cùng nhau”.
Tương tự như thế, hai con vật có thể đi với tốc độ tương đương nhưng
với góc hơi khác biệt với nhau. “Chỉ sau một lúc chúng đã cách xa nhau hàng kilomet”. Đây rõ ràng là bằng chứng xác thực để chứng minh
những con chim không bay cùng nhau.
Sau khi phân tích rất nhiều thử nghiệm, các nhà nghiên cứu đã xác định được rằng tỉ lệ các cặp chim di trú đáng
kể mà họ đã theo dõi đều bay ở cùng độ cao, cùng tốc độ và cùng hướng. Một vài trong số các cặp chim cách xa
nhau tương đối, khoảng 200 mét – đây là khoảng cách gần bằng 2 sân bóng đá – nhưng chúng
vẫn bay cùng với
nhau.
Để xác định liệu những con chim có bị gió cuốn lại với nhau một cách bị động hay chúng chủ động bay thành
nhóm, các nhà khoa học đã phân tích kiểu bay của côn trùng cùng các động vật chân đốt khác bay trong cùng
khoảng không cùng thời điểm với những con chim. Các sinh vật bé nhỏ này phó mặc cho cơn gió nên đã khiến
các nhà nghiên cứu có được bức tranh đáng tin cậy về mô hình các luồng không khí.
Phân tích nói trên chứng minh rằng những con chim đi theo
con đường riêng của chúng và không bị cuốn theo
cơn gió một cách đơn giản.
Larkin phát biểu: “Đối với tôi, đây là điều lý thú. Những con chim bay theo đàn giữa đêm trên bầu trời qua lãnh
thổ mà chúng chưa bao giờ đặt chân tới trước đây”. Tìm hiểu về tập tính di cư của chim
4 HS: Nguyễn Thị Hồng Phương IV - Bí ẩn về khả năng xác định kinh độ và vĩ độ của chim di cư
Theo thông tin đăng tải trực tuyến trên tờ Current Biology - một ấn phẩm của Cell Press, loài
chim
đầu nhọn Á Âu bị bắt trong đợt di cư mùa xuân rồi được thả sau khi đã bay được 1.000 km về phía đông
vẫn có thể đi đúng lộ trình cũ và hướng tới điểm đến ban đầu.
Bằng chứng mới đây cho thấy những chú chim này có khả năng định hướng, chúng có thể nhận diện ít
nhất là hai toạ độ tương ứng với kinh độ và vĩ độ địa lý. Phát hiện đã đặt ra một thử thách mới cho một số người
luôn nghĩ rằng loài chim bị hạn chế khả năng định hướng bắc-nam. Nhưng các nhà khoa học vẫn chưa biết
được
bằng cách nào mà chúng làm được điều đó.
Nikita Chernetsov thuộc Cơ quan sinh học Rybachy tại Viện động vật học (Nga) cho biết: “Qua thực nghiệm chúng tôi đã chứng tỏ các loài chim di cư liên lục địa có thể điều chỉnh hướng di cư đông-tây trong quá
trình trở về vào mùa xuân. Điều đó có nghĩa là chúng có thể xác định được kinh độ địa lý mặc dù chúng tôi hiện
vẫn chưa biết được chúng thực hiện điều đó như thế nào”.
Chernetsov giải thích, vĩ độ định vị vị trí bắc hoặc
nam
có thể xác định được dễ dàng nhờ vị trí của mặt trời vào giữa
trưa hoặc thông qua địa từ trái đất. Các nghiên cứu thực nghiệm
do một số nhà khoa học khác tiến hành đã mạnh mẽ đưa ra ý
kiến cho rằng các loài chim di cư đã sử dụng từ tính trái đất với
mục đích này, mặc dù các cơ sở định vị khác cũng có thể đóng
vai trò quan trọng.
Xác định kinh độ đòi hỏi phải khéo léo hơn. Có thể
những chú chim di cư dựa vào chu kì xoay của bầu trời sao mà
luận ra kinh độ của mình.
Nhưng theo Chernetsov, các số liệu
thực nghiệm lại không ủng hộ quan điểm nói trên. Chim di cư
có thể sử dụng cảm giác thời gian đôi nhờ vào hai đồng hồ sinh
học bên trong cơ thể chúng: một cái theo giờ “quê nhà” còn một
cái theo giờ nơi tránh rét. Có thể chúng cũng dựa vào từ tính trái
đất, nhưng một số vùng trên thế giới lại có trùng kinh độ.
Các nhà nghiên cứu đã viết: “Do đó, kiến thức của
chúng tôi về phương thức định vị không gian - thời gian của
Chim đầu nhọn.
Những chú chim đầu nhọn bị
bắt trong đợt di cư mùa xuân rồi được thả sau những loài chim di cư vào mùa xuân rất rải rác và mang tính
suy luận đôi chút. Liệu những chú chim trên đường trở về vào
khi đã bay được 1.000 km về phía đông vẫn có
thể đi đúng lộ trình cũ và hướng tới điểm đến mùa xuân có thể định vị chính xác một nơi cụ thể cần đến hay
không?”
ban đầu.
Câu trả lời đối với những chú chim đầu nhọn là có. Sau khi các nhà khoa học thả những chú chim này
cách xa hướng
đông hàng kilomet, chúng vẫn có thể điều chỉnh lại sự chuyển chỗ này bằng cách thay đổi hướng
từ đông bắc (tại nơi bị bắt) sang tây bắc. Hướng mới sẽ đưa chúng đến nơi sinh sản đã định. Các nhà nghiên cứu kết luận: “Kết quả của chúng tôi cho thấy loài chim đầu nhọn Á Âu có thể xác định
kinh độ và định hướng dựa trên hai toạ độ. Đây là một phát hiện đáng ngạc nhiên. Nó cũng mang đến một thử
thách hóc búa cho những người nghiên cứu chim di cư, cụ thể là cơ sở nào khiến loài chim xác
định được vị trí
đông - tây của chúng?” Tìm hiểu về tập tính di cư của chim
5 HS: Nguyễn Thị Hồng Phương V - Chim di cư có thể nhìn thấy từ trường trái đất
Người ta biết rằng chim sử dụng la bàn cơ thể để định hướng khi bay xa. Nhưng chính xác hệ thống
đó làm việc thế nào vẫn còn là bí ẩn. Nay, các nhà khoa học Đức tiết lộ: Chìa khoá của cơ chế là ở đôi mắt.
Nhóm nghiên cứu của Dominik Heyers và cộng sự, Đại học Oldenburg đã tìm thấy chim sử dụng các
neuron
chuyên biệt trong mắt - nhạy cảm với hướng của từ trường - như là một chiếc la bàn dẫn đường cho
chúng bay vòng quanh thế giới.
Lần đầu tiên, họ tìm thấy những neuron này, thông qua một đường đi đặc biệt, kết nối với một vùng não
chịu trách nhiệm về thị giác. Dường như tuỳ theo hướng từ trường mà các phân tử cảm nhận từ trường trong mắt
(được gọi là các cryptochrome) sẽ kích hoạt bộ phận tiếp thu ánh sáng mạnh hay yếu.
"Thật tiếc vì chúng tôi không thể hỏi chúng, nhưng chúng tôi
hình dung nó giống như thể một điểm tối hay một
đốm sáng trong tầm nhìn thông thường của chim", tiến sĩ Heyers nói. Điều này càng khẳng định chim di cư nhận
biết từ trường như là một dạng thị giác, các nhà nghiên cứu cho biết.
Nhóm nghiên cứu tìm hiểu trên chim chích garden, một loại chim di cư. Chúng sinh sản ở bắc Âu và di
cư xuống châu Phi để tránh cái rét mùa đông. Tìm hiểu về tập tính di cư của chim
6 HS: Nguyễn Thị Hồng Phương VI - Tại sao chim di cư châu Á
lại dừng chân ở châu Âu
Chim di cư thường nhầm lẫn về hướng chứ không phải khoảng cách. Phát hiện của nhóm nhà điểu
cầm học và nhà sinh thái học thuộc đại học Marburg – hiệp hội điểu cầm học tại Bavaria và Trung tâm
nghiên cứu môi trường Helmholtz được đăng tải trên tờ Journal of Ornithology.
Các nhà khoa học đã nghiên cứu hàng nghìn bản báo cáo về các loài chim châu Á từ họ chim chích đến
họ chim hét từng đi lạc đến châu Âu. Họ phát hiện ra khoảng cách từ khu vực sinh sản tại bắc
Siberia và khu vực
nghỉ đông tại Nam Á gần bằng khoảng cách từ khu vực sinh sản ở châu Âu. Khoảng cách càng tương đương
nhau thì số lượng của một loài đặc biệt càng nhiều, kéo theo là khả năng những con chim đi lạc đến châu Âu
cũng càng cao.
Kích cỡ cơ thể của những con chim không phải là nguyên nhân. Từ lâu, người ta đã nghi ngờ “những kẻ
đi lạc” đã bị thời tiết thổi chệch đường. Tuy nhiên, phát hiện mới đã chứng minh cho giả thuyết rằng những con
chim đi lạc đã nhầm khu vực
nghỉ đông là do chương trình di cư của chúng bị lỗi. Do vẫn còn rất nhiều nghi
vấn chưa có lời giải đáp liên quan đến sự phát tán bệnh cúm gia cầm H5N1, nên các nhà khoa học rất hứng thú
với việc nghiên cứu chim di cư. Tuy nhiên, họ tin rằng virus không lây lan qua chim di cư mà lây lan qua việc
buôn bán quốc tế các sản phẩm gia cầm. Dù thế nào thì nguy cơ ở những con chim lang thang là thấp nhất.
Trong quá trình nghiên cứu những con chim này tại châu Âu, các
nhà khoa học đã đo
khối lượng cơ thể chúng, độ dài cánh, diện
tích khu vực sinh sản, khoảng cách từ khu vực sinh sản đến khu
vực nghỉ đông cũng như khoảng cách từ khu vực sinh sản đến
vùng trung Âu của 30 loài chim di cư. Nguồn tư liệu của họ là
những thông tin trong cuốn sách Handbuch der Vogel
Mitteleuropas (sổ tay về các loài chim ở Trung Âu) được tiến
hành ghi chép từ đầu những năm 1990.
8 loài thuộc họ chim chích và 6 loài thuộc họ chim hét khiến các
nhà khoa học phải chú ý. Một loài
được quan sát đặc biệt là loài
chim chích trán vàng (Phylloscopus inornatus) do các nhà điểu
cầm học tự nguyện tại trung Âu quan sát thấy hàng ngàn lần từ
năm 1836 đến năm 1991. Loài chim này sinh sản tại rừng taiga Phát hiện mới giải thích tại sao những con
Siberia phía nam vành đai Bắc Cực và trải qua mùa đông tại khu
chim đi lạc tại trung Âu lại là những con chim vực cận nhiệt và nhiệt đới thuộc đông nam châu Á. Các loài chim
di cư quãng đường xa từ khu vực phía
đông
chích châu Á khác được quan sát thấy ít thường xuyên hơn ở
châu Á. Chuyến đi được lập trình trong gen
trung Âu.
của những con chim di cư đường ngắn từ châu
Á sẽ chỉ kết thúc tại đâu đó tại khu vực đông
bắc châu Á mà thôi.
Ngược lại, 5 loài chim hét xuất hiện gần 100 lần. Nếu những con chim đi lạc được thời tiết dẫn đường, thì
những con chim nhỏ hơn hẳn sẽ bị cuốn đến nhiều lần hơn những con chim lớn. Song, các nhà nghiên cứu không
phát hiện được mối liên hệ nào
giữa tần số xuất hiện của những con chim đi lạc với kích cỡ cơ thể nó ngay cả khi
áp dụng biện pháp phân tích thống kê. Bên cạnh đó, chim chích trán vàng xuất hiện tại trung Âu thường xuyên
đến nỗi không thể dựa vào điều kiện thời tiết bất thường trong quá trình di cư để giải thích.
Những loài có xu hướng tập trung ở châu Âu nhiều nhất là những loài phổ biến ở châu Á và cũng có họ hàng phổ
biến ở châu Âu (loài chim chích chiffchaff) và trung Âu (loài chim chích liễu châu Âu). Tiến sĩ
Jutta Stadler
thuộc Trung tâm nghiên cứu môi trường Helmholtz tại Halle/Saale giải thích: “Loài có số lượng cá thể càng
nhiều, khả năng cá thể trong đàn “bị lỗi chương trình” và đi lạc càng lớn. Chúng cùng bay một khoảng cách
như nhau nhưng lại theo hướng ngược lại và vì thế chúng đã đến châu Âu. Đó là lý do tại sao chúng ta có một số
lượng khá lớn chim châu Á đi lạc tại đây”.
Các nhà khoa học cho rằng nguyên nhân là do lỗi trong chương trình di cư di truyền. Việc định
hướng
bay cũng như thời gian bay được truyền lại từ thế hệ này sang thế hệ khác. Điều đó có nghĩa là thói quen di cư là
kết quả của chương trình di truyền, qua đó những con chim đã điều chỉnh để thích nghi với điều kiện khí hậu. Tìm hiểu về tập tính di cư của chim
7 HS: Nguyễn Thị Hồng Phương Tuy nhiên, chim di cư có thể thích nghi với những thay đổi của điều kiện môi trường chỉ qua vài thế hệ.
Gen của chúng chịu trách nhiệm cho việc không ngừng nghỉ trên quãng
đường khiến đa số vượt qua cả hàng
ngàn cây số để đến khu vực nghỉ đông. Nhưng từ lâu con người đã băn khoăn tại sao những con chim riêng lẻ
của một loài nhất định lại cứ đi lạc đường liên tục. Chim chích trán vàng - Phylloscopus inornatus
Robert Pfeifer – tổng thư kí của Hiệp hội điểu cầm học tại Bavaria – cho biết: “Trong những trường hợp
này, chương trình gen mắc lỗi đơn giản đã khiến những con chim rẽ phải thay vì rẽ trái. Chúng ta có thể so sánh
những con chim đi lạc
này với những người lái xe trái đường. Chúng đã bay ngược lại con đường di cư liên lục
địa”.
"Có thể thừa nhận rằng đối với đa phần chim di cư thì đó là một chuyến đi một chiều. Mặc dù cũng có những
dấu hiệu cho thấy một số cá thể cũng “muốn” có một kì nghỉ đông tại khu vực phía nam châu Âu, và không con
nào trong số chúng quay trở về châu Á. Những con chim đã có bạn tình không hề quay trở lại nên chúng ta cũng
không thể biết được điều gì đã xảy ra với chúng”. Những phát hiện mới
giải thích tại sao những con chim đi lạc
tại trung Âu lại là những con chim di cư quãng đường xa từ khu vực phía đông châu Á. Chuyến đi được lập trình
trong gen của những con chim di cư đường ngắn từ châu Á sẽ chỉ kết thúc tại đâu đó tại khu vực đông bắc châu
Á mà thôi. Tìm hiểu về tập tính di cư của chim
8 | 
