Tư duy phản biện (critical thinking) là khả năng suy nghĩ rõ ràng và hợp lý, nhận biết được mối liên hệ logic giữa các ý tưởng khác nhau. Khái niệm này đã trở thành chủ đề của nhiều cuộc tranh luận kể từ thời đại các triết gia Hy Lạp sơ khai như Plato và Socrates. Ngày nay, đây vẫn là một chủ đề được quan tâm thảo luận trong thời hiện đại (ví dụ: khả năng phân biệt tin giả so với tin tức thật). Show
Những người có kỹ năng tư duy phản biện tốt không bao giờ vội chấp nhận các ý tưởng và giả định mới. Họ sẽ tìm cách xác định xem các ý tưởng, lập luận đó có thể hiện toàn bộ vấn đề hay không. Thay vì dựa vào trực giác và bản năng, họ sẽ tiến hành xác định, phân tích và giải quyết vấn đề một cách có hệ thống.  Ví dụ về tư duy phản biệnCó rất nhiều tình huống trong cuộc sống hàng ngày đòi hỏi ta phải sử dụng đến tư duy phản biện. Ví dụ:
Đặc điểm của tư duy phản biệnThế nào là tư duy phản biện? Sau đây là những đặc điểm chính của người có kỹ năng này:
Tầm quan trọng của tư duy phản biệnPhần lớn suy nghĩ của chúng ta đều chịu ảnh hưởng bởi thành kiến – cả ở cấp độ ý thức và tiềm thức. Trong khi đó, chất lượng cuộc sống và công việc phụ thuộc rất nhiều vào khả năng suy nghĩ của chúng ta. Việc thiếu khả năng tư duy logic sẽ gây tổn thất cả về tiền bạc và chất lượng cuộc sống. Để thực sự rèn luyện tư duy và làm chủ cảm xúc, chúng ta buộc phải thực hiện quá trình này một cách có hệ thống. Tư duy phản biện là phương thức tư duy dựa trên cơ sở các suy nghĩ cấu trúc vốn có – kết hợp với các tiêu chuẩn logic và trí tuệ, nhằm đảm bảo tính khách quan trong quá trình ra quyết định. Tổng hợp các lợi ích của tư duy phản biện:
Tư duy phản biện: Công cụ để đảm đương công việc và cuộc sống Đọc thêm: 12 bí quyết thành công – Thay đổi cuộc đời ngay hôm nay 5 kỹ năng tư duy phản biện quan trọngDưới đây là tổng hợp 5 kỹ năng tư duy phản biện phổ biến:
1. Quan sát (Observation)Kỹ năng quan sát là điểm khởi đầu cho tư duy phản biện. Những người tinh ý có thể nhanh chóng cảm nhận và xác định một vấn đề mới. Họ thậm chí có thể dự đoán trước về khả năng xảy ra vấn đề trong tương lai dựa trên kinh nghiệm cá nhân. Bạn có thể cải thiện kỹ năng quan sát bằng cách giảm tốc độ xử lý thông tin, tập luyện chú ý hơn đến môi trường xung quanh. Một số kỹ thuật hữu ích bao gồm thực hành chánh niệm (mindfulness), viết nhật ký, lắng nghe tích cực (active listening), v.v… để đánh giá lại những gì bạn đang nghe hoặc nhìn thấy. Sau đó, hãy cố gắng nhìn ra các xu hướng trong hành vi, giao dịch hoặc dữ liệu có thể hữu ích cho đội nhóm. 2. Phân tích (Analysis)Sau khi xác định vấn đề, bước tiếp theo là thực hành phân tích. Khả năng phân tích và đánh giá hiệu quả một tình huống đòi hỏi bạn phải biết những dữ kiện, thông tin nào là thực sự quan trọng. Điều này cũng bao gồm việc tìm hiểu các nghiên cứu khách quan, đặt câu hỏi để đảm bảo dữ liệu đó là chính xác. Kỹ năng phân tích có thể được cải thiện thông qua việc tiếp nhận những kinh nghiệm mới. Ví dụ, bạn có thể đọc sách về một khái niệm mới, hoặc tham gia một lớp học toán trực tuyến để thúc đẩy bản thân suy nghĩ theo những phương hướng và ý tưởng mới. Làm như vậy sẽ giúp bạn phát triển kỹ năng diễn giải thông tin mới, đưa ra quyết định dựa trên các phân tích logic. 3. Suy luận (Interference)Suy luận là khả năng đưa ra kết luận về thông tin bạn có được. Quá trình này thường đòi hỏi bạn phải đưa ra câu trả lời dựa trên thông tin hạn chế. Lấy ví dụ, một thợ sửa xe cần phải suy ra lý do gì khiến động cơ xe không hoạt động mà không có sẵn những thông tin cần thiết. Bạn có thể cải thiện kỹ năng suy luận bằng cách tập trung đưa ra các phỏng đoán có cơ sở – thay vì vội vàng đưa ra kết luận. Điều này đòi hỏi bạn phải tìm kiếm càng nhiều manh mối càng tốt (hình ảnh, dữ liệu hoặc báo cáo) để phục vụ cho mục đích đánh giá vấn đề. Hãy xem xét cẩn thận tất cả các thông tin trước khi đưa ra quyết định. 4. Giao tiếp (Communication)Kỹ năng giao tiếp đóng vai trò rất quan trọng khi cần giải thích và thảo luận về vấn đề, cũng như các giải pháp khả thi với đồng nghiệp và các bên liên quan. Đây là kỹ năng mềm cần có cho nhiều mục đích trong công việc, bao gồm phát triển tư duy phản biện. Bí quyết nâng cao khả năng giao tiếp là thường xuyên tham gia vào thảo luận với những người có quan điểm khác biệt về một chủ đề nhất định. Bên cạnh đó, cần duy trì các thói quen giao tiếp tốt như: lắng nghe tích cực để cố gắng hiểu quan điểm của người khác, tập giải thích ý tưởng của bạn một cách bình tĩnh và có chứng cứ. Đây sẽ là tiền đề giúp bạn đánh giá giải pháp hiệu quả hơn với đồng nghiệp của mình. Đọc thêm: Nghệ thuật giao tiếp của nhà lãnh đạo 5. Giải quyết vấn đề (Problem-solving)Sau khi đã xác định được vấn đề, phân tích và khám phá các biện pháp khắc phục khả thi, bước cuối cùng cần làm là thực thi giải pháp đã thống nhất trước. Kỹ năng giải quyết vấn đề (problem solving) đòi hỏi vận dụng tư duy phản biện để tiến hành giải pháp tốt nhất, cũng như hiểu được liệu giải pháp này có mang lại hiệu quả hay không. Bạn có thể cải thiện kỹ năng giải quyết vấn đề bằng cách đặt mục tiêu học hỏi thêm kiến thức trong ngành. Xử lý vấn đề tại nơi làm việc sẽ trở nên dễ dàng hơn nếu bạn có hiểu biết sâu sắc về ngành nghề của mình. Ngoài ra, hãy dành thời gian quan sát cách mọi người xung quanh giải quyết các vấn đề trong công việc. Ngoài 5 yêu cầu trên đây, tư duy phản biện còn đòi hỏi nhiều kỹ năng mềm khác như:
Phương pháp rèn luyện tư duy phản biệnNgay cả khi ý thức tầm quan trọng của tư duy phản biện, vẫn có những lúc chúng ta phạm sai lầm khi suy nghĩ thiếu chín chắn. Chẳng hạn, khi ta mất tự chủ do cảm giác tức giận, đau buồn, vui vẻ, hoặc do áp lực trong công việc và cuộc sống. May mắn thay, một khi đã nắm được lý thuyết cơ bản, chúng ta có thể học cách cải thiện năng lực này bằng cách kiên trì thực hành các thói quen hằng ngày sau:
Ví dụ bài tập thực hành tư duy phản biệnHãy nhớ lại một điều ai đó đã nói với bạn gần đây. Sau đó, hãy tự hỏi bản thân những câu hỏi sau: Đó có phải là một người bạn biết? Họ có phải ở một vị trí quyền lực? Liệu việc ai đó đã nói với bạn điều này có quan trọng không? Họ có đưa ra dữ liệu hoặc ý kiến không? Họ đã cung cấp tất cả các thông tin cần thiết? Họ có bỏ sót điều gì không? Ở nơi công cộng hay riêng tư? Những người khác có cơ hội phản hồi và đưa ra lập luận thay thế không? Trước, trong hay sau một sự kiện quan trọng? Việc nói đúng thời điểm có quan trọng không? Họ có giải thích lý do đằng sau ý kiến của họ không? Họ có đang cố tâng bốc hay “hạ nhục” ai? Thái độ của họ là vui, buồn, giận dữ hay thờ ơ? Bạn có thể hiểu những gì đã được nói? Mục tiêu cuối cùng của bạn là gì?Một trong những khía cạnh quan trọng nhất của tư duy phản biện là quyết định những gì bạn muốn đạt được – sau đó đưa ra quyết định dựa trên những khả năng có thể xảy ra. Một khi đã làm rõ mục tiêu cho bản thân, bạn nên sử dụng nó làm điểm khởi đầu cho tất cả các tình huống tương lai đòi hỏi phải suy nghĩ và ra quyết định. Khi cần thiết, hãy cho đồng nghiệp, gia đình hoặc những người xung quanh biết ý định theo đuổi mục tiêu này của bạn. Sau đó, bạn phải tuân thủ theo kế hoạch – cho đến khi hoàn cảnh thay đổi, đòi hỏi bạn phải xem lại thời điểm bắt đầu quá trình ra quyết định. Tuy nhiên, quá trình ra quyết định không đơn giản như tưởng tượng. Tất cả chúng ta đều mang trong mình những thành kiến, thói quen được thực hành suốt cuộc đời. Để đảm bảo suy nghĩ chín chắn, bạn phải nhận thức được những đặc điểm cá nhân, sở thích và thành kiến này – cũng như tính đến những yếu tố trên khi xem xét và đánh giá kế hoạch hành động. Càng nhận thức rõ về bản thân, điểm mạnh và điểm yếu của mình bao nhiêu, khả năng tư duy phản biện của bạn sẽ càng tốt hơn bấy nhiêu. Đọc thêm: Phát triển bản thân – Mục tiêu tối thượng của đời người Lời kếtTư duy phản biên là năng lực tối quan trọng đối với bất kỳ ai muốn thành công trong sự nghiệp và cuộc sống. Khả năng phân tích và đánh giá khách quan các chủ đề và tình huống phức tạp sẽ giúp bạn xử lý vấn đề và công việc hiệu quả hơn. |
