Báo giấy đang trải qua một giai đoạn hết sức khó khăn do sự phát triển thần tốc của Internet, nhưng nhiều người tin rằng, nó sẽ không bao giờ “chết”.
Vấn đề doanh thu Theo báo cáo từ Trung tâm Nghiên cứu Quốc gia Mỹ, quảng cáo chiếm 80% doanh thu của các tờ báo giấy hàng đầu thế giới. Tuy nhiên, việc các nhà sản xuất chuyển hướng sang quảng cáo trực tuyến vừa hiệu quả, chi phí thấp đã và đang khiến các tờ báo lớn này điêu đứng. Không khó để nhận ra, các hình thức quảng cáo sơ sài trên báo giấy khó có cửa cạnh tranh với những đoạn quảng cáo trực quan, sinh động được thực hiện bài bản bởi các chuyên gia web trên báo điện tử, mạng xã hội và những trang rao vặt tiện dụng. Hậu quả tất yếu của xu hướng này, kết hợp với sự suy yếu của nền kinh tế ở nhiều nước trên thế giới, khiến doanh thu từ quảng cáo của các tờ nhật báo giảm xấp xỉ 50% kể từ năm 2005 đến nay. Trên thực tế, mọi hình thức quảng cáo trên thế giới đều ghi nhận doanh thu sụt giảm ngoại trừ quảng cáo qua mạng, tính từ năm 2009 đến nay. Thói quen của độc giả thay đổi Mua một tờ báo vào sáng sớm, nhâm nhi ly cà phê nóng và ngồi cập nhật thông tin là một hình ảnh quen thuộc của người dân những năm 2000 đổ về trước, nhưng hiện tại, xu hướng đang dần thay đổi. Cuộc sống nhanh và gấp gáp với khối lượng công việc khổng lồ đang dần “giết chết” thói quen đọc báo của nhiều người. Thay vào đó, họ tìm đến báo mạng như một cách cập nhật tin tức tối ưu. Với lợi thế không thể phủ nhận là việc cập nhật tin tức nhanh, mang tính thời sự cao, thông tin đa chiều và sự linh động, báo mạng đáp ứng đầy đủ những tiêu chí mà độc giả hiện đại cần.Báo giấy liệu có 'chết'?
Sau báo điện tử sẽ là… Lịch sử báo chí cho thấy, sự hình thành và phát triển của các loại hình báo chí luôn gắn liền với những phát minh công nghệ. Những tờ báo đầu tiên ra đời ở thế kỷ XVI sau khi máy in xuất hiện. Đến thế kỷ XIX, thuật ngữ "phát thanh" ra đời khi mà radio thịnh hành. Cùng với đó, báo hình ra mắt không lâu sau thời điểm TV được phát minh. Đến giai đoạn cuối thế kỷ XX, nhân loại chứng kiến sự phát triển “điên cuồng” của Internet, thúc đẩy sự ra đời của báo điện tử. Do đó, nếu muốn chứng kiến một hình thức báo mới ra đời, độc giả nhiều khả năng sẽ phải chờ một phát minh vĩ đại tương tự. Trước mắt, nhiều chuyên gia nhận định rằng, mạng xã hội có thể sẽ là bước phát triển tiếp theo của báo mạng. Khi trình độ nhận thức của con người lên cao, người ta không chỉ muốn cập nhật thông tin đơn thuần mà còn muốn tiếp nhận một cách đa chiều và tìm đến những nhóm người có chung sở thích, chung nhận định để bàn luận, tìm hiểu cả những thông tin “không chính thống”. Và mạng xã hội đủ sức đáp ứng hoàn hảo các yêu cầu đó.(Theo Infonet) Mọi người đã mất dần đi thói quen ra ngoài hàng sạp mua một tờ nhật báo, uống nhâm nhi ly cafe cập nhật tin tức ngày mới. Cũng dần mất đi thói quen đặt báo để người ta mang qua nhà. Bây giờ ai cũng có ít nhất một thiết bị thông minh có thể truy cập Internet bất cứ nơi đâu, và vì vậy không cần thiết phải đọc báo giấy hàng ngày nữa, tất cả mọi tin tức tài chính, kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội đều được cập nhật liên tục mỗi 24h, có khi còn ít hơn. Chính nhờ sự tiện lợi này mà các trang báo điện tử phát huy được rất nhiều thế mạnh của mình.
Về báo chí in: Hiện cả nước có 857 cơ quan báo chí, trong đó có 199 cơ quan báo chí in (86 báo trung ương, 113 báo địa phương), 658 tạp chí (521 tạp chí trung ương, 137 tạp chí địa phương), 01 hãng thông tấn quốc gia.  Năm 2015, số lượng cơ quan báo chí in tăng 12 cơ quan, chủ yếu là các tạp chí nghiên cứu khoa học chuyên ngành của các trường đại học. Nhiều cơ quan báo chí đã ra báo điện tử hoặc trang thông tin điện tử tổng hợp nhằm phục vụ nhu cầu thông tin nhanh của công chúng. Trong 5 năm (2011-2015), số lượng cơ quan báo chí tăng 71 cơ quan (05 báo, 66 tạp chí). Về báo chí điện tử: Hiện cả nước có 105 báo, tạp chí điện tử (tăng 7 báo so với năm 2014). Trong đó có 83 báo, tạp chí điện tử của cơ quan báo chí in và 22 báo, tạp chí điện tử độc lập. Tổng số trang thông tin điện tử tổng hợp của các cơ quan báo chí được cấp phép là 248. 5 năm qua, số lượng cơ quan báo chí điện tử tăng 44 cơ quan. Số lượng các tờ báo in vẫn lớn hơn so với số lượng các báo điện tử, theo quy luật tất yếu là vậy, báo in có lịch sử lâu đời hơn và sống cùng chiều dài lịch sử biết bao nhiêu năm. Nhưng tỉ lệ người đọc báo in lại không tỉ lệ thuận với số lượng cơ quan phát hành. 52% dân số sử dụng Internet để cập nhật tin tức mỗi ngày (theo số liệu từ Bộ thông tin và truyền thông ngày 31/12/2015), mà trong đó 48% còn lại dĩ nhiên là không phải đọc báo in hoàn toàn, chia đều cho cả báo chí và phát thanh truyền hình. Đây chỉ là một số các con số thống kê chưa tiếp cận được hết tất cả các tầng lớp trong xã hội, nhưng cũng đủ để thấy rằng “95% người Việt Nam không đọc báo in” là hoàn toàn có căn cứ. Trên thế giới, nỗi quan ngại về sự “hết thời” của báo in đã được đặt ra cách đây đã lâu, khi sự khủng hoảng số lượng phát hành lan tới cả các “đại gia” báo in của nước Mỹ, như: New York Times, Washington Post, Los Angeles Times… thậm chí tờ báo đã có 80 năm tuổi là Newsweek cũng phải đình bản in để chuyển hoàn toàn sang báo điện tử. Theo một nghiên cứu của Hiệp hội báo in Hoa Kỳ (NNA), vào năm 2005, số người đọc báo qua mạng vượt trội hẳn so với số người đọc báo in theo tỷ lệ không những gấp đôi mà thậm chí còn gấp sáu lần: New York Times: 12.8 triệu/5 triệu; Washington Post: 7.8 triệu/1.8 triệu, Los Angeles Times: 4.3 triệu/2.4 triệu… Nếu như vậy, thì báo điện tử hẳn phải phất lên nhanh chóng lắm. Nhất là sau thời kỳ phát triển rầm rộ, nhanh chóng, đến nay báo điện tử như đã bước vào giai đoạn bão hòa, với sự ra đời hàng trăm tờ báo, trang tin na ná nhau. Đó là lí do vì sap để tìm được các trang tin tức uy tín, chất lượng, cập nhật tin tức thời sự nóng hổi, những phân tích, bình luận khách quan là điều không hề dễ dàng với người đọc. Cũng chính vì vậy nên các trang báo điện tử đã được coi là uy tín thì sẽ luôn có một lượng độc giả trung thành nhất định. Điều đó nằm ở công sức và chất lượng đào tạo về nội dung, theo kịp các xu hướng mới của thế giới và điều quan trọng là luôn đảm bảo các nguồn thông tin xác đáng. Bởi vậy, các thông tin xuất hiện trên các trang báo này sẽ đều tiếp cận được một lượng độc giả lớn, bao gồm các quảng cáo về thương hiệu hay sản phẩm. Nắm bắt được điều này, doanh nghiệp sẽ có nhiều lựa chọn hơn trong việc đặt quảng cáo lên các trang báo thu hút độc giả cao. Tất nhiên, báo in sẽ vẫn tồn tại và song hành cùng các thế hệ người Việt Nam trong tiến trình phát triển đất nước. Nhưng có một điều chắc chắn rằng, mọi người đang đọc báo điện tử ngày một nhiều hơn, bởi những tiện ích tuyệt vời mà báo in không thể cung cấp. Đó không chỉ là một xu hướng, một trào lưu, mà còn là một nếp sống dần hình thành trong sinh hoạt và lối sống của người Việt Nam.
Ưu thế của báo in là nội dung bài phóng sự phản ánh, tường thuật sâu sắc, đậm đà, Nhà báo Huỳnh Dũng Nhân - giảng viên Trung tâm bồi dưỡng nghiệp vụ Hội Nhà báo Việt Nam: Sự đọc thường đem lại những hiệu ứng riêng Cách đây vài năm, tôi có dự một cuộc hội thảo tại Malaysia người ta cũng đặt một câu hỏi: Tương lai của báo in sẽ ra sao? Có nhà báo nói khoảng 50 năm nữa báo in sẽ biến mất. Có nhà báo khác lại nói, chỉ 4 - 5 năm nữa, báo in sẽ bị thay thế bởi các loại hình báo chí khác. Riêng tôi, thì nghĩ rằng tình hình chung của báo in trên thế giới là như vậy nhưng ở Việt Nam có thể có một chút khác biệt. Báo in ở Việt Nam cũng đang bị suy giảm, thay đổi, bị ảnh hưởng bởi các loại hình báo khác nhưng tôi tin rằng báo in ở Việt Nam vẫn có thể tồn tại, tuy có yếu đi. Bởi công nghệ thông tin và sự lớn mạnh của Internet - phương tiện truyền thông chưa thể phủ sóng rộng rãi khắp các địa phương, các vùng sâu vùng xa, biên giới, hải đảo. Về mặt nào đó, báo in vẫn là thứ công cụ tuyên truyền để kết nối các nhu cầu thông tin của Đảng, Nhà nước, Chính phủ và người dân. Nó có giá trị lưu giữ như những tài liệu thiết yếu của cuộc sống, nhất là đối với những người chưa có điều kiện tiếp cận công nghệ thông tin hiện đại. Nếu những tờ nhật báo bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi sự lớn mạnh của báo điện tử về các tin, bài, ảnh mang tính thời sự nhanh, nóng, kịp thời, tường thuật diễn biến của các sự kiện cập nhật đến từng phút... thì báo in vẫn có ưu thế hơn báo mạng ở chỗ cho đăng những bài phóng sự phản ánh, tường thuật sâu sắc, đậm đà, dài hơi và gây ấn tượng cao nhờ độ tin cậy đối với độc giả. Một con số thống kê cho thấy nhiều đơn vị, doanh nghiệp quảng cáo ở báo in nhiều hơn báo mạng là nhờ những ưu điểm đó của báo in. Một nhà báo nước ngoài đã cho rằng tương lai của báo in chính là tạp chí, vì tạp chí không bị ảnh hưởng bởi tính thời sự như các nhật báo và những bài báo mang tính nghiên cứu sâu thì báo mạng ít ngó ngàng đến. Và còn một điều khác nữa chúng ta có thể thấy, sự đọc thường đem lại những hiệu ứng riêng giúp người ta nhớ sâu và lâu hơn mỗi thông tin và chắc chắn cũng mang lại hiệu quả cảm thụ không kém nghe và nhìn. Nhà báo Nguyễn Tri Thức - Trưởng ban hồ sơ sự kiện, Tạp chí Cộng sản: Báo in nên tìm thị trường ngách Muốn có thông tin khách quan, có tính định hướng... báo in phải chuyển tải thông tin đến bạn đọc theo cách riêng, tận dụng những thế mạnh hiện thời của mình. Đó là, không tập trung vào thông tin thời sự, sự kiện mà nên phân tích, bình luận, lý giải để thấy được bản chất thông tin, sự toàn cảnh, đa chiều của vấn đề. Từ đó giúp bạn đọc nhận biết giá trị, bản chất căn cốt, tính khách quan, toàn cảnh của thông tin để có thể nhận thức đúng, ứng dụng trong thực tiễn công việc cũng như đời sống... Đó là cách mà chúng ta đi tìm thị trường ngách để tồn tại. Với báo điện tử, áp lực về tính cập nhật, không có thời gian đưa những thông tin mang tính bình luận, lí giải... nên báo in cần hướng đến, tập trung làm tốt hơn nữa... Chính vì thế thời gian qua, ngay cả một số nhật báo như Tuổi trẻ TPHCM, Lao động, Tiền phong, Nông thôn Ngày nay... tập trung vào lấy ý kiến chuyên sâu, đa chiều, lấy sự phân tích, lí giải và định hướng dư luận để thu hút bạn đọc. Có thể nói, ngoài một số tờ báo ra ấn phẩm phụ, chạy theo kiểu làm báo thị trường, thì một số tờ báo đã biết tập trung hơn đến đối tượng độc giả quan trọng và đầy tiềm năng. Chúng ta thường quên một phân khúc độc giả tiềm năng, ít được tiếp cận đến báo chí như khu vực nông thôn, quên rằng có những người rất quan tâm đến các đồ họa, quan tâm tính lưu trữ của báo in, thích nghiền ngẫm đọc lúc rỗi rãi... Nhiều người thích đọc báo in chứ không hẳn là toàn bộ công chúng đều thích báo điện tử. Tôi không lạc quan với tương lai báo in nhưng trong một thời điểm đang nhiều bất lợi, ảm đạm như bây giờ thì ở Việt Nam, thị trường dành cho báo in vẫn còn chỗ đứng. Nhà báo Trần Xuân Thân, Báo điện tử VOV - Đài Tiếng Nói Việt Nam: Tương lai báo in không sáng sủa là hợp xu thế Tôi nghĩ rằng, thị trường báo in hiện nay ảm đạm và tương lai không sáng sủa là bình thường, hợp xu thế. Bởi lẽ, trong lịch sử tồn tại và phát triển của truyền thông đại chúng nói chung, trong đó có báo in, công nghệ là yếu tố sống còn (chiếm khoảng 50%) quyết định sự mạnh - yếu của tờ báo, phần còn lại là nội dung thông tin. Công nghệ và nội dung báo in phải được xác định là 2 yếu tố cấu thành không thể tách rời của một tờ báo. Dù có không ít người cực đoan đề cao nội dung quyết định chất lượng báo chí, nhưng theo tôi, nếu làm nội dung tốt mà không có công nghệ tốt, không làm chủ được công nghệ tốt để thể hiện nội dung đó thì chính mặt này lại làm giảm đi cái tốt của nội dung. Hơn nữa, nhờ công nghệ tốt mà nội dung có thêm cơ hội đến được với công chúng. Hiện nay công nghệ chi phối nội dung đã thể hiện rõ nét. Công nghệ chi phối cả cách thức làm nội dung truyền thông. Công nghệ báo in hiện tại đã trở nên lạc hậu so với thời đại truyền thông công nghệ mới. Báo in không chỉ phải cạnh tranh với phát thanh, truyền hình, báo điện tử mà còn cạnh tranh với mạng xã hội. Cuộc cạnh tranh này cũng không phải chỉ có báo in mà tất cả các phương tiện truyền thông đang đối mặt. Cũng có những ý kiến đã cho rằng, báo in sẽ không chết mà nó sẽ làm mới mình bằng những công nghệ mới để truyền thông điệp báo in tới công chúng, công nghệ in mới... Nhưng cách nói này, theo tôi, chỉ là cố gắng gượng níu kéo thuật ngữ báo in. Còn khi nó làm mới mình về công nghệ, và thậm chí ra đời công nghệ mới để đưa báo in đến công chúng, ví dụ số hóa bản in, chuyển bản in bằng công nghệ mới đến công chúng tiếp nhận ở dạng file số, thì về bản chất, nó cũng không còn là báo in nữa. Nó là một loại mới ra đời. Cũng giống như thời kỳ đầu báo in được đưa lên Internet. Nhà báo Nguyễn Văn Bắc, Báo Hải quan: Cần có nét đặc sắc riêng... Việc bị giành giật bạn đọc là một thực tế của báo in hiện nay. Tuy nhiên, báo in và báo điện tử vẫn có thể cùng nhau tồn tại và phát triển. Nhà báo Nguyễn Minh Đức - TBT Báo Kinh tế & Đô thị: Vấn đề cốt tử vẫn là chất lượng thông tin Thỉnh thoảng, lại xuất hiện thông tin tờ báo này ở Mỹ, tờ báo kia ở Anh phải đóng cửa, đình bản; trong nước nhiều cơ quan báo chí ngưng xuất bản báo in hay giảm kỳ phát hành... Thực tế ấy khiến những người làm báo chúng ta phải suy nghĩ: Phải chăng, một loại hình báo chí lâu đời nhất, được người đọc quý trọng nhất đang có nguy cơ biến mất? Phải chăng nó sẽ biến mất như những chiếc máy chữ, chiếc máy nhắn tin hay máy ảnh cơ... để nhường chỗ cho các thiết bị công nghệ kỹ thuật số? Vậy thì vấn đề đặt ra là, làm thế nào để duy trì việc xuất bản các tờ báo in? Liệu rằng, bạn đọc có còn tiếp nhận báo in nữa hay không? Và muốn duy trì, các tòa soạn, những người làm báo cần phải làm gì? Theo tôi, có 3 lợi thế mà báo in có vẻ vượt trội hơn báo điện tử và các loại hình báo chí khác. Một là, một bộ phận bạn đọc vẫn duy trì thói quen đọc báo in. Hai là, độ chính xác, tin cậy của báo in cao hơn. Ba là, việc ăn cắp bản quyền, copy thông tin trên báo in diễn ra chậm hơn trên báo điện tử. Chính vì thế báo in muốn cạnh tranh với báo điện tử cần phát huy “lợi thế” của mình. Và yếu tố đầu tiên vẫn là chất lượng thông tin. Tại sao những tờ báo in được cho là “lá cải” vẫn bán được, người đọc vẫn tìm mua. Bởi vì đó là những thông tin chi tiết, hấp dẫn, lạ và độc mà trên mạng chưa có hoặc có thì rất sơ sài. Hai là, thông tin được trình bày trên những tờ báo hấp dẫn và bắt mắt hơn. Chính vì thế, khoan hãy bàn về tương lai lâu dài của báo in mà trước mắt chúng ta phải hành động ngay để may ra báo in vẫn còn tồn tại trong một thời gian nữa với những lợi thế của nó. Qua thực tế điều hành tại báo Kinh tế & Đô thị, tôi cho rằng, hiện nay trong một tòa soạn, phải phân định rõ thông tin nào thì đưa ngay báo điện tử còn thông tin nào cần phải để dành đưa báo in. Chúng ta cũng cần tính toán để làm báo phát không theo xu hướng của báo chí thế giới. Có nghĩa là nguồn thu của tòa soạn không phải từ bán báo mà là từ nguồn quảng cáo của các tổ chức, doanh nghiệp quảng cáo. Như vậy, báo in vẫn tồn tại mà bạn đọc vẫn được phục vụ miễn phí. Và điều quan trọng nhất vẫn là, thông tin báo in phải chuyên sâu, nhằm vào một đối tượng bạn đọc nhất định thuộc một lĩnh vực cụ thể. Vấn đề là mỗi tòa soạn, mỗi Tổng biên tập và cộng sự ở tòa soạn đó có biết lựa chọn hướng đi, lựa chọn cách “thâm canh” để tiếp tục duy trì và phát triển tờ báo của mình hay không? Bảo Minh - Phương Quang (thực hiện) |
