§aÞ häc quèc gia hµ néi®¹i häc khoa häc tù nhiªnKhoa ĐỊA LÝ===========BÀI BÁO CÁODầu mỏNhóm thực hiện:Phạm Thị LiênHoàng Thị LýNguyễn Thị ThúyTrần Lệ ThanhVũ Thị Hoài VânMục lụcI. Tổng quan1. Các khái niệm cơ bản2. Quá trình hình thành3. Tính chất của dầu mỏ13.1 Tính chất vật lý3.2 Tính chất hóa học4. Ứng dụngII. Hiện trạng1. Đặc điểm phân bố ,trữ lượng2. Khai thác3. Chế biến4. Tác động đến môi trườngI.Tổng quan:Ngày nay, khi xã hội càng phát triển thì nhu cầu sử dụng và khai thác tài nguyên ngày càng tăng. Bình quân đầu người trong một ngày ở giai đoạn cách mạng nông nghiệp (cách đây chừng 10 – 12 vạn năm) là 4000 – 5000 kcal.Giai đoạn bắt đầu đô thị khi nông nghiệp truyền thống khá phát triển (vào khoảng 500 năm trước Công nguyên) đã là 12000 kcal . Vào thế kỉ XV đến khoảng 1850 là 26.000 kcal.2Hiện nay ở các nước công nghiệp phát triển con số ấy là 200.000 kcal.Trên hình ta có thể thấy cho thấy sự gia tăng rất lớn trong tiêu thụ năng lượng trên thế giới đã diễn ra trong khoảng 200 năm qua. Việc gia tăng này chủ yếu từ tăng cường sử dụng nhiên liệu hóa thạch (dầu mỏ, than). Trong đó, tính đến năm 1979, toàn thế giới đã tiêu thụ 64 triệu tấn dầu mỏ. Từ 2009 đến 2010 tiêu thụ dầu toàn cầu tăng 2,8 triệu thùng dầu mỗi ngày. Từ năm 2010 đến năm 2011, tiêu thụ tăng 1 triệu thùng dầu mỗi ngày. Năm 2011 là 88.9 triệu tấn/ ngày.3Nguồn dự trữ khổng lồ dầu mỏ và khí đốt nằm ở Trung Đông (≈ 64%).Người ta dự đoán dầu mỏ còn sử dụng khoảng 37 – 42 năm nữa. Tuy nhiên con số này chỉ mang tính tương đối. và có nhiều ý kiến khác nhau về trữ lượng dầu mỏ mà chúng ta có hiên này. Đài Tiếng nói nước Nga đưa tin, theo các nghiên cứu của Hội đồng năng lượng thế giới (WEC), trong lòng đất còn 223 tỷ tấn dầu và 209.000 tỷ mét khối khí đốt. Với mức độ tiêu thụ hiện tại, khối lượng này sẽ chỉ đủ dùng trong khoảng 50 năm nữa. Trong khi đó Theo con số công bố gần đây nhất của Hãng BP (công ty năng lượng toàn cầu cả Anh), trữ lượng xác minh của dầu trên thế giới có thể khai thác được là khoảng 234 tỉ tấn, mỗi năm cả thế giới tiêu thụ khoảng 4 tỉ tấn. Do đó, với mức tiệu thụ như hiện nay, lượng dầu này có thể sử dụng được trong khoảng 60 năm. Năm 2006, các nhà khoa học Mỹ là Colin Campbell và Jean Laharrere (số liệu được báo“Rossiyskaya Gazeta” dẫn) cho rằng nhân loại có khả năng khai thác 1 nghìn tỉ thùng dầu theo cách hiện nay. Trước đó, vào năm 2000 Hiệp hội Địa lý Mỹ đánh giá trữ lượng dầu mỏ thế giới là 3 nghìn tỉ thùng.4Dầu mỏ không những được coi là một những loại khoáng sản cháy mà nó còn được xếp vào loại tài nguyên không phục hồi. Trong bài báo cáo này, chúng tôi sẽ giới thiệu về dầu mỏ là một trong những loại tài nguyên không phục hồi để thấy mức độ cấp thiết, quan trọng của việc tiết kiệm và sử dụng hợp lý loại tài nguyên này.1. Các khái niệm cơ bản:Theo Bách khoa toàn thư việt Nam: Tài nguyên năng lượng là tất cả các dạng vật chất có thể sử dụng để cung cấp nhiệt nhằm duy trì các hoạt động sống của các sinh vật trên Trái Đất và phục vụ các hoạt động sống của con người như sưởi ấm, đun nấu, sản xuất, vv…· Tài nguyên được chia làm 3 loại:· Tài nguyên không phục hồi (than đá, dầu mỏ, khí thiên nhiên, vv.),· Tài nguyên có thể phục hồi (gỗ củi, các loại thực vật, phân động vật phơi khô, vv.),· Tài nguyên phục hồi (năng lượng Mặt Trời, năng lượng địa nhiệt, điện năng sinh ra từ việc lợi dụng năng lượng các dòng chảy, vv…).· Dầu mỏ là chất lỏng màu đen, xám nâu, là hợp chất của nhiều loại cacbuahydro lỏng. Thành phần hóa học của dầu mỏ chủ yếu là C và H (chiếm 95 – 98%). Dầu mỏ được cấu thành từ các dãy hợp chất cacbuahydro: metan, 5polymetylen và cacbuahydro thơm, cũng như các hợp chất nitơ và oxy.· Dầu mỏ và khí tự nhiên là hai “chị em sinh đôi” và phần nhiều bắt gặp ở lòng đất dưới đáy thềm lục địa và sườn lục địa.· Có nhiều loại dầu mỏ khác nhau do việc hình thành nên chúng được bắt đầu từ các vật thể nhỏ bé khác nhau dưới độ sâu và áp suất khác nhau trong những thời kì địa chất khác nhau.2. Quá trình hình thànhCó 2 giả thuyết chính: Thuyết vô cơ và thuyết hữu cơ.· Thuyết vô cơ (Dmitri Ivanovich Mendeleev - cuối TK 19)Dầu mỏ được phát sinh từ phản ứng hóa học giữa các hợp chất chứa carbon (muối cacbonnat, cacbua kim loại…) và nước (chứa Hidro) tại nhiệt độ và áp suất cao ở độ sâu trong lòng đất với sự có mặt của các chất xúc tác như các loại sét.Đa số các nhà khoa học không chấp nhận vì việc tổng hợp các chất vô cơ thành các chất hữu cơ về nguyên tắc có thể thực hiện được nhưng là vô cùng khó khăn.· Thuyết hữu cơTheo thuyết này dầu khí có nguồn gốc từ xác các động thực vật được chôn sâu trong lòng đất. Trong điều kiện yếm khí với áp suất và nhiệt độ thích hợp và dưới tác dụng của các chất xúc tác vô cơ hoặc các vi sinh vật các xác sinh vật này được chuyển thành các hydrocacbon, cũng như các chất hữu cơ khác.Điều này giúp lý giải dễ dàng sự có mặt trong dầu của 1 số chất hữu cơ nói trên mà thuyết vô cơ đành phải gán cho sự “bí ẩn của thiên nhiên”. Như vậy để có những túi dầu lớn như đã phát hiện ở Arap xeut, Iran, Irac, cooet thì khối lượng xác 6sinh vật đã bị chôn vùi hàng chục triệu năm trước đây phải hết sức khổng lồ. Chính điều này đã gây ra sự khó hiểu đối với thuyết hữu cơ. Tuy nhiên theo lý thuyết hình thành các mỏ dầu khí thì không nhất thiết dầu khí sinh ra ở đâu chỉ cư trú ở đó, chúng có thể di chuyển ra nơi khác nếu ở đó không có đủ điều kiện giữ chúng lại.Các mỏ dầu khí thường có các kiểu cấu trúc lồi dạng vòm, dạng nêm, vòm muối diapia…Cấu trúc cơ bản của mỏ dầu gồm 3 lớp:Lớp đá chứa dầuLớp đá chắnLớp đá sinh dầu*Lớp đá chứa dầuTrong quá khứ địa chất, khí hậu ấm áp và ẩm ướt, ở các vịnh, cửa sông, nước biển rất giàu chất dinh dưỡng và chất hữu cơ từ nước sông chảy ra khiến cho các sinh vật ở đây sinh sôi và phát triển vô cùng mạnh mẽ, đặc biệt là rong tảo và phù du. Theo tính toán, trong tầng nước bề mặt đại dương đến độ sâu khoảng 100m nước chỉ riêng tàn tích sinh vật phù du chết có thể sản sinh đến 60 tỉ tấn chất hữu cơ 1 năm.Khi các sinh vật này chết đi, xác của chúng sẽ chìm xuống đáy biển thành tầng tầng lớp lớp, sau đó bị các lớp trầm tích chôn lấp. Chuyển động của các mảng kiến tạo, sự sụt lún nhanh và vượt trội bồi lắng trầm tích => Vật chất hữu cơ bị chôn vùi nhanh.Theo thời gian, xác chúng bị vùi lấp trong điều kiện thiếu oxy + áp lực nén của các lớp trầm tích => nhiệt độ tăng và các vi sinh vật yếm khí phát huy tác dụng phân hủy, các sinh vật thôi rữa dần biến thành dầu khí dưới dạng phân tán. Các vật liệu hữu cơ ban đầu bị biến thành các hạt vi dầu cùng quá trình tạo đá chung của tầng đá mẹ trong điều kiện địa chất kiến tạo khu vực. Điều kiện hóa lý của quá trình này t0 = 50 – 800C; P=350 atm. Việc tách các hạt vi dầu ra khỏi tầng đá mẹ xảy ra ở nhiệt độ và áp suất cao hơn (t0 = 250- 2000C; P=1700 – 2000 atm). Trong tự nhiên, dầu mỏ thường nằm trong các loại đá trầm tích: đá vôi, đá đolomit, …Dầu mỏ có trong trầm tích tất cả các tuổi từ Cambri đến Plioxen. Các mỏ dầu lớn trên thế giới thường tập trung trong trầm tích Neogen, Paleogen và Mezozoi.Oil window hay ngưỡng sinh dầu của dầu mỏ nằm trong khoảng 650 – 1500 7C ở độ sâu 2133m- 5486 m. Các số liệu phân tích điều kiện hóa lý các tầng chứa dầu cho thấy, sự hình thành dầu khí trong đá sét xảy ra ở độ sâu 1,5 – 2,5km với nhiệt độ 80 -1500C.*Lớp đá chứa dầuDầu lỏng được tích lại trong các thành tạo đá có lỗ rỗng như đá cát hoặc cát bột, chiếm 10 -30% không gian rỗng hơn 1 nửa không gian rỗng còn lại là do nước chiếm chỗ.Chất lượng của tầng chứa được quyết định bởi 2 thuộc tính quan trọng: Khả năng chứa (độ rỗng) và khả năng di chuyển của dòng dầu khí trong môi trường rỗng (độ thấm).*Lớp đá sinh dầuCác đá hạt mịn như đá sét thường đóng vai trò là đá chắn dầu, phân bố ở trên đá chứa dầu.Một cấu tạo địa chất trong lòng đất chỉ có thể là một mỏ dầu hoặc mỏ khí nếu nó đáp ứng các tiêu chí sau:- Phải là nơi sinh ra dầu khí hoặc tiếp nhận dầu khí từ nơi khác di chuyển đển- Phải có khả năng giữ được dầu khí tức là phải có cấu trúc tạo đá rỗng- Phải có tầng chắn ngăn không cho dầu khí thoát lên khí quyển.8Ngoài ra còn có trường hợp các mỏ chứa dầu ở tầng đá móng là loại đá theo khái niệm thông thường không có độ rỗng nào cả nhưng các hệ thống khe nứt của nó có thể chứa dầu di chuyển từ các nơi khác đến.3.Tính chất của dầu mỏ3.1.Tính chất vật lýDầu mỏ là chất lỏng sánh, màu nâu đen, có mùi đặc trưng, nhẹ hơn nước, không tan trong nước, tan tốt trong benzen, ete,cacbondisunfua,cloroform, không dẫn điệnTỉ trọng của dầu mỏ từ 0.75 – 0.97 g/cm3, trung bình là 0.8 – 0.9 g/cm3 Dầunặng:>0.9g/cm3Dầunhẹ:0.85–0.9g/cm31. Thành phần cấtDầu mỏ và các sản phẩm của nó là hỗn hợp của nhiều các hợp chất hydrocacbon có nhiệt độ sôi trong khoảng rộng.Thành phần cất là khái niệm dùng để biểu diễn phần trăm của mẫu bay hơi trong điều kiện tiến hành thí nghiệm theo nhiệt độ hoặc ngược lại. Thục tế người ta sử dụng những khái niêm sau:Nhiệt độ sôi đầu: Là nhiệt độ đọc được trên nhiệt kế vào lúc giọt chất lỏng ngưng tụ đầu tiên chảy ra từ cuối ống ngưng tụ.Nhiệt độ sôi cuối: Là nhiệt độ cao nhất đạt được trong qúa trình chưng cất.Nhiệt độ sôi 10% (t10%), t50%, t90%, t95%, Là nhiệt độ đọc trên nhiệt kế tương ứng khi thu được 10%, 50%, 90%, 95% chất lỏng ngưng tụ trong ống thu.Đường cong biểu diễn mối quan hệ giữa phần cất thu đươc và nhiệt độ được gọi là đường cong chưng cất. Tuỳ theo thiết bị sử dụng khi tiến hành chưng cất mà ta có nhiều loại đường cong khác nhau như đường cong chưng cất đơn giản, đường cong điểm sôi thực …2. Nhiệt độ sôi trung bình của phân đoạn.Thành phần chưng cất của phân đoạn dầu mỏ có liên quan nhiều đến các tính chất sử dụng của phân đoạn, nhưng các tính chất vật lý trung bình của phân đoạn như độ nhớt, tỷ trọng, trọng lượng phân tử, hệ số đặc trưng, nhiệt cháy, các tính chất tới hạn lại có liên quan chặt chẽ đến nhiệt độ sôi trung bình của phân đoạn đó. Nhiệt độ sôi trung bình của phân đoạn dầu mỏ xác định dựa theo đường cong chưng cất.3. Áp suất hơi bão hoà.9Áp suất hơi đặc trưng cho tính chất các phân tử ở bề mặt pha lỏng có xu hướng thoát khỏi bề mặt này để chuyển sang pha hơi ở nhiệt độ nào đó. Áp suất hơi bảo hoà chính là áp suất hơi mà tại đó thể hơi nằm cân bằng với thể lỏng trong một nhiệt độ nhất địnhSự sôi của một hydrocacbon hay của một phân đoạn dầu mỏ chỉ xảy ra khi áp suất hơi của nó bằng với áp suất hơi của hệ. Vì vậy, khi áp suất hệ tăng lên, nhiệt độ sôi của nó sẽ tăng theo nhằm tạo ra một áp suất hơi bằng áp suất của hệ. Ngược lại, khi áp suất của hệ giảm, nhiệt độ sôi của nó cũng giảm đi tương ứng. Đối với các hydrocacbon riêng lẻ, áp suất hơi của nó chỉ phụ thuộc vào nhiệt độ và vì vậy ở một áp suất nhất định chỉ có một nhiệt độ sôi tương ứng. Đối với một phân đoạn dầu mỏ thì áp suất hơi của nó ngoài sự phụ thuộc vào nhiệt độ, còn phụ thuộc vào thành phần các hydrocacbon có áp suất riêng phần khác nhau.Như vậy, áp suất hơi bảo hoà đặc trưng cho các phần nhẹ trong dầu thô cũng như các phân đoạn dầu mỏ. Đối với xăng nhiên liệu thì giá trị này có ảnh hưởng lớn đến khả năng khởi động của động cơ, khi giá trị này càng lớn thì động cơ càng dễ khởi động. Nhưng nếu giá trị này lớn quá thì chúng sẽ gây mất mát vật chất và dễ tạo ra hiện tượng nút hơi.4.Tỷ trọngTỷ trọng của một chất nào đó là tỷ số giữa khối lượng riêng của nó với khối lượng riêng của chất chuẩn được đo trong những điều kiện xác định. Tỷ trọng của phân đoạn dầu mỏ là một hàm số của nhiệt độ mà không phụ thuộc vào áp suất nói chung, dù phân đoạn có mang đặc tính gì thì sự thay đổi của chúng theo nhiệt độ hầu như giống nhau. Tuy nhiên, ở nhiệt độ cao, áp suất bắt đầu có ảnh hưởng đến tỷ trọng.Tỷ trọng của dầu mỏ cho biết dầu nặng hay nhẹ, thông qua đó có thể ước lượng được sơ bộ hiệu suất thu các sản phẩm trắng của loại dầu mỏ đó. Đối với các sản phẩm dầu mỏ thì ý nghĩa của tỷ trọng sẽ khác nhau. Ở nhiên liệu diesel hoặc nhiện liệu cho động cơ phản lực thì tỷ trong sẽ liên quan đến khả năng phun nhiên liệu vào buồng cháy hay ảnh hưởng đến quá trình bay hơi và cháy của nhiên liệu.5. Độ nhớtĐộ nhớt là một đại lượng vật lý đặc trưng cho trở lực do ma sát nội tại sinh ra giữa các phân tử khi chúng có sự chuyển động trượt lên nhau. Vì vậy, độ nhớt có liên quan đến khả năng thực hiện các quá trình bơm, vận chuyển chất lỏng trong các hệ đường ống, khả năng thực hiện các quá trình phun, bay hơi của nhiên liệu trong buồng cháy, đồng thời nó liên quan đến khả năng bôi trơn của các phân đoạn khi sử dụng làm dầu nhờn.Độ nhớt có thể được biểu diễn theo nhiều cách khác nhau:Độ nhớt tuyệt đối (hay độ nhớt động lực) được rút ra từ phương trình Newton đối 10với chất lỏng Newton ở chế độ chảy dòng.Độ nhớt động học: là tỉ số giữa độ nhớt động lực và trọng lượng riêng của nó.6. Nhiệt độ chớp cháyNhiệt độ chớp cháy là nhiệt độ thấp nhất mà ở đó mẫu thử khi được đun nóng trong điều kiện xác định sẽ bay hơi trộn lẫn với không khí và có thể vụt cháy rồi tắt ngay như một tia chớt khi ta đưa ngọn lửa đến gần.Nhiệt độ chớp cháy là một đại lượng đặc trưng cho phần nhẹ chứa trong các sản phẩm hay trong phân đoạn, và cũng do đó nếu trong phân đoạn chứa nhiều sản phẩm nhẹ, dễ bay hơi, khi chúng được chứa trong các bể chứa thùng chứa, trong pha hơi của chúng có một lượng hydrocacbon lại nằm giữa giới hạn nổ thì sẽ rất nguy hiễm, dễ xảy ra cháy nổ khi có tia lửa. Do đó, nhiệt độ chớp cháy có lien quan đến tính chất an toàn khi vận chuyển, bảo quản.Đối với các sản phẩm dầu mỏ thì nhiệt độ chớt cháy khác nhau. Xăng có nhiệt độ chớp cháy khoảng -40oC, nhiên liệu cho động cơ phản lực có nhiệt độ lớp cháy trong khoảng 28-60oC (trung bình là 40oC), diesel có nhiệt độ chớp cháy trong khoảng 35 - 80oC(trung bình là 60oC) phân đoạn dầu nhờn có nhiệt độ chớp cháy 120-325oC.Như vậy, nhiệt độ chớp cháy của kerosen hay nhiên liệu phản lực nằm trong khoảng thay đổi của nhiệt độ bảo quản bình thường trong các buồng chứa ngoài trời. Vì vậy, chúng rất dễ xảy ra hiện tượng nổ nhất nếu vô ý có phát sinh nguồn lửa gần. Đối với các phân đoạn nhẹ hơn, như xăng, ở nhiệt độ bảo quản bình thường lại ít nguy hiểm đối với nổ, vì nhiệt độ chớp cháy của chúng rất thấp có nghĩa ở nhiệt độ bảo quản bình thường hydrocacbon của nó trong pha hơi rất cao nên đã vượt quá xa giới hạn nổ mà hiện tượng nổ chỉ xảy ra khi nồng độ hydrocacbon nằm trong giới hạn nổ mà thôi. Ngược lại, đối với phân đoạn quá nặng như phân đoạn dầu nhờn nhiệt độ chớp cháy lại rất cao có nghĩa ở nhiệt độ rất cao các hơi hydrocacbon bay ra mới đủ nồng độ nằm trong giới hạn nổ. Vì vậy, ở nhiệt độ bảo quản bình thường hơi hydrocacbon của chúng thoát ra rất ít, nồng độ của chúng trong pha hơi còn nằm thấp quá so với giới hạn nổ, nên chúng không có nguy hiễm gì khi bảo quản bình thường.7. Nhiệt độ đông đặcNhiệt độ đông đặc là nhiệt độ mà ở đó các phân đoạn dầu mỏ trong điều kiện thử nghiệm qui định mất hẳn tính linh động. Như vậy nhiệt độ đông đặc là đại lượng dùng để đặc trưng cho tính linh động của các phân đoạn dầu mỏ ở nhiệt độ thấp.Sự mất tính linh động này có thể vì hạ nhiệt độ thấp, độ nhớt của phân đoạn dầu mỏ giảm theo và đặc lại dưới dạng các chất thù hình, đồng thời còn có thể do tạo ra nhiều tinh 11thể parafin rắn, các tinh thể này hình thành dưới dạng lưới (khung tinh thể) và những phần còn lại không kết tinh bị chứa trong các khung tinh thể đó, nên làm cả hệ thống bị đông đặc lại. Hình dạng các tinh thể tách ra phụ thuộc vào thành phần hóa học của hydrocacbon, còn tốc độ phát triển các tinh thể phụ thuộc vào độ nhớt của môi trường, vào hàm lượng và độ hòa tan của parafin ở nhiệt độ đó, cũng như tốc độ làm lạnh của nó. Một số chất như nhựa lại dễ bị hấp phụ trên bề mặt tinh thể parafin nên ngăn cách không cho các tinh thể này phát triển, vì vậy phân đoạn dầu mỏ được làm sạch các chất này, nhiệt độ đông đặc lại lên cao. Như vậy, nhiệt độ đông đặc phụ thuộc vào thành phần hóa học của phân đoạn, và chủ yếu nhất là phụ thuộc vào hàm lượng parafin rắn ở trong đó.8. Điểm vẫn đụcĐiểm vẫn đục là nhiệt độ cao nhất mà ở đó bắt đầu xuất hiện sự kết tinh của các phân tử paraffin trong hỗn hợp của nó ở điều kiện thí nghiệm.9. Các tính chất nhiệt9.1. Nhiệt dung.Nhiệt dung là nhiệt lượng cần thiết để cung cấp cho một đơn vị trọng lượng tăng lên 1oC. Nhiệt dung đo bằng kcal/kgoC.Nhiệt dung của phân đoạn dầu mỏ, phụ thuộc vào tỷ trọng và nhiệt độ. Tỷ trọng của phân đoạn càng lớn, nhiệt dung càng bé.9.2. Nhiệt hóa hơiNhiệt hóa hơi là nhiệt độ cung cấp cho 1 đơn vị trọng lượng biến thành hơi ở một nhiệt độ và áp suất nào đó. Đối với các hydrocacbon riêng lẽ, sự biến đổi này được thực hiện ở nhiệt độ và áp suất không đổi, nhưng đối với một phân đoạn dầu mỏ gồm nhiều hydrocacbon khác nhau, sự hóa hơi có thể thực hiện bằng hai cách: hoặc ở áp suất không đổi nhưng nhiệt độ thay đổi đây là trường hợp thường xảy ra nhất, hoặc ở nhiệt độ không đổi nhưng áp suất thay đổi.9.3. Hàm nhiệt.Hàm nhiệt của một hydrocacbon riêng lẽ hoặc của một phân đoạn dầu mỏ là đại lượng nhiệt chứa trong toàn bộ hydrocacbon hoặc phân đoạn dầu mỏ có ở một trạng thái nhiệt độ đã xác định.Như đã nói trên, hàm nhiệt của một phân đoạn dầu mỏ đã chuyển sang trạng thái hơi ở nhiệt độ toC là tổng lượng nhiệt bao gồm nhiệt cần thiết để làm nóng phân đoạn đó lên nhiệt độ sôi, cộng với nhiệt hóa hơi ở nhiệt độ sôi, và cộng với nhiệt làm nóng hơi hydrocacbon của phân đoạn đến nhiệt độ t.12Đối với các khí lý tưởng, áp suất không ảnh hưởng đến hàm nhiệt, nhưng hơi hydrocacbon ở áp suất cao, có chịu ảnh hưởng của áp suất, và nói chung hàm nhiệt thường bị giảm thấp.9.4 Nhiệt cháyNhiệt cháy là lượng nhiệt thoát ra khi đốt cháy hoàn toàn một đơn vị thể tích hay trọng lượng nhiên liệu.Vì trong sản phẩm cháy có tạo ra hơi nước, cho nên nếu cần bằng nhiệt độ được xác định cho nhiên liệu ở 15oC và các sản phẩm cháy ở thể khí, cũng ở nhiệt độ đó được cộng thêm cho lượng nhiệt do hơi nước ngưng tụ trong khói ở nhiệt độ 15oC thì giá trị thu được được gọi là nhiệt cháy cao (PCS). Nếu không kể lượng nhiệt do hơi nước ngưng tụ trong sản phẩm cháy, sẽ được một đại lượng nhiệt cháy có trị số thấp, được gọi là nhiệt cháy thấp (PCI). Trong tính toán nhiệt, chỉ sử dụng địa lượng nhiệt cháy thấp mà thôi. Nhiệt ngưng tụ hơi nước ở 15oC là 588kcal/kg nước hoặc 473kcal/m3 ở 0oC tức 477 lcal/m3 ở 15oC. Cân bằng nhiệt được chọn ở 15oC (60oF) thích hợp hơn khi chọn ở 0oC, vì 15oC tương ứng với nhiệt độ bình thường.10. Độ dẫn nhiệtĐộ dẫn nhiệt λ đặc trưng cho lượng nhiệt chuyển qua môi trường dòng thể tích cho một đợn vị thời gian qua một đơn vị bề mặ thẳng góc so với phương truyền và với một gradien nhiệt độ giữa bề mặt vào và ra là 1oC/m. Đối với các khí hydrocacbon, khí càng nặng độ dẩn nhiệt càng thấp.Đối với các phân đoạn lỏng có trọng lượng phân tử càng lớn, độ dẩn nhiệt càng cao.11. Cặn CacbonĐể đánh giá khả năng tạo cặn của các loại sản phẩm dầu mỏ người ta sử dụng tiêu chuẩn hàm lượng cặn cacbon đó chính là lượng cặn thu được khí ta tiến hành gia nhiệt cho mẫu để bảo đảm cho mẫu bay hơi, nhiệt phân và cốc hoá trong những thiết bị và những điều kiện xác định.12. Hàm lượng troĐể đánh giá hàm lượng của các kim loại có mặt trong dầu thô cũng như một số sản phẩm người ta tiến hành đốt cháy hoàn toàn mẫu khi đó phần còn lại không cháy được gọi là tro. Thực chất tro chính là oxyt của các kim loại. Các hợp chất cơ kim và muối có trong dầu mỏ đều tập trung đa phần ở dầu cặn, khi đốt nó biến thành tro. Tro có nhiều trong nhiên liệu đốt lò sẽ làm giảm hiệu quả sử dụng như gây tắc ghi lò, làm giảm khả năng truyền nhiệt của lò, ở nhiệt độ cao một số kim loại như vanadi có thể kết hợp với sắt để 13tạo ra những hợp kim tương ứng có nhiệt độ nóng chảy thấp do đó dễ dẫn đến sự thủng lò13. Nước trong dầu mỏ và các sản phẩm dầu mỏ.Nước luôn tồn tại trong dầu mỏ nhưng hàm lượng của chúng thì thay đổi rất nhiều tuỳ thuộc vào giai đoạn khai thác vận chuyển hay chế biến. Khi tiến hành khai thác, dưới tác dụng của lực cơ học nước trộn lẫn cùng dầu nên hàm lượng của chúng trong dầu mỏ rất lớn có thể lên đến vài chục phần trăm do đó cần phải tiến hành quá trình tách loại một phần nước cùng các tạp chất khác ngay tại giàn khoan, quá trình này chỉ tách loại được phần nước tự do còn nước tồn tại ở dạng nhủ tương nước trong dầu thì rất kho bị tách loại ở đây.Đối với các sản phẩm dầu mỏ thì sự có mặt của nước còn có nhiều nguyên nhân khác như do quá trình chế biến, vận chuyển và trong quá trình tồn chứa.Sự có mặt của nước trong dầu thô sẽ kèm theo sự ăn mòn thiết bị trong quá trình chế biến bởi trong nước có chứa một số muối khoáng có khả năng thuỷ phân tạo ra chất ăn mòn (HCl). Ngoài ra sự có mặt của nước còn kèm theo hiện tượng gỉ các thiết bị chứa dầu thô cũng như các thiết bị chứa.Mặc dù độ hòa tan của nước trong các phân đoạn dầu mỏ rất ít nhưng trong một số trường hợp lại là một vấn đề cần phải quan tâm, thí dụ trong trường hợp nhiên liệu phản lực, khí hóa lỏng, dầu nhờn để cách điện. Khi trong nhiên liệu phản lực có một lượng nhỏ nước hòa tan lúc động cơ làm việc ở các độ cao lớn, nhiệt độ hạ thấp, lượng nước này sẽ tách ra và lúc bấy giờ sẽ xuất hiện các tinh thể nước đá chúng sẽ tích tụ lại trên đường ống hay trên các bộ phận lọc làm sai lệch hàm lượng hoặc áp suất trên trên hệ thống cung cấp nhiên liệu. Trong dầu nhờn, nếu có mặt nước dù ít, cũng làm giảm tính cách điện của nó. Nói chung độ bảo hòa của nước trong các phân đoạn dầu mỏ tăng lên theo nhiệt độ và rất ít phụ thuộc vào trọng lượng phân tử của phân đoạn.3.2 Tính chất hóa học.Thành phần hoá học của dầu mỏ nói chung rất phức tạp. Khi khảo sát thành phần của nhiều mỏ dầu trên thế giới, đều thấy không dầu nào giống hẳn dầu nào, có bao nhiêu mỏ dầu thì có bấy nhiêu loại dầu mỏ. Ngay trong bản thân một lổ khoan, dầu mỏ lấy từ các tầng dầu khác nhau, cũng đều khác nhau.Tuy vậy trong dầu mỏ đều có một điểm chung là thành phần các hợp chất 14hydrocacbon (tức là chỉ có C và H trong phân tử) bao giờ cũng chiếm phần chủyếu, nhiều nhất cũng có thể đến 97-98%, ít nhất cũng trên 50%. Phần còn lại là các hợp chất khác như các hợp chất của lưu huỳnh, nitơ, oxy, các hợp chất cơ kim, các chất nhựa và asphalten. Ngoài ra, còn một số nhủ tương “nước trong dầu” tuy có lẩn trong dầu, nhưng nước không kể vào trong thành phần của dầu.Về thành phần nguyên tố, ngoài C và H còn có S, O, N, một số kim loại như V, Ni, Fe, Cu, Ca, Na, As.v v và trong khí có cả He, Ar, Ne, N2, Kr, Xe, H2, v v một điều đáng chú ý là tuy dầu mỏ trên thế giới rất khác nhau về thành phần hoá học, song về thành phần nguyên tố (chủ yếu là C và H) lại rất gần với nhau, chúng thay đổi trong phạm vi rất hẹp: C:83-87%, H: 11-14%.Một cách tổng quát thì thành phần hoá học của dầu mỏ được chia thành hai thành phần:♦ Các hợp chất hydrocacbon (HC), là hợp chất mà trong thành phần của nóchỉ chứa hai nguyên tố là cacbon và hydro♦ Các hợp chất phi HC, là các hợp chất mà trong thành phần của nó ngoàicacbon, hydro thì chúng còn chứa thêm các nguyên tố khác như nitơ, lưuhuỳnh, oxy . . .*Các hợp chất hydrocacbon của dầu mỏHydrocacbon là thành phần chính và quan trọng nhất của dầu mỏ. TrongThành phần của dầu mỏ thì thường được chia làm 3 loại sau:- Các hợp chất parafin;- Các hợp chất vòng no hay các hợp chất naphten;15- Các hydrocacbon thơm hay aromatic.Điều đáng chú ý là các hydrocacbon không no (olefin, cycloolefin, diolefinvv ) không có trong hầu hết các loại dầu mỏ.Số nguyên tử cacbon của các hydrocacbon trong dầu thường từ C5 đến C60(còn C1 đến C4 nằm trong khí) tương ứng với trọng lượng phân tử khoảng 855-880.- Parafin:Dầu mỏ có độ biến chất càng cao, tỷ trọng càng nhẹ càng có nhiều hydrocacbon loại này. Tuỳ theo cấu trúc mà parafin được chia thành hai loại đó là parafin mạch thẳng không nhánh (gọi là n-parafin) và parafin có nhánh (gọi là iso-parafin).♦ N-parafin là loại dễ tách và dễ xác định nhất trong số các loại hydrocacbon của dầu mỏ (phương pháp sắc ký). Hàm lượng chung các n-parafin trong dầu mỏ thường từ 25-30% thể tích.Tùy theo dầu mỏ được tạo thành từ những thời kỳ địa chất nào, mà sự phân bố các n-parafin trong dầu sẽ khác nhau. Nói chung sự phân bố này tuân theo quy tắc sau: tuổi càng cao, độ sâu lún chìm càng lớn, thì hàm lượng n-parafin trong phần nhẹ của dầu mỏ càng nhiều.Một điểm đáng chú ý của n-parafin là từ C18 trở lên ở nhiệt độ thường chúng đã chuyển sang trạng thái rắn, khi nằm trong dầu mỏ chúng hoặc nằm trong trạng thái hòa tan hoặc ở dạng tinh thể lơ lửng trong dầu. Nếu hàm lượng n-parafin tinh thể quá cao, có khả năng làm cho toàn bộ dầu mỏ mất tính linh động, và cũng bị đông đặc lại.Trong bảng 1 dưới đây sẽ thấy rõ nhiệt độ sôi và nhiệt độ kết tinh của các n-parafin từ C18 trở lên.16Bảng 1: Tính chất của một số n-parafin trong dầu mỏn-parafin Công thức Nhiệt độ sôi Nhiệt độ kết tinhHexadecan C16H34 287 18.1Heptadecan C17H36 303 21.7Octadecan C18H38 317.5 28.1Nonadecan C19H40 331.7 32Eicosan C20H42 345.3 36.7Heneicosan C21H44 355.1 40.5Docosan C22H46 367 44.4Một số dầu mỏ trên thế giới có hàm lượng parafin rắn ( tách ra ở -210C ) rất cao, vì vậy ở ngay nhiệt độ thường toàn bộ dầu mỏ cũng bị đông đặc lại. Tính chất này của các n-parafin có trọng lượng phân tử lớn đã gây nhiều khó khăn cho quá trình vận chuyển và chế biến dầu mỏ.♦Iso -parafin :Iso-parafin thường chỉ nằm ở phần nhẹ, còn phần có nhiệt độ sôi trung bình và cao nói chung chúng rất ít.vì trong các vật liệu hữu cơ ban đầu để tạo nên dầu mỏ có mặt những hợp chất có cấu trúc isoprenoil, cho nên trong quá trình biến đổi chúng sẽ để lại những di chứng với số lượng và kích thước khác nhau tùy theo mức độ của quá trình biến đổi đó. Như vậy dầu có quá trình biến đổi càng ít, hàm lượng chúng sẽ càng nhiều so với dầu có độ biến đổi nhiều.- Các hợp chất naphtenNaphten là các hợp chất vòng no, đây là một trong số các hydrocacbon phổbiến và quan trọng của dầu mỏ.Hàm lượng của chúng trong dầu mỏ có thể thay 17đổi từ 30-60% trọng lượng.- Các hydrocacbon thơm hay aromaticCác hydrocacbon thơm là hợp chất hydrocacbon mà trong phân tử của chúng có chứa ít nhất một nhân thơm. Trong dầu mỏ có chứa cả loại một hoặc nhiều vòng.- Các chất phi hydrocacbonĐây là những hợp chất, mà trong phân tử của nó ngoài cacbon, hydro còn có chứa oxy, nitơ, lưu huỳnh tức là những hợp chất hữu cơ của oxy, nitơ, lưu huỳnh.Nói chung, những loại dầu non, độ biến chất thấp, hàm lượng các hợp chất chứa các dị nguyên tố kể trên đều cao hơn so với các loại dầu già có độ biến chất lớn. Ngoài ra tùy theo loại vật liệu hữu cơ ban đầu tạo ra dầu khác nhau, hàm lượng và tỷ lệ của từng loại hợp chất của O, N, S trong từng loại dầu cũng sẽ khác nhau. Cần chú ý, đứng về thành phần nguyên tố thì hàm lượng O, N, S trong dầu mỏ rất ít, tuy nhiên, vì những nguyên tố này thường kết hợp với các gốc hydrocacbon, nên trọng lượng phân tử của chúng cũng tương đương với trọng lượng phân tử của hydrocacbon mà nó đi theo do đó hàm lượng của chúng khá lớn.- Các hợp chất của lưu huỳnh trong dầu mỏĐây là loại hợp chất có phổ biến nhất và cũng đáng chú ý nhất trong số các hợp chất không thuộc loại hydrocacbon của dầu mỏ. Những loại dầu ít lưu huỳnh thường có hàm lượng lưu huỳnh không quá 0,3-0,5%. Những loại dầu nhiều lưu huỳnh thường có 1-2% trở lên.Ngoài các dạng hợp chất chứa lưu huỳnh đã kể trên, trong dầu mỏ còn chứa S dưới dạng tự do và lưu huỳnh dạng H2S.Tuy nhiên, lưu huỳnh nguyên tố cũng như lưu huỳnh H2S không phải trong dầu nào cũng có, chúng thay đổi trong một giới hạn rất rộng đối với các loại dầu khác nhau. Vì lưu huỳnh dạng H2S nằm dưới dạng hòa tan trong dầu mỏ, dễ dàng thoát ra khỏi dầu khi đun nóng nhẹ, nên chúng gây ăn mòn rất mạnh các hệ đường ống, các thiết bị 18trao đổi nhiệt, chưng cất Do đó thường căn cứ vào hàm lượng lưu huỳnh H2S có trong dầu mà phân biệt dầu “chua” hay “ngọt”. Khi hàm lượng H2S trong dầu dưới 3,7ml/l dầu được gọi là dầu “ngọt”, ngược lại quá giới hạn đó dầu được gọi là “chua”. Cần chú ý khi đun nóng, thì lưu huỳnh dạng mercaptan cũng dễ dàng bị phân huỷ, tạo ra H2S và do đó tổng hàm lượng H2S thực tế trong các thiết bị đun nóng sẽ cao lên.- Các hợp chất của Nitơ trong dầu mỏCác hợp chất của nitơ đại bộ phận đều nằm trong phân đoạn có nhiệt độ sôi cao của dầu mỏ. Ở các phân đoạn nhẹ, các hợp chất chứa N chỉ thấy dưới dạng vết.Hợp chất chứa nitơ có trong dầu mỏ không nhiều lắm, hàm lượng nguyên tố nitơ chỉ từ 0,01 đến 1%. Những hợp chất chứa nitơ trong dầu, trong cấu trúc phân tử của nó có thể có loại chứa một nguyên tử nitơ, hay loại chứa 2, 3 thậm chí 4 nguyên tử nitơ.- Các hợp chất của Oxy trong dầu mỏTrong dầu mỏ, các hợp chất chứa oxy thường có dưới dạng các axit (tức có nhóm -COOH) các xêtôn (có nhóm -C=O) các phenol, và các loại ester và lacton nữa. Tuy vậy trong số này các hợp chất chứa oxy dưới dạng các axit là quan trọng hơn cả.* Các Kim loại trong dầu mỏKim loại có trong dầu mỏ không nhiều, thường từ vài phần triệu đến vài phần vạn. Chúng nằm trong dầu mỏ thường ở các phân đoạn có nhiệt độ sôi cao và dướ dạng phức với các hợp chất hữu cơ (cơ-kim), thông thường là dạng phức với porphirin và dạng phức với các chất hữu cơ khác trong dầu mỏ, trong đó dạng phức với porphirin thường có số lượng ít hơn.19* Nước lẩn theo dầu mỏ(Nước khoan)Nước lẩn theo dầu mỏ (nước khoan) sau khi được tách sơ bộ, phần còn lại chủ yếu là các nhủ tương. Những nhủ tương này thuộc loại “nước trong dầu” tức nhủ tương mà dầu là môi trường phân tán, nước là tướng phân tán. Loại nhủ tương này là loại ghét nước.trong dầu luôn có mặt những hợp chất có cực, các axit, các chất nhựa, asphalten, những chất này chỉ tan trong dầu chứ không tan trong nước chính vì vậy khi xuất hiện các nhủ tương “nước trong dầu” chúng sẽ tạo chung quanh các hạt nhủ tương này một lớp vỏ hấp phụ bền vững, mà phần có cực của chúng quay vào nước, phần không cực hướng về dầu. Do đó càng làm cho nhủ tương bền vững, lơ lửng trong dầu, rất khó tách.Trong những nhủ tương như vậy đều có nước. Thành phần hoá học của nó, như đã khảo sát trước, bao gồm nhiều muối khoáng khác nhau, cũng như một số kim loại dưới dạng khử hòatan. Các cation của nước khoan thường gặp là: Na+, Ca2+,Mg2+, và ít hơn có: Fe2+và K+. Các anion thường gặp là: Cl-, HCO32-.4.Ứng dụngDầu mỏ là một trong những nhiên liệu quan trọng nhất của xã hội hiện đại, dùng để sản xuất điện và vận hành tất cả các phương tiện giao thông vận tải. Ngoài ra, dầu cũng được sử dụng trong công nghiệp hóa dầu để sản xuất các chất dẻo và nhiều sản phẩm khác như dược phẩm, mỹ phẩm Hàng triệu phụ nữ trên thế giới đi tất da chân vì tính tiện lợi và thời trang của sản phẩm này.Tuy nhiên, rất ít người biết rằng tất da chân được sản xuất từ một chất dẻo – chế biến từ dầu mỏ. Chất dẻo này hay còn gọi là ni lông được Wallace Carothers (Mỹ) phát minh ra năm 1935. Hiện nay, ni lông được ứng dụng rất nhiều trong cuộc sống, nhưng nó cũng là một trong những tác nhân chính gây ra ô nhiễm môi trường trên Trái đất.Aspirin được chứng minh là một trong những dược phẩm an toàn và tin cậy trong những thập kỷ vừa qua. Loại thuốc này có tác dụng chữa đau đầu, sốt và giúp ngăn ngừa bệnh tim mạch và đột quỵ. Axít axetylsalixylic trong aspirin cũng có tác dụng giúp giảm đau hữu hiệu.Phần lớn aspirin được sản xuất từ benzen – một hydrocarbon được chiết xuất từ dầu mỏ.Các chất chiết xuất từ dầu mỏ được ứng dụng rất nhiều trong lĩnh vực sản 20xuất các đồ dùng cho trẻ em.Một trong những sản phẩm nổi bật là sáp màu, mà sáp thì được chiết xuất từ dầu mỏ.Ngoài ra, sáp còn dùng để sản xuất nến và tăng độ bóng cho sôcôla.Ngày nay, kẹo cao su thường có hai loại.Một loại được sản xuất từ nhựa của một số loài cây và một loại được sản xuất từ những chất dẻo và sáp – chiết xuất từ dầu mỏ.Loại kẹo cao su sản xuất từ dầu mỏ có ưu điểm là chi phí thấp.Tuy nhiên, loại kẹo sản xuất từ nhựa cây tự nhiên vẫn được người tiêu dùng ưa chuộng hơn.Bông là nguyên liệu chủ yếu để sản xuất quần áo.Tuy nhiên, một số sản phẩm quần áo đòi hỏi phải có khả năng chống nhăn và bền. Vì thế, các nhà sản xuất đã tổng hợp một số chất có từ dầu mỏ để tạo ra các loại sợi hóa học đáp ứng được những yêu cầu trên cho mục đích may mặc.Sản xuất điện từ năng lượng mặt trời là một trong những giải pháp để chống lại sự ấm lên của Trái đất trong tương lai.Tuy nhiên, những tấm pin mặt trời lại được sản xuất chủ yếu từ các thành phần từ dầu mỏ - nguồn tài nguyên không tái tạo. Vì thế, vấn đề đặt ra với các nhà khoa học là phải tìm ra các chất thay thế cho các chất sử dụng trong việc sản xuất các tấm pin mặt trời hiện nay.Con người đã biết dùng các chất từ thiên nhiên để trang điểm làm đẹp từ cách đây nhiều thế kỷ. Tuy nhiên, phần lớn các mỹ phẩm làm đẹp hiện nay như son môi, phấn kẻ mi mắt được sản xuất từ các chất từ dầu mỏ, như crylate, nhựa than đá và propylenglycol.II.Hiện trạng 1, Đặc điểm phân bốPhân bố trữ lượng dầu mỏ thế giớiTrữ lượng dầu thô của toàn thế giới năm 2012 khoảng 1.380 tỷ thùng, trong đó tập trung nhiều nhất vẫn là các nước ở châu Mỹ và Trung Đông. Đứng đầu là Ả-rập Xê-út2122Phân bố dầu mỏ tại Việt NamKết quả công tác tìm kiếm thăm dò trong thời gian qua đã xác định được các bể trầm tích Đệ Tam có triển vọng dầu khí :Bể Cửu Long : Chủ yếu phát hiện dầu, trong đó có 5 mỏ đang khai thác (Bạch Hổ, Rồng, Rạng Đông, Hồng Ngọc, Sư Tử Đen) và nhiều mỏ khác (Sư Tử Vàng, Sư Tử Trắng,…) đang chuẩn bị phát triển. Đây là bể chứa dầu chủ yếu ở thềm lục địa Việt Nam.Bể Nam Côn Sơn : Phát hiện cả dầu và khí trong đó có 2 mỏ đang khai thác là mỏ dầu Đại Hùng và mỏ khí Lan Tây – Lan Đỏ, ngoài ra còn một số mỏ khí đang phát triển (Rồng Đôi – Rồng Đôi Tây, Hải Thạch,…).Bể Sông Hồng : Chủ yếu phát hiện khí, trong đó mỏ khí Tiền Hải “C” ở đồng bằng Sông Hồng đang được khai thác và một số phát hiện khác ở ngoài khơi vịnh Bắc Bộ.Bể Malay – Thổ Chu : Phát hiện cả dầu và khí trong đó các mỏ dầu – khí : Bunga Kekwa – Cái Nước, Bunga Raya, Bunga Seroja ở vùng chồng lấn giữa Việt Nam và Malaysia đang được khai thác.2 Trữ lượngTrong năm 2012 sản lượng dầu khai thác trên toàn cầu được ước tính lên tới 86,89 triệu thùng / ngày. Một phần ba của tổng khối lượng dầu khai thác là ở Trung Đông và nước có sản lượng cao nhất trong năm qua là Ả Rập Saudi với lượng dầu khai thác hàng ngày là 11,58 triệu thùng.Tốp những nước có trữ lượng dầu mỏ lớn nhất 2012 :Xếp hạngTên nướcLượng dầu dự trữ (tỷ thùng )Lượng dầu cung cấp (triệu thùng/ngày )Số năm khai thác còn l ại(năm)1 Ả-rập Xê-út 265 11.75 72.4232 Venezuela 211 2.47 234.13 Iran 137 4.13 88.44 Iraq 115 2.7 128.15 Kuwait 102 2.75 110.96Các tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất98 3.23 94.17 Liên Bang Nga 77 10.33 20.6Khu vực Châu Á – Thái Bình Dương (1992-2003) trữ lượng dầu tăng khoảng 3 tỷ thùng từ 44,6 - 47,7 tỷ thùng ,chỉ chiếm khoảng 4% trữ lượng dầu thế giới24Tài nguyên trữ lượng dầu ở Việt Nam dự báo đạt 4300 tr tấn quy dầu, đã phát hiện 1208,89 tr tấn, trong đó 814,7 tr tấn có khả năng thương mại, chiếm 67% tài nguyên được phát hiện. Tuy nhiên chỉ chiếm khoảng 7,8% trữ lượng trong khu vực Châu Á – Thái Bình Dương.Việt Nam được xếp vào các nước xuất khẩu dầu mỏ từ năm 1991 khi sản lượng xuất được vài ba triệu tấn. Đến nay, sản lượng dầu khí khai thác và xuất khẩu hàng năm đạt vào khoảng 20 triệu tấn/năm.Tính đến 31-12-2009 đã có trên 70 phát hiện dầu khí, tuy nhiên chỉ có 51 phát hiện được đưa vào đánh giá thống kê trữ lượng. Trong đó có 24 phát hiện dầu chủ yếu ở bể Cửu Long, 27 phát hiện khí phân bố ở các bể: Nam Côn Sơn, Malay – Thổ Chu, Cửu Long và sông Hồng.Trữ lượng dầu khí phát hiện gia tăng hàng năm và tính cho giai đoạn 1982 –2004.25 |
