Lý Mạc Sầu luôn xuất hiện một cách rất đặc biệt, chưa thấy người đã nghe tiếng hát, với câu hỏi đã làm loài người trăn trở tự nghìn xưa: “Hỏi thế gian, Tình là gì?“.
Thực ra, đây là câu trích trong bài “Mô ngư nhi – Nhạn khâu” (迈陂塘) của Nguyên Hiếu Vấn – (元好问, Trung Quốc) khi đi chơi qua sông Phần, gặp một con nhạn yếu sức rơi xuống chết bên đường. Ông đắp cho con nhạn một nấm mộ; năm sau đi qua chốn cũ, nhớ lại chuyện xưa, làm bài từ này:
Vấn thế
gian, Tình thị hà vật? Trực giao sinh tử tương hứa. Thiên Nam địa Bắc song phi khách. Lão sí kỷ hồi hàn thử Hoan lạc thú, ly biệt khổ Tựu trung cánh hữu si nhi nữ Quân ưng hữu ngữ Diểu vạn lý tằng vân Thiên sơn mộ tuyết Chích ảnh hướng thùy khứ.
– Nguyên Hiếu Vấn (nguồn wikipedia)
Còn lời Lý Mạc Sầu hay hát khi xuất hiện chỉ có nửa bài…
Hỏi thế gian tình là gì? Tình khiến sinh tử tương hứa. Trời nam đất bắc
song phi nhạn. Cổ thụ mấy mùa hàng sơn. Hoan lạc thú, biệt ly sầu. Nỗi khổ chứa đầy tình tương tư. Ngàn lời muốn tỏ… Đều trôi theo áng mây. Thiên sơn không băng giá… Quân tử đi cùng ai
Hỏi thế gian Tình ái là gì nhỉ ? Sống chết một lời hứa luỵ Nam Bắc phân chia hai đàng Mưa dầm nắng dãi quan san Cánh chim bạt gió muôn ngàn khổ đau Chung quy một kiếp tình sầu Khi vui gang tấc Ngàn sầu biệt ly Biết cùng ai, biết nói
gì Chỉ trông mây núi người đi không về…
Vấn thế gian tình thị hà vật, Trực giao sinh tử tương hứa? Thiên nam địa bắc song phi khách, Lão sí kỷ hồi hàn thử. Hoan lạc thú, Ly biệt khổ, Tựu
trung cánh hữu si nhi nữ.
, Tịch mịch đương niên , Hoang yên y cựu . “” hà ta cập, “” ám đề . Thiên dã đố, Vị tín dữ, Oanh nhi yến tử câu hoàng thổ. Thiên sầu vạn cổ, Vi lưu đãi . Cuồng ca thống ẩm, Lai phỏng nhạn khâu xứ.
Dịch nghĩa
Hỏi thế gian, tình là vật gì, Mà khiến (những chú chim nhạn này) sống chết hẹn thề nhau? Dù trời nam hay đất bắc, hai kẻ vẫn luôn sát cánh bên nhau, Đã trải qua biết bao
lúc cùng nhau ấm lạnh. Niềm vui thú khi hoan lạc, Nỗi khổ lúc chia lìa, Chung quy đều chỉ vì có tình si như người nam si tình kẻ nữ. Lời người phải nói ra đi, Nhưng đã xa mịt mù trên tầng mây vạn dặm (tức đã chết). Từ nay ta sớm chiều qua ngàn non tuyết, Bóng lẻ này biết về đâu cùng ai?
Trên dải sông Phần, Tiếng nhạc trống, tiêu rộn rã năm xưa nay đã thành tịch mịch, Rừng cây trải rộng, khói hoang xen lẫn. Bài “Chiêu hồn” cất lên đâu còn kịp, Khúc “Sơn quỷ”
cũng ảm đạm trong mưa gió. Trời cũng biết ghen tị, Há vẫn còn chưa tin ư, Đôi kẻ yến oanh rồi cũng trở thành nấm đất. Ngàn mối sầu đành để lưu truyền tới vạn đời sau, Để đối đãi những tao nhân mặc khách. (Sẽ có người) hát trong điên cuồng, uống rượu trong đau khổ, Tới tìm thăm lại nấm mộ chim nhạn này.
Lời dẫn: ngũ niên Ất Sửu tuế, phó thí , đạo phùng bộ nhạn giả vân: “Kim nhật hoạch nhất nhạn, sát chi hĩ. Kỳ thoát võng giả bi minh
bất năng khứ, cánh tự đầu ư địa nhi tử.” Dư nhân mãi đắc chi, táng chi Phần thuỷ chi thượng, luỹ thạch vi chí, hiệu viết nhạn khâu. Thì đồng hành giả đa vi phú thi, dư diệc hữu “Nhạn khâu từ”. Cựu sở tác vô cung thương, kim cải định chi. 泰和五年乙丑歲,赴試并州,道逢捕雁者,云:『今日獲一雁,殺之矣。其脫網者悲鳴不能去,竟自投於地而死』。予因買得之,葬之汾水之上,累石為識,號曰雁丘。時同行者多為賦詩,予亦有〈雁丘詞〉。舊所作無宮商,今改定之。 (Năm Ất Sửu Thái Hoà thứ năm, tới Tinh Châu thi, đường gặp người bắt nhạn nói: “Hôm nay bắt được một con nhạn, đem giết. Con thoát được lưới buồn hót không
chịu đi, cuối cùng lao xuống đất mà chết.” Tôi bèn mua lấy, đem chôn trên sông Phần, đắp đá thành mộ chí, gọi là mồ chim nhạn. Khi đó nhiều người cùng đi làm thơ phú, tôi cũng làm bài “Nhạn khâu từ”. Bài cũ đó không theo nhạc điệu, nay sửa lại.)
Hỏi thế gian tình là gì nhỉ Mà khiến hẹn thề sinh tử Cùng phiêu bạt trời nam đất bắc Cánh mỏi lạnh nồng mấy độ Hoan lạc thú Ly biệt khổ Đều là ngơ ngẩn tình nhi nữ Lời người muốn ngỏ Xa tít vạn
tầng mây Nghìn non tuyết muộn Bóng lẻ về đâu nữa.
Sông Phần đó Tịch mịch năm nào trống gõ Khói hoang như hồi dẹp Sở Chiêu hồn khúc Sở kịp chăng ai Sơn quỷ khóc nhòa mưa gió Trời ghen đố Tin chẳng bõ Yến oanh cũng lấp thành hoàng thổ Nghìn sầu muôn thuở Còn mãi đợi người thơ Dốc khổ ca cuồng Bên mồ chim nhạn cũ.
Lộ tòng kim dạ bạch, Nguyệt thị cố hương minh.
Thế gian, tình nghĩa là gì? Khiến người sinh tử hẹn vì
có nhau! Trời nam đất bắc cách đâu, Rã rời mưa nắng, bạn bầu mấy khi. Gặp nhau vui thú mấy thì, Mà nay cách biệt chia ly nỗi đời. Phải lòng nhi nữ ấy thôi, Lời đây muốn ngỏ mà người cách xa. Nghìn năm núi tuyết bao la, Thân này lẻ bóng biết là về đâu.
Sông Phần nước chảy rầu rầu, Mịt mờ trống gõ nơi đâu năm nào. Khói hoang dẹp Sở khi nao, Gọi hồn người cũ, biết đâu còn vừa? Núi này quỷ khóc trong mưa, Trời kia đã ghét, phải chừa lòng tin. Yến oanh
rồi cũng cỏ vun, Cho sầu mãi đợi mỏi mòn người thơ. Uống cuồng cất khúc ngẩn ngơ, Đến bên thăm lại nấm mồ nhạn đây.
Lộ tòng kim dạ bạch, Nguyệt thị cố hương minh.
Thế gian hỡi, ái tình chi ấy? Câu thề nguyền trống mái có nhau, Trời nam đất bắc xá đâu, Vì ai nóng lạnh thảm sầu nhớ nhung. Hoan lạc ấy, ung dung được mấy, Chia ly đây, lạnh lẽo chất đầy ! Lời yêu vội đã theo mây, Trách người con gái đong đầy chữ si. Người lẻ bóng, tương
tri cách trở, Núi tuyết kia, cứ ngỡ người thân, Đi ngang qua ngắm sông Phần, Cảnh đâu gợi nhớ trống ngân năm nào. Khói hoang toả, ngày nào quân Sở, Khúc chiêu hồn, Nước Sở, kịp chăng? Quỷ ma đâu khóc dưới trăng, Mưa gào, gió thét, càng tăng ưu sầu. Trời ghen tức, dám đâu tin chắc, Kiếp Yến Oanh, bụi cát trở về, Mối sầu nhân thế lê thê, Mong cùng tri kỷ hả hê với mình. Một vò rượu, tỉnh mê cứ mặc, Mộ Nhạn kia, ta nhắc làm chi !!!
Các bản
dịch thơ/từ ở trên đều dựa theo một bản dịch nghĩa cũ có nhiều điểm không chính xác. Nay tôi tham khảo các sách chú giải, sửa lại phần dịch nghĩa và bổ sung thêm một số chú thích. Các bản dịch thơ/từ cũ tôi vẫn để đây để tham khảo, nhưng chuyển sang để dưới dạng bài thảo luận. Dưới đây tôi cũng dịch tạm một bài.
Lộ tòng kim dạ bạch, Nguyệt thị cố hương minh.
Hỏi thế gian, tình là chi nhỉ, Cùng nhau hẹn thề sinh tử? Trời nam đất bắc cùng bay khắp, Lạnh nồng
bên nhau mấy độ. Hoan lạc thú, Ly biệt khổ, Đều bởi có tình si nhi nữ. Lời người dang dở, Khuất bóng vạn tầng mây. Ngàn non tuyết muộn, Bóng lẻ về đâu chứ?
Sông Phần đó, Tiêu trống năm xưa lặng lẽ, Rừng hoang khói lồng xen kẽ. “Chiêu hồn” cất lên nào còn kịp, “Sơn quỷ” mịt mờ mưa gió. Trời hẹp dạ, Sao chửa rõ, Yến oanh rồi cũng thành đất đỏ. Ngàn sầu vạn cổ, Lưu lại đợi khách thơ. Ca cuồng uống khổ, Tới thăm mồ nhạn cũ.
Lộ
tòng kim dạ bạch, Nguyệt thị cố hương minh.
Hỡi thế gian, tình ái là chi, Mà đôi lứa thề nguyền sống chết? Nam bắc đôi đàng, thế rồi ly biệt, Mưa dầm nắng dãi, hai ngả quan san. Thiếp nhớ chàng muôn ngàn đau khổ, Thiếp nhớ chàng khốn khổ xiết bao! Hỏi chàng đang ở phương nao, Nhấp nhô mây núi nao nao cõi lòng.
Bản dịch trong Thần điêu hiệp lữ (đoạn đầu).
Hỏi thế gian tình là chi. Mà sao đôi lứa hẹn thề không phai Trời Nam đất
Bắc cùng bay Giờ đây nóng lạnh mấy ngày bên nhau Vui hoan lạc, biệt ly đau Cũng đều bởi chữ tình sầu nữ nhi Mây cao lời vọng còn gì? Ngàn non tuyết trắng biết đi chốn nào Sông Phần xưa lạnh làm sao Rừng hoang vấn vít lẫn vào khói sương "Chiêu hồn" chưa kịp tang thương "Quỷ sơn" mờ mịt mưa tuôn gió gào Nhỏ nhen con Tạo làm sao Yến oanh rồi cũng vùi sâu đất vàng Từ xưa sầu hận ngút ngàn Còn chờ mặc khách ôm đàn làm thơ Hát như điên, uống như tù Về đây
ta lại thăm mồ nhạn xưa
Hỏi thế gian tình là gì hở Mà thề bồi cùng sinh tử Trời nam đất bắc cùng bay khắp Ấm lạnh bao mùa cánh rũ Vui đoàn tụ Ly biệt khổ Chỉ vì đắm đuối tình nhi nữ Chàng chưa thổ lộ Đã vụt chín tầng mây Nghìn non tuyết rữa Bóng lẻ về đâu nữa.
Sông Phần đó Sáo trống giờ thôi rầm rộ Khói hoang tràn khắp rừng cũ “Chiêu Hồn” thở than còn đâu kịp “Sơn Quỷ” thảm sầu mưa gió Trời cũng hổ Chẳng tin đó Yến
oanh trống mái thành bụi đỏ Muôn sầu vạn cổ Lưu truyền đợi khách thơ Ca cuồng uống khổ Mồ nhạn biết nơi mô.
Đất Văn Lang
Thế gian tình ái là gì Mà thề sinh tử thầm thì đắm say Trời nam đất bắc cùng bay Bao mùa cánh mỏi đắng cay sá gì Vui đoàn tụ Khóc chia ly Cũng vì say đắm, nữ nhi lẽ thường Lời chưa kịp Hoá mây vương Ngàn non tuyết rụng Biết nương chốn nào!
Sông Phần chốn cũ xôn xao Trống tiêu rộn rã năm nào
lặng ru Rừng hoang sương khói mịt mù “Chiêu Hồn” có kịp nỗi u sầu này “Sơn Quỷ” mưa rụng gió bay Trời cao ghen tị Chẳng hay chẳng tường Yến oanh rồi cũng bụi đường Nỗi sầu muôn thuở Gợi phường khách thơ Uống cuồng rồi khóc ngẩn ngơ Lang thang tìm hỏi nấm mồ nhạn đâu