Show Yết Kiêu (1242-1303; chữ Hán: 歇驕) là một tướng lĩnh nhà Trần. Ông là gia nô và một trong 5 mãnh tướng dưới trướng Quốc công Tiết Chế Hưng Đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn. Yết Kiêu có công giúp nhà Trần chống lại quân Nguyên Mông vào thế kỷ 13.  Tượng thờ Yết Kiêu trong Đền thờ Đức Thánh Trần, Quận 1 Yết Kiêu tên thật là Phạm Hữu Thế, quê tại làng Tường, huyện Kim Thành, tỉnh Hải Dương (nay thuộc xã Yết Kiêu, huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dương). Quê mẹ của ông ở làng Đồng Nổi (nay là làng Song Động, xã Tân An, huyện Thanh Hà, tỉnh Hải Dương). Có nhiều truyền thuyết trong dân gian về cuộc đời và những chiến tích của ông. Theo đó, Yết Kiêu sinh ra trong một gia đình nghèo, mẹ mất sớm. Từ nhỏ, ông đã phải lăn lộn trên sông nước để kiếm sống và nuôi cha bệnh tật. Ông là gia nô trung thành và cận vệ đắc lực của Trần Hưng Đạo. Ngày nay vẫn còn tồn tại đền thờ Yết Kiêu, gọi là đền Quát, thuộc tả ngạn sông Đò Đáy, huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dương, Việt Nam.
Trong cuộc chiến chống quân Nguyên, Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn có nhiều thuộc tướng hết mực trung thành và tài giỏi, góp công sức to lớn vào chiến thắng của Đại Việt, trong đó phải kể tới danh tướng Yết Kiêu. Thuộc tướng trung thành của Hưng Đạo VươngNăm 1285, quân Nguyên Mông huy động 50 vạn đại quân lần thứ 2 tiến đánh Đại Việt từ phía Bắc. Trước thế giặc mạnh, Hưng Đạo Vương chỉ huy các cánh quân vừa đánh vừa lùi để tiêu hao địch và bảo toàn lực lượng. Các cánh quân được chia ra và cùng rút về giữ Vạn Kiếp. Lúc này Thoát Hoan thấy quân Đại Việt chỉ còn một ít thì thúc quân truy kích. Trước thế quân Nguyên rất mạnh, các hiệu quân Đại Việt bị mất liên lạc với nhau, mạnh ai nấy rút hết về Vạn Kiếp. Người rút đi sau cùng chính là Hưng Đạo Vương. Cánh quân của ông bị kẹt tại Nội Bàng. Dù tình thế cấp bách nhưng thuộc tướng Dã Tượng vẫn theo sát bên cạnh Hưng Đạo Vương. Bấy giờ Hưng Đạo Vương nghĩ rằng các quân của mình đã rút hết rồi, ra bến thuyền chắc chẳng còn chiếc thuyền nào, nên nói với Dã Tượng theo đường núi mà rút đi, nhưng Dã Tượng lại nói rằng: “Yết Kiêu chưa thấy Đại Vương thì nhất định không dời thuyền” (Đại Việt Sử ký Toàn thư). Hưng Đạo Vương ra Bãi Tân thì quả nhiên chỉ còn duy nhất chiếc thuyền của Yết Kiêu chờ sẵn, Hưng Đạo Vương mừng rỡ mà nói rằng: “Chim hồng hộc muốn bay cao phải nhờ ở sáu trụ cánh. Nếu không có sáu chiếc trụ cánh ấy thì cũng chim thường thôi” (Đại Việt Sử ký Toàn thư) (Hồng hộc là một loài chim rất giỏi bay, tục gọi là ngỗng trời, thường được dùng để chỉ người có chí lớn). Là thuộc tướng trung thành của Hưng Đạo Vương, Yết Kiều có tài bơi lặn “nhập thủy như phúc bình địa hỹ” (tức bơi dưới nước như đi trên đất bằng). Nhờ có tài bơi lội này mà ông lập nhiều chiến công, đặc biệt là lặn dưới nước rồi đục thuyền giặc, nhiều giai thoại của ông vẫn được lưu truyền đến nay. Yết Kiêu bơi lặn giỏi là nhờ nuốt lông trâu?Ngày nay nhiều người thích nhân vật Yết Kiêu đều biết đến chuyện Yết Kiêu nuốt lông trâu. Sách “Hải Dương phong vật chí” chép như sau: Yết Kiêu có sức khỏe, gặp lúc có hai con trâu húc nhau trên bãi biển, ông dùng cái đầm đất mà đánh, chúng chạy xuống biển. Khi nhìn lại, thấy có mấy cái lông trâu dính vào cái đầm, ông cho là vật thiêng bèn nuốt chửng, từ đấy lội xuống nước cũng dễ dàng như đi trên đất bằng. Lại có chuyện tương tự kể rằng: Một hôm thấy có hai con trâu trắng húc nhau trên bãi cát, ông dùng đòn gánh phang, hai con trâu chạy xuống dưới nước rồi biến mất. Ông mới biết hai con trâu này là trâu thần, sờ lại đòn gánh thì còn dính lại vài cọng lông, ông bèn nuốt lấy, từ đó mà bơi lặn cực giỏi. Ông lội nước hàng mấy dặm như đi trên đất và thường lặn lội bắt cá, mò trai cả ngày dưới nước. Tuy vậy, còn một câu chuyện dân gian khác về nguồn gốc tài bơi của Yết Kiêu do “Bà chúa Bơi” truyền thụ. “Bà chúa Bơi” truyền thụ bí quyếtTại làng Kiến Xá ở xứ Sơn Nam xưa (nay thuộc xã Nguyên Xá, huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình) có một gia đình truyền thống làm nghề đánh cá từ nhiều đời, sau này sinh được một người con gái bơi lội rất giỏi. Không ai biết tài bơi của bà có từ đâu, chỉ biết rằng người phụ nữ này có thể ở dưới nước cả ngày, lặn xuống sông hàng giờ, khiến nhiều người khâm phục. Không ít người có biệt tài bơi lội đã thử sức với người phụ nữ này nhưng đều lắc đầu chịu thua, ai cũng phải nể phục. Từ đó người ta gọi người phụ nữ này là “bà chúa Bơi”. Thuở còn hàn vi, Yết Kiêu thường kiếm sống bằng nghề sông nước, nay đây mai đó ở bến sông, cửa bể. Thấy cậu bé Yết Kiêu nhỏ tuổi mà chịu khó, lại dáng vẻ thông minh nhanh nhẹn, “bà chúa Bơi” liền nhận làm con nuôi và truyền thụ cho cậu bí quyết bơi lội. Nhờ đó mà tài bơi lội của Yết Kiêu ngày càng hoàn thiện và nổi tiếng lịch sử nhờ chiến tích đục thuyền quân Nguyên Mông. Khi quân Nguyên tiến đánh Đại Việt, Yết Kiêu về làng Kiến Xá mời mẹ nuôi tham gia đánh quân Nguyên và bà đã nhận lời. Không may trong một trận ác chiến “bà chúa Bơi” bị tử trận, xác bà trôi theo dòng sông Nhị Hà (sông Hồng) rồi về đến làng Kiến Xá nơi quê nhà thì dạt vào bờ. Dân làng đã vớt bà lên làm lễ chôn cất chu đáo, xây mộ và lập miếu thờ. Từ đó, hàng năm cứ đến ngày 24 tháng 8 âm lịch, người dân làng Kiến Xá lại mở hội, tổ chức tục bơi chải và kể những câu chuyện để tưởng nhớ đến “bà chúa Bơi”. Sau khi chiến thắng quân Nguyên Mông, Triều đình ban thưởng cho các tướng sĩ có công, Yết Kiêu đã tâu về công lao của “bà chúa Bơi”. Nhà Vua liền cho sửa miếu thờ ở làng Kiến Xá trở thành đền thờ to lớn, đồng thời sắc phong cho “bà chúa Bơi” là “Tuệ Thông trang tĩnh Huyền thiên công chúa đại vương”. Trần Hưng Xem thêm: Mời xem video: Đã có những giả thiết cho việc Yết Kiêu, Dã Tượng không làm quan như: Họ không muốn làm quan, họ không được vua tin do là người của Trần Hưng Đạo… Vậy đâu là lý do chính?
Yết Kiêu và Dã Tượng là hai nhân vật có công trong cuộc chống ngoại xâm thời Trần. Công lao đó được dân gian ghi nhớ, gắn vào nhiều truyền thuyết. Tên của hai ông được đặt tên cho hai con phố ở Hà Nội. Tuy vậy, cả Yết Kiêu và Dã Tượng không được phong quan. Chuyện nghe có vẻ vô lý nhưng được tác giả Tô Như lý giải cụ thể trong cuốn Ngàn dặm quan san. Yết Kiêu, Dã Tượng không thích làm quan?Lần theo các trang sử cũ, tác giả Tô Như lần lượt loại trừ những lý do khiến Yết Kiêu, Dã Tượng không được phong quan. Đầu tiên là giả thiết giữa hai nhà Hưng Đạo Vương và vua vốn có hiềm khích nên vua không trọng dụng Yết Kiêu, Dã Tượng. Trong lịch sử nhà Trần lưu lại câu chuyện như một “vết nhơ” khi Trần Thái Tông cướp vợ của anh (Trần Liễu) làm hoàng hậu. Trước khi nhắm mắt xuôi tay, Trần Liễu còn dặn con trai Trần Quốc Tuấn (Hưng Đạo Đại Vương) rằng: “Con không lấy được thiên hạ thì cha chết dưới suối vàng không nhắm mắt được”. Dựa vào hiềm khích này mà nhiều người cho rằng Yết Kiêu, Dã Tượng là người của Hưng Đạo Vương nên không được vua trọng dụng. Tuy nhiên tác giả Tô Như bác giả thiết này, cho rằng tuy có hiềm khích nhưng Trần Hưng Đạo được các vua nhà Trần cực kỳ trọng dụng. Trong Đại Việt Sử ký toàn thư viết về Trần Hưng Đạo: “Vì ông có công lao lớn, gia phong là Thượng quốc công, cho phép ông được quyền phong tước cho người khác, từ Minh tự trở xuống, chỉ có tước Hầu thì phong tước rồi tâu sau”. Rõ ràng Trần Hưng Đạo có quyền lực rất lớn, nếu đại vương muốn thì có thể phong tước cho bất kỳ người nào.
Giả thiết thứ hai đặt ra có thể do Yết Kiêu, Dã Tượng không muốn làm quan. Lý do này căn cứ vào lời can ngăn của hai ông với Hưng Đạo Vương: “Chúng tôi thề xin chết già làm gia nô, chứ không muốn làm quan mà không có trung hiếu”. Điều này cũng được tác giả bác bỏ. Tô Như viết: “Trộm nghĩ điều này cũng lầm. Ấy là hai ông không muốn làm quan mà bất trung bất hiếu chứ nào phải tuyệt không muốn ra làm quan". Giả thiết thứ ba là “vì Yết Kiêu, Dã Tượng không có quân công” cũng được tác giả loại trừ. Tô Như dẫn Đại Việt Sử ký toàn thư và Khâm định Việt sử thông giám cương mục về chiến công trong quân đội của hai ông trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên: “Khi quân Nguyên tới, Yết Kiêu giữ thuyền ở bãi Tân, Dã Tượng thì đi theo". Trong Đại Việt Sử ký tiền biên có ghi chép lại chiến công: “Bảo Nghĩa Vương Trần Bình Trọng đánh nhau với quân Nguyên ở bãi Đà Mạc, thua trận chết. Trước đó, Hưng Đạo Vương xuất quân, chọn Bình Trọng làm tiên phong, sai Dã Tượng đem chiến thuyền đến sông Lục Đầu, qua Cự Công, huyện Vĩnh Lại, liền với Nông Kỳ. Yết Kiêu đem hơn trăm chiến thuyền đóng ở sông Bộc từ xa gây thanh thế hỗ trợ nhau…”. “Điều này cho thấy Yết Kiêu và Dã Tượng không chỉ theo hầu hạ và bảo vệ Hưng Đạo Vương mà họ đích thực là các viên tướng cầm quân ra trận”, tác giả Tô Như lập luận. Gia nô không được làm quanTác giả khẳng định Yết Kiêu, Dã Tượng không được phong quan bởi hai ông là gia nô của Hưng Đạo Vương. Nhà Trần có quy định đã là gia nô nhà vương hầu thì trọn đời không được làm quan, bất kể có lập được công lao tới đâu.
Điều này thể hiện trong sự kiện năm 1337, khi Hưng Hiếu vương chinh phạt Man Ngưu Hống (một bộ tộc ở vùng Tây Bắc thời ấy) trở về, gia đồng của ông là Phạm Ngải có công, nhưng Thượng hoàng Trần Minh Tông tuyên rằng: “Gia nô tuy có chút công lao nhưng không được dự vào quan tước triều đình”. Tuy là gia nô nhưng Yết Kiêu, Dã Tượng có vị trí cao trong gia đình Trần hưng Đạo. Đại Việt Sử ký toàn thư chép lời khen của Hưng Đạo với hai người: “Chim hồng hộc muốn bay cao phải nhờ ở sáu trụ cánh. Nếu không có sáu chiếc trụ cánh ấy thì cũng chim thường thôi”. Không những thế, Trần Hưng Đạo còn rất tin cẩn, chia sẻ những chuyện cơ mật của gia đình mình với Yết Kiêu và Dã Tượng. Thời Trần, có những gia nô trong nhà vương hầu có địa vị không hề thấp. Lệnh vua cho các vương hầu, công chúa, phò mã, cung tần có thể chiêu tập dân phiêu tán không có sản nghiệp làm nô tì để khai khẩn ruộng bỏ hoang, lập thành điền trang. Do đó, có những nô tì khai khẩn cày cấy ruộng đồng, trở thành người giàu có sánh ngang quan lại.
Truyền thuyết kể rằng Yết Kiêu là người có thân thể cường tráng, có tài bơi lội, “đi được trong nước như trên đất bằng”. Khi quân Nguyên xâm lược nước ta, đêm xuống, Yết Kiêu lặn ở khu vực thuyền giặc neo đậu, khoan đáy thuyền, mỗi đêm đục khoảng 30 chiến thuyền của địch. Dã Tượng là người có tài thuần phục và huấn luyện voi chiến, lập nhiều chiến công trong cuộc chiến chống Nguyên - Mông. Cũng có tư liệu cho rằng Dã Tượng nổi tiếng với nghề rèn. Làng An Tiêm, xã Thụy Dân, huyện Thái Thụy thờ tổ nghề rèn “Dã Tượng tiên sư”. Dã Tượng tiên sư dạy cho 7 tổ thợ rèn làng Cao Dương - nơi còn di chỉ của một công trường rèn sắt thời Trần - tương truyền là công trường rèn vũ khí của Trần Hưng Đạo trong kháng chiến chống Nguyên - Mông. Ở bộ truyện tranh Long thần tướng (nhóm Phong Dương Comic) với bối cảnh thời Trần, hai nhân vật Yết Kiêu, Dã Tượng xuất hiện trong thái ấp của Trần Hưng Đạo. Trong phần cuối sách, họa sĩ Thành Phong còn vẽ tạo hình hai nhân vật này, kèm ghi chú: “Yết Kiêu, Dã Tượng là hai gia nô trung thành và cận vệ đắc lực của Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn. Yết Kiêu là tên một loài chó săn ngắn mõm, cách dùng tên thú đặt tên cho người nói lên địa vị làm ‘nô’ của họ”. |
