Một loại thuốc là không phù hợp nếu nguy cơ gây hại lớn hơn lợi ích của nó. Sử dụng thuốc không hợp lý có thể liên quan đến
Một số loại thuốc được quan tâm đặc biệt ở người cao tuổi Các loại thuốc cần quan tâm ở người cao tuổi . Một số loại thuốc có nguy cơ đến mức nên được tránh hoàn toàn ở người cao tuổi, một số loại thuốc chỉ nên tránh trong một số trường hợp nhất định, và một số khác có thể được sử dụng nhưng cần rất thận trọng. Tiêu chuẩn Beers của Hiệp hội Lão khoa Hoa Kỳ (xem bảng Thuốc có khả năng không thích hợp ở người lớn tuổi Tương tác thuốc-bệnh ở người cao tuổi (dựa trên Tiêu chuẩn Beers cập nhật của Hội Lão khoa Hoa Kỳ 2012)
Bất chấp tiêu chuẩn Beers của Hiệp hội Lão khoa Hoa Kỳ và các tiêu chuẩn khác, các thuốc không phù hợp vẫn đang được kê đơn cho người cao tuổi; điển hình, khoảng 20% người cao tuổi ở cộng đồng đã nhận được ít nhất một loại thuốc không phù hợp. Ở những bệnh nhân này, nguy cơ gặp tác dụng phụ tăng lên. Ở bệnh nhân sống trong nhà dưỡng lão, việc sử dụng thuốc không thích hợp cũng làm tăng nguy cơ nhập viện và tử vong. Trong một nghiên cứu ở bệnh nhân nhập viện, 27,5% đã nhận được một loại thuốc không phù hợp.
Một số loại thuốc không phù hợp được dùng mà không được kê đơn; do đó, bác sĩ lâm sàng nên đặc biệt đặt câu hỏi bệnh nhân về việc sử dụng thuốc không kê đơn và nói với bệnh nhân về những nguy cơ mà các loại thuốc đó có thể gây ra.
Người cao tuổi thường được kê các thuốc (điển hình là thuốc giảm đau, thuốc chẹn thụ thể H2, hoặc thuốc nhuận tràng) cho các triệu chứng nhẹ (bao gồm cả điều trị tác dụng phụ của thuốc khác) có thể được điều trị tốt hơn bằng phương pháp không dùng thuốc (ví dụ: tập thể dục, vật lý trị liệu, mát xa, thay đổi chế độ ăn hoặc bằng cách giảm liều thuốc gây tác dụng phụ. Sử dụng các thực phẩm chức năng thường không thích hợp; lợi ích có thể thấp, chi phí tăng lên, và thuốc mới có thể dẫn đến độc tính bổ sung.
Giải quyết vấn đề sử dụng thuốc không phù hợp ở người cao tuổi đòi hỏi nhiều hơn là tránh sử dụng một danh sách ngắn các loại thuốc và ghi nhận các loại thuốc quan tâm. Toàn bộ chế độ thuốc của bệnh nhân cũng nên được đánh giá thường xuyên để xác định nhu cầu tiếp tục sử dụng thuốc, cũng như lợi ích và tác hại tiềm năng.
Trong quá trình dùng thuốc, có rất nhiều yếu tố làm ảnh hưởng đến tác dụng của thuốc, do đó ảnh hưởng tới hiệu quả điều trị. Tuổi Trẻ em là đối tượng cần chú ý khi dùng thuốc. Trẻ em: Trẻ em không phải là người lớn thu nhỏ lại. Vì thế khi dùng thuốc có nhiều điểm phải chú ý. Thường chia thành 3 lứa tuổi: sơ sinh, đang bú và trẻ từ 2-10 tuổi. Việc hấp thu thuốc qua đường tiêu hóa ở trẻ em rất thất thường. Thuốc hấp thu tốt ở đường trực tràng. Khi bôi thuốc ngoài da cho trẻ em phải lưu ý do thuốc có thể bị hấp thu nhiều, gây tác dụng toàn thân. Về phân phối thuốc, ở trẻ em có nhiều khác biệt do lượng albumin, globulin còn thiếu, hàng rào thần kinh chưa phát triển... Chuyển hóa thuốc bị hạn chế do hệ enzym chưa hoàn chỉnh, phản ứng liên hợp không đều... Người cao tuổi: Người cao tuổi hay dùng cùng lúc nhiều loại thuốc. Trong thực tế, tai biến do dùng thuốc ở tuổi 60-70 thường cao gấp đôi so với lứa tuổi 30-40. Độ pH của dạ dày tăng ở người già, lưu lựơng máu ở gan giảm. Hơn nữa, ở người cao tuổi, sự tưới máu ở ruột giảm, giảm dự trữ protein huyết tương, cả ba cơ chế thải thuốc qua thận đều giảm, khối lượng thận giảm 20% và sự tháo sạch của dạ dày giảm... Tất cả các yếu tố trên làm cho quá trình dược động học ở người già có rất nhiều thay đổi và trực tiếp ảnh hưởng đến tác dụng của thuốc. Giới Với nữ giới có nhiều giai đoạn phải chú ý như trong thời kỳ kinh nguyệt không cấm hẳn dùng thuốc nhưng cần thận trọng. Thời kỳ có thai, nguyên tắc chung là tránh dùng mọi loại thuốc. Trong trường hợp bắt buộc phải cân nhắc kỹ lợi ích trên rủi ro và lưu ý các thuốc thấm được qua nhau thai. Thời kỳ cho con bú tránh các thuốc làm giảm lượng nước của cơ thể mẹ, các thuốc thải qua sữa... Cân nặng Hai người có cân nặng khác nhau, nhưng cơ quan phủ tạng không khác nhau nhiều, chỉ khác nhau ở lượng mỡ. Do đó, cần chú ý sử dụng đối với các thuốc tan nhiều trong lipid. Người béo, tuần hoàn trì trệ, cơ tim, mạch máu có thay đổi. Vì vậy, cần chú ý khi sử dụng các thuốc tim mạch. Thời điểm uống thuốc Thời điểm uống thuốc ảnh hưởng rất nhiều đến tác dụng của thuốc. Sau đây là một số ví dụ: Ban đêm các bệnh nhân bị đái tháo đường và tim mạch nhạy cảm hơn với digitalis. Tiêm penicilin vào buổi tối bao giờ cũng cho nồng độ trong máu cao hơn. Tolbutamid làm tăng tiết insulin vào buổi sáng nhiều hơn buổi chiều. Uống indometacin, theophylin vào buổi sáng hấp thu tốt hơn buổi chiều. Tác dụng lợi tiểu và thải kali của hypothiazid mạnh nhất nếu dùng từ 16 - 20 giờ. Verapamin hạ huyết áp mạnh nhất vào thời điểm từ 12-16 giờ và mất tác dụng về ban đêm. Trạng thái bệnh lý Đối với từng bệnh lý có những thuốc cấm dùng hoặc dùng phải thận trọng. Ví dụ: đối với phụ nữ có thai trong 3 tháng đầu của thai kỳ cần tránh dùng các thuốc chống phân chia tế bào (cyclophosphamid, methotrexat), chống động kinh, chống sốt rét, chống trầm cảm... Người bệnh suy mạch vành cần tránh các thuốc làm tăng công năng của tim (adrenalin, levodopa...), thuốc làm giảm ôxy cơ tim (thuốc liệt hạch, giảm glucose...) hay người đang theo chế độ ăn kiêng muối cần tránh các thuốc chứa natri... TS. Trần Nhân Thắng |
