Một câu thơ, một trang truyện, một vở kịch, cho đến một bức tranh, một bản đàn, ngay khi làm chúng ta rung động trong cảm xúc, có bao giờ để trí óc chúng ta lười yên một chỗ. (*) (SGK Ngữ Văn lớp 9 tập 2, tr.15) Từ Hán Việt là những từ trong tiếng Việt vay mượn và nó có nghĩa gốc từ tiếng Hán (Trung Quốc) nhưng được ghi lại bằng chữ cái Latinh. (theo SGK Ngữ Văn lớp 7, tập 1, tr.69) Từ Hán Việt được cấu tạo bởi các tiếng, gọi là yếu tố Hán Việt. Yên Văn nhắc bạn lưu ý tới nhiều yếu tố Hán Việt đồng âm nhưng lại mang ý nghĩa khác nhau, cần chăm chỉ đọc nhiều, nghe nhiều, tìm hiểu nhiều để xác định đúng ý nghĩa! Ví dụ, “thiên” trong “thanh thiên” (trời xanh) nghĩa là “trời” nhưng “thiên” trong “minh thiên” (ngày mai) lại mang nghĩa là “ngày”, hay “thiên” trong “thiên nhiên” lại mang ý nghĩa là tự nhiên! Sau khi bạn đã xác định chính xác từ Hán Việt, Yên Văn sẽ mách bạn: khi phân tích từ Hán Việt trong tác phẩm văn học, hãy chú ý tới sự khác biệt giữa từ Hán Việt đó và từ thuần Việt tương ứng! 1. Sự khác biệt về sắc thái ý nghĩaTừ Hán Việt có thể mang ý tiêu cực hơn hay tích cực hơn, khái quát hơn hay cụ thể hơn từ thuần Việt có nét nghĩa tương đồng. Ta nhớ lại truyện ngắn “Chiếc thuyền ngoài xa” của nhà văn Nguyễn Minh Châu, sau khi người đàn bà đến tòa án huyện và thể hiện sự bối rối, lúng túng trước chánh án Đẩu và nhiếp ảnh Phùng, nhà văn đã để Phùng gọi người đàn bà trong tác phẩm là “mụ” thay vì “người phụ nữ”, thể hiện hàm ý khinh thường sự cam chịu, nhẫn nhục của người đàn bà là lạc hậu và thiếu hiểu biết. 2. Sự khác biệt thứ hai là về âm điệuTrong văn xuôi, từ Hán Việt khiến cho lời văn có độ trầm bổng, ngân vang như thơ, như nhạc. Cùng nhớ lại những dòng văn “Người lái đò sông Đà” của Nguyễn Tuân: “Chao ôi, trông con sông, vui như thấy nắng giòn tan sau kì mưa dầm, vui như nối lại chiêm bao đứt quãng.”. “Chiêm bao” mang thanh ngang, tạo cảm giác êm đềm, ngân nga, kết hợp liền với “đứt quãng” mang âm vực cao ở phía sau khiến câu văn thêm phần du dương, tha thiết.  Vẻ đẹp sông nước trữ tình qua các từ Hán Việt Trong thơ ca, sử dụng từ Hán Việt còn góp phần hình thành âm hưởng và tính nhạc cho câu thơ. Huy Cận đã từng viết trong “Đoàn thuyền đánh cá”: Vảy bạc đuôi vàng loé rạng đông, “Rạng đông” là khoảnh khắc mặt trời mới mọc, ánh nắng bừng lên ở phía Đông. Rõ ràng, không có từ thuần Việt thực sự phù hợp để thay thế “rạng đông” mà vẫn đảm bảo sự cô đọng của câu thơ! Bên cạnh đó, tác giả dùng từ “rạng đông” chứ không dùng “bình minh” để người đọc cảm được sự hào sảng, phóng khoáng và niềm hân hoan trước thành quả lao động sau một đêm dài hăng say. Từ Hán Việt tạo nên âm hưởng đặc trưng trong tác phẩm “Đoàn thuyền đánh cá” Cuối cùng, Yên Văn nhắc bạn chú ý tới lối sử dụng từ Hán Việt vừa góp phần tạo nên màu sắc và tinh thần của tác phẩm đó, vừa định hình phong cách viết của tác giả – thường là trang trọng, tao nhã và cổ điển. Hãy cùng đọc lại những dòng văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường trong “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”:“Đó là vẻ đẹp trầm mặc nhất của sông Hương, như triết lí, như cổ thi, kéo dài mãi đến lúc mặt nước phẳng lặng của nó gặp tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân nga tận bờ bên kia, giữa những xóm làng trung du bát ngát tiếng gà…” Bên cạnh những từ Hán Việt được sử dụng bởi không có từ thuần Việt thay thế, như “trung du”, tác giả cũng đã dụng ý sử dụng các từ Hán Việt như “trầm mặc”, “triết lí” và “cổ thi”, vừa gợi lên sự thanh lịch đặc trưng của sông Hương, của xứ Huế, những xúc cảm hoài cổ, rêu phong, vừa thể hiện được vốn tri thức phong phú; cái tôi tài hoa, tinh tế, lãng mạn; lòng yêu tha thiết cùng tình cảm trân trọng mà tác giả dành cho quê hương của mình. Sông Hương xứ Huế đặc trưng qua từ Hán Việt đặc sắc Phân tích tác phẩm văn học sẽ không quá khó khi chúng ta nắm được phương pháp học thực chất và sáng tạo đối với môn Ngữ Văn nói chung và từ vựng Tiếng Việt nói riêng. Yên Văn tin vào khả năng của bạn! |
