Rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế (OCPD) là trạng thái bất thường của nhân cách và được xếp vào rối loạn nhân cách nhóm C. Người có dạng nhân cách này thường chú tâm quá mức và dai dẳng về các quy tắc, chi tiết, sự trật tự,… dẫn đến tính cách bướng bỉnh, ương ngạnh và cứng nhắc. Show
Rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế (Tiếng Anh: Obsessive-Compulsive Personality Disorder/ OCPD) còn được biết đến với tên gọi là rối loạn nhân cách ám ảnh nghi thức. Đây là thuật ngữ đề cập đến một dạng rối loạn nhân cách đặc trưng bởi sự quan tâm về tính trật tự, các quy tắc, danh sách và chi tiết một cách thái quá, dai dẳng. Người có dạng nhân cách này thường sinh hoạt, làm việc có kiểm soát thông qua các quy tắc và cảm thấy rất khó chịu nếu mọi thứ không diễn ra theo kế hoạch. Sự cứng nhắc và thiếu linh hoạt khiến cho người bệnh giảm tính sáng tạo, thiếu linh hoạt, ít cởi mở trong giao tiếp và thường chần chừ, không dám thực hiện một số nhiệm vụ do lo sợ thất bại. Rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế được xếp vào rối loạn nhân cách nhóm C (nhóm đặc trưng bởi các hành vi lo lắng, né tránh và sợ hãi). Ước tính, khoảng 2 – 7% dân số mắc chứng bệnh này và tỷ lệ cao hơn ở nam giới. Rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế dễ bị nhầm lẫn với rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) vì có nhiều biểu hiện khá giống nhau. Các nghiên cứu cũng cho thấy, OCD nghiêm trọng cũng có thể là yếu tố gia tăng nguy cơ bị OCPD. Nhận biết rối loạn nhân cách ám ảnh nghi thứcNhư đã đề cập, người mắc chứng rối loạn nhân cách ám ảnh nghi thức thường đặc biệt quan tâm, chú ý đến sự trật tự, các chi tiết, quy tắc và theo đuổi chủ nghĩa hoàn hảo. Bệnh nhân thường kiểm soát hành vi và những tình huống xảy ra trong cuộc sống theo quy tắc mà bản thân đã đặt ra. Sự cứng nhắc quá mức khiến người bị OCPD thiếu linh hoạt trong cuộc sống, khó bộc lộ cảm xúc, giao tiếp kém và gần như không thể làm các công việc đòi hỏi tính sáng tạo. Người bị rối loạn nhân cách ám ảnh nghi thức đặc biệt quan tâm đến các danh sách, chi tiết, trật tự, quy tắc,…Các triệu chứng nhận biết rối loạn nhân cách ám ảnh nghi thức:
Các đặc điểm tính cách của người bị rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế dễ bị nhầm lẫn với người có tính cầu toàn. Tuy nhiên, OCPD là chứng bệnh cần phải điều trị vì gây ra những ảnh hưởng đáng kể đến các mối quan hệ và hiệu suất lao động – học tập của người bệnh. Ngoài ra, người bị rối loạn nhân cách ám ảnh nghi thức cũng có thể mắc đồng thời với các chứng bệnh khác như rối loạn cảm xúc (thường là trầm cảm điển hình, loạn khí sắc), rối loạn lo âu và rối loạn tâm thần do nghiện rượu. Nguyên nhân gây rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chếTương tự như các rối loạn nhân cách khác, nguyên nhân chính xác gây ra rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế vẫn chưa được biết đến. Dạng nhân cách này được xác định có liên quan đến gen di truyền và tác động tâm lý – xã hội. Trẻ có nguy cơ bị OCPD cao nếu được giáo dục và chăm sóc bởi người bị rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chếMột số yếu tố được xác định có liên quan đến rối loạn nhân cách ám ảnh nghi thức:
Rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế có ảnh hưởng gì không?So với các rối loạn nhân cách khác, rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế được đánh giá có mức độ ít nghiêm trọng hơn. Trong khi đó, người bị rối loạn nhân cách chống đối xã hội, rối loạn nhân cách hoang tưởng hay rối loạn nhân cách ranh giới dễ phát sinh các hành vi bạo lực làm hại chính bản thân và những người xung quanh. Vì bản thân người bị rối loạn nhân cách ám ảnh nghi thức (OCPD) đặc biệt tuân thủ pháp luật, các tiêu chuẩn đạo đức và xã hội nên đa phần các bệnh nhân là những công dân tốt. Tuy nhiên, vấn đề mà người bệnh gặp phải là sự cứng nhắc, tính cách bướng bỉnh và thiếu linh hoạt trong cuộc sống. Ảnh hưởng đầu tiên mà bệnh nhân gặp phải là không có bạn bè thân thiết và dễ đánh mất các mối quan hệ do tính cách bướng bỉnh, ít biểu lộ cảm xúc và quá chú tâm vào công việc. Người bị rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế thường chi tiêu rất tiết kiệm và luôn giữ thái độ xa cách với những người khác nên hầu hết đều không hẹn hò hay kết hôn. Người bệnh yêu thích cuộc sống một mình và dành phần lớn thời gian cho công việc. Người bị rối loạn nhân cách ám ảnh nghi thức có thể đạt được nhiều thành tựu nhờ tính tận tụy và siêng năng trong công việcTuy nhiên, nhờ vào tính cách tận tụy, siêng năng với công việc và luôn tuân thủ các quy tắc, người bị rối loạn nhân cách ám ảnh nghi thức có thể gặt hái được thành tựu trong sự nghiệp, nhất là với công việc đòi hỏi phải chú ý đến chi tiết, danh sách,… như kế toán, kiểm toán, nhân viên của viện kiểm soát, công chứng viên. Ngoài những ảnh hưởng trên, người bị rối loạn nhân cách ám ảnh nghi thức cũng phải đối mặt với một số vấn đề tâm lý như căng thẳng, lo âu và trầm cảm. Bởi người có dạng nhân cách này thường lo sợ mọi việc diễn ra không theo kế hoạch, bản thân mắc phải sai lầm và thất bại. Do đó, không ít bệnh nhân bị rối loạn lo âu và có biểu hiện trầm cảm. Tỷ lệ nghiện rượu bia và chất kích thích ở người bị rối loạn nhân cách ám ảnh nghi thức (OCPD) thấp hơn so với các dạng rối loạn nhân cách khác. Bởi người bệnh đặc biệt tuân thủ các quy chuẩn đạo đức, pháp luật. Tuy nhiên, phải đối mặt với trầm cảm và lo âu kéo dài có thể khiến người bệnh hình thành ý nghĩ, hành vi tự sát để giải thoát bản thân. Chẩn đoán rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chếRối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế được chẩn đoán thông qua tiêu chuẩn DSM-5. Bệnh nhân chỉ được chẩn đoán khi triệu chứng bắt đầu từ giai đoạn sớm của thời kỳ trưởng thành, gây ra những ảnh hưởng đáng kể đối với cuộc sống và đáp ứng được ít nhất 4 tiêu chí trong số các tiêu chí sau:
Người bệnh có các biểu hiện của rối loạn nhân cách ám ảnh nghi thức cũng sẽ được chẩn đoán phân biệt với chứng OCD (rối loạn ám ảnh cưỡng chế), rối loạn nhân cách phân liệt và rối loạn nhân cách né tránh. Các phương pháp điều trị rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chếCác triệu chứng của rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế thường có xu hướng giảm dần theo thời gian và nhìn chung tiên lượng khá tốt. Điều trị tương tự như các rối loạn nhân cách khác bao gồm trị liệu tâm lý và sử dụng thuốc. 1. Tâm lý trị liệuTâm lý trị liệu là phương pháp chính trong điều trị rối loạn nhân cách ám ảnh nghi thức và các dạng rối loạn nhân cách khác. Phương pháp này có thể điều chỉnh cách suy nghĩ, nhận thức, hành vi và thay đổi nhân cách của người bệnh thông qua giao tiếp bằng ngôn ngữ hoặc phi ngôn ngữ. Tùy theo vấn đề mà bệnh nhân gặp phải, các chuyên gia sẽ lựa chọn phương pháp điều trị thích hợp nhất. Đối với chứng rối loạn nhân cách ám ảnh nghi thức (OCPD), hai liệu pháp thường được áp dụng là liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT) và liệu pháp tâm động học. Trị liệu tâm lý là phương pháp chính cho bệnh nhân rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế
Trị liệu tâm lý được đánh giá là phương pháp khá hiệu quả trong điều trị rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế. Tuy nhiên do tính cách ngang bướng và cứng nhắc nên đôi khi bệnh nhân không tiếp nhận lời khuyên từ các chuyên gia. 2. Sử dụng thuốcThuốc ức chế tái hấp thu có chọn lọc (SSRIs) có thể được sử dụng khi điều trị rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế. Thuốc có tác dụng tăng nồng độ serotonin trong não bộ, từ đó giảm sự lo lắng, căng thẳng bắt nguồn từ việc sợ mắc phải sai lầm và chú tâm quá mức về các chi tiết, kế hoạch, danh sách, thứ tự,… Ngoài SSRIs, bệnh nhân có thể phải sử dụng thêm các loại thuốc khác nếu đi kèm với một số rối loạn tâm thần khác như rối loạn lo âu, rối loạn cảm xúc,… 3. Các liệu pháp thư giãnBệnh nhân rối loạn nhân cách ám ảnh nghi thức dễ rơi vào trạng thái căng thẳng, lo lắng do quá chú tâm đến sự hoàn hảo và tận tụy quá mức với công việc. Người bệnh nhân gần như không có thời gian thư giãn, không chia sẻ hay gần gũi với bất kỳ ai. Hơn nữa, sự kiểm soát quá mức trong hành vi, lời nói, các chi tiết và lối sống cũng là những yếu tố gia tăng sự căng thẳng. Thực hành một số liệu pháp thư giãn có thể giải tỏa căng thẳng và lo âu ở bệnh nhân bị rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chếĐể giải tỏa căng thẳng và lo âu, bệnh nhân sẽ được chuyên gia hướng dẫn một số liệu pháp thư giãn như:
Bản thân người bị rối loạn nhân cách ám ảnh nghi thức rất tận tụy với công việc và không muốn lãng phí thời gian cho những mối bận tâm khác. Do đó, các chuyên gia thường phải trị liệu tâm lý để bệnh nhân có thể chấp nhận lợi ích và thực hiện những liệu pháp thư giãn kể trên. Rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế (OCPD) thường ít nghiêm trọng và mức độ ảnh hưởng cũng thấp hơn so với các dạng rối loạn nhân cách khác. Tuy nhiên do tính cách ương ngạnh, bướng bỉnh nên quá trình điều trị gặp khá nhiều bất lợi và khó khăn. Chính vì vậy, những người xung quanh cũng cần động viên, hỗ trợ bệnh nhân kiên trì điều trị để có thể hình thành nhân cách tích cực và phù hợp hơn với xã hội.
|