Đỗ Mười, nguyên lão kỳ cựu nhất của Đảng Cộng sản Việt hiện tại, vừa qua đời ở Hà Nội, hưởng thọ 101 tuổi, báo chí Nhà nước Việt Nam đồng loạt loan tin vào rạng sáng thứ Ba ngày 2/10. Theo báo chí Nhà nước thì ông Mười qua đời vào tối ngày 1/10 tại Bệnh viện Quân đội 108 sau một thời gian lâm bệnh nặng. Ông Mười đã kinh qua những vị trí lãnh đạo cao cấp nhất của Việt Nam: cựu Tổng bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam, cựu Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng (tức Thủ tướng) và cựu Cố vấn Ban chấp hành Trung ương Đảng. Ông hai lần được bầu giữ cương vị người lãnh đạo cao nhất của Đảng tại Đại hội Đảng lần thứ 7 (1991) và thứ 8 (1996). Tuy nhiên, khi chưa đi được giữa nhiệm kỳ hai thì vào hội nghị trung ương 4 (khóa 8) vào tháng 12 năm 1997, ông Mười từ chức để nhường cho ông Lê Khả Phiêu lên thay. Khi đó ông Mười được cho là ‘tình nguyện thoái lui’ để tạo điều kiện cho thế hệ lãnh đạo trẻ hơn. Sau đó, ông Mười được cử làm Cố vấn Ban chấp hành Trung ương Đảng, cùng thời với hai Cố vấn khác là các ông Lê Đức Anh (cựu chủ tịch nước) và Võ Văn Kiệt (cựu thủ tướng). Tuy nhiên đến Đại hội 9 (2001), khi ông Lê Khả Phiêu bị mất chức Tổng bí thư mà nhiều luồng tin tức chưa được xác nhận cho là do tác động của hai ông Đỗ Mười và Lê Đức Anh thì cả ba vị Cố vấn Ban chấp hành Trung ương, trong đó có ông Mười, đều bị bãi chức. Trước khi leo lên đến vị trí cao nhất của Đảng, ông Mười từng kinh qua các vị trí Thứ trưởng rồi Bộ trưởng Nội thương, Chủ nhiệm Ủy ban Vật giá, Phó thủ tướng, Chủ nhiệm Ủy ban kiến thiết Cơ bản, Bộ trưởng Xây dựng, phó Chủ tịch rồi Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng. Đỗ Mười (tên thật là Nguyễn Duy Cống) sinh năm 1917, nguyên quán ở xã Đông Mỹ, huyện Thanh Trì, Hà Nội. Ông hoạt động cho Đảng Cộng sản từ khi ông 19 tuổi, tham gia vào Mặt trận Bình dân và gia nhập Đảng Cộng sản Đông Dương vào năm 1939. Ông từng bị thực dân Pháp bắt và kết án 10 năm tù tại nhà tù Hỏa Lò nhưng sau đó bốn năm ông vượt ngục thành công. Trong những năm kháng Pháp, ông Mười chủ yếu hoạt động tại vùng đồng bằng Bắc Bộ và lần lượt làm bí thư các tỉnh Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình và thành phố Hải Phòng. Ông Mười là một trong những tổng bí thư ít học nhất của Đảng Cộng sản Việt Nam. Theo tiểu sử chính thức do Đảng công bố thì ông xuất thân trong gia đình trung nông, nhưng nhiều nguồn tin không chính thức nói rằng ông xuất thân làm nghề thiến lợn. Ông thuộc thành phần bảo thủ của Đảng Cộng sản Việt Nam với lập trường quyết liệt trong việc đánh đổ đế quốc và xóa bỏ bóc lột cũng như kiên định đi theo con đường chủ nghĩa xã hội. Sau khi quân đội miền Bắc tiến vào miền Nam năm 1975, ông Mười khi đó là phó thủ tướng đã được bổ nhiệm là ‘Trưởng ban Cải tạo Công thương nghiệp Xã hội chủ nghĩa’. Do đó, ông đóng vai trò quan trọng trong công cuộc ‘đánh tư sản’ khiến cho nhiều gia đình tư sản và phú hộ ở miền Nam mất hết tài sản và tan nát nhà cửa. Ông lên làm tổng bí thư kế nhiệm ông Nguyễn Văn Linh trong giai đoạn đất nước có nhiều chuyển đổi sâu sắc sau khi Đảng quyết định từ bỏ cơ chế tập trung quan liêu bao cấp và tiến hành quá trình đổi mới mở cửa cho kinh tế tư nhân trong nền kinh tế nhiều thành phần. Thời gian đầu sau khi về hưu, ông Mười vẫn xuất hiện tại những sự kiện lớn của Đảng và Nhà nước. Nhưng trong những năm gần đây, ông hầu như biến mất khỏi công chúng và chỉ xuất hiện khi ông được các lãnh đạo đương nhiệm như Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng hay cựu Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đến thăm hỏi. Ông Mười qua đời vào lúc Việt Nam vừa tổ chức quốc tang cho ông Trần Đại Quang, chủ tịch nước mất khi đang đương nhiệm, cách đó vài ngày. Trước đó, sau khi ông Quang qua đời, trên mạng xã hội cũng đã xôn xao tin tức về ông Mười cũng đã qua đời nhưng không cho công bố. Tuy nhiên thông tin này sau đó đã bị báo chí chính thống trong nước bác bỏ. Hiện chưa có chi tiết về tang lễ cho ông Mười, nhưng nhiều khả năng với vị trí và vai trò của ông trong Đảng, tang lễ của ông sẽ được tổ chức với nghi thức cao nhất là quốc tang. Nếu như thế thì Việt Nam sẽ trải qua hai quốc tang chỉ trong vòng có vài ngày. Lúc ông Mười qua đời cũng là lúc các ủy viên trung ương của Đảng Cộng sản Việt Nam đang nhóm họp ở Hà Nội chuẩn bị cho Hội nghị trung ương 8 sẽ khai mạc vào sáng thứ Ba ngày 8/10 với công tác nhân sự là một trong những nội dung quan trọng được đưa ra bàn thảo. Như vậy, sau khi ông Mười ra đi thì Việt Nam chỉ còn hai vị cựu tổng bí thư còn tại thế là các ông Lê Khả Phiêu và ông Nông Đức Mạnh. Một vị nguyên lão khác là ông Lê Đức Anh (cựu chủ tịch nước thời ông Mười làm tổng bí thư và là cộng sự thân cận của ông Mười) cũng đang được điều trị tại Bệnh y Quân Y 108. Ông Trần Quân Ngọc, Thư ký của đồng chí Đỗ Mười, cho biết: bà Tạ Thị Thanh, vợ đồng chí Đỗ Mười là một người cực kỳ hiền hậu, khiêm tốn, giản dị và liêm khiết.
Những người con của ông bà Hàn Kính Một chiều muộn vài năm về trước, tôi được nghe ông bà Nguyễn Văn Hướng - Tạ Tuyết Mai trò chuyện về một khoảng trong đời hoạt động cách mạng của mình. Năm đấy, ông bước sang tuổi 93, còn bà cũng đã 85 tuổi. Bà Tạ Tuyết Mai là em gái út phu nhân nguyên Tổng Bí thư Đỗ Mười. Ông bà sống trên gác 2 căn hộ tập thể của Ủy ban Khoa học xã hội trên phố Lý Thường Kiệt, giản dị như bao cán bộ hưu trí khác. Năm đấy vẫn là nhà thuê của Nhà nước chứ chưa có sổ đỏ. Bất giác tôi hỏi: “Có một ông anh rể như vậy, ông bà vẫn ở giản dị quá”. Nghe thế, bà cũng cười hiền từ: “Có tiếng là một người làm quan cả họ được nhờ nhưng chúng tôi giữ ghê lắm. Giữ tiếng cho anh Đỗ Mười, không để anh chị phải mang tiếng”. Mặc dù nội dung chính của cuộc trò chuyện là tôi nghe ông Nguyễn Văn Hướng kể về những năm tháng hoạt động phong trào sinh viên mà ông là một trong những thủ lĩnh nhưng ông bà cũng vui vẻ chia sẻ một vài nét đời riêng của mình. Bà Tuyết Mai kể lại, cụ ông thân sinh là Tạ Đình Kính, người ở Chương Mỹ - Hà Đông (nay là Hà Nội) vào làm việc cho Pháp ở tòa sứ Phủ Diễn (Diễn Châu, Nghệ An) rồi lấy vợ và sinh sống tại đây. Cụ bà Hoàng Thị Tuyến người xã Diễn Kim.
Nhắc đến cụ Tạ Đình Kính, người cao tuổi ở Diễn Châu đều biết với tên gọi ông Hàn Kính. Cụ sống đôn hậu, cho nên dù làm ở tòa sứ nhưng khi Xôviết Nghệ Tĩnh nổi lên năm 1930 - 1931, nhiều quan chức và cả nha lại các phủ huyện bị nhân dân lôi ra đánh đập nhưng ông Hàn Kính lại được che chở. “Chả nhẽ khen bố mẹ chứ nói thật thành ra để phúc cho con, con cái học hành đến nơi đến chốn cả”. Bà rơm rớm nước mắt khi nhớ lại cha mẹ và các anh chị em. Nghỉ hưu, chuyển ra Hà Nội, ông bà Hàn Kính bảo nhau dù đồng lương hưu ít ỏi, song, quyết tâm cho các con đi học. Trong khi dư luận đương thời đa phần không muốn cho con gái đi học. Có người khắc nghiệt chì chiết rằng “con gái đi học, biết chữ để viết thư cho giai”. Còn ông bà Hàn Kính suy nghĩ khác: “Con gái mà được ăn học thì sau này lấy chồng không bị khinh thường”. Vậy là 5 chị em gái và 1 anh trai cả người nọ dạy bảo người kia, dìu dắt, đùm bọc nhau học hành. Học hết trường xã, trường huyện, trường tỉnh ở Nghệ An rồi lại ra Hà Nội thuê nhà trọ học. “Chị Thanh tôi đi học sớm, rồi ra đi làm nuôi em, coi như chủ trì trong gia đình, lo toan, sắp xếp tất cả, chững chạc lắm. Ngoài giờ dạy, chị còn đi dạy thêm tiếng Pháp cho con một công chức. Mấy chị em cứ tự hào nuôi nhau”, bà Tuyết Mai xúc động nhớ về những kỷ niệm cũ. 6 người con của cụ Hàn Kính, giờ chỉ còn mỗi mình người con gái út mà tôi được trò chuyện. Tên thật của bà là Tạ Thị Tuyết. Hoạt động cách mạng, bà lấy bí danh là Mai, từ đó cái tên Tạ Tuyết Mai gắn bó với cuộc đời bà. Trong kháng chiến chống Pháp, bà Mai làm việc tại Bộ Nội vụ. Sau năm 1954, bà công tác tại Sở Y tế Hà Nội cho đến khi nghỉ hưu. Một thoáng nghĩ, bà Mai kể rành rọt cho tôi nghe về từng anh chị em trong gia đình: Anh trai cả là Tạ Bính Thìn, làm kiểm soát viên ngành lâm nghiệp. Chị gái thứ hai là Tạ Thị Tỵ lấy chồng, về Lạng Sơn. Chị gái thứ ba là Tạ Thị Thanh, phu nhân đồng chí Đỗ Mười. Chị gái thứ tư là Tạ Thị Bạch, vợ ông Vũ Thiện Bảo, nguyên Trưởng ban Thanh tra Bộ Cơ khí Luyện kim (nay là Bộ Công thương). Chị gái thứ năm là Tạ Thị Trinh (Phó Giám đốc Sở Y tế Hà Nội), phu nhân đồng chí Phan Mỹ, nguyên Chánh Văn phòng Phủ Chủ tịch, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp. Và cô út Tạ Tuyết Mai, vợ ông Nguyễn Văn Hướng (tức Trần Vĩnh Uy), Vụ trưởng Vụ Hợp tác của Viện Hàn lâm Khoa học Việt Nam. Bát cơm phiếu mẫu Trong ký ức của người em gái út, bà Tạ Thị Thanh là người hiền từ. Dù làm Bí thư Đảng ủy - Phó Giám đốc Bệnh viện C (nay là Bệnh viện Phụ sản Trung ương) hay phu nhân Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng (nay là Thủ tướng Chính phủ) hay Tổng Bí thư, bà vẫn giữ một nếp sống giản dị, yêu thương mọi người như nếp nhà xưa. “Anh hỏi cán bộ cũ ở Bệnh viện C mà xem, ai cũng biết chị Thanh hiền hậu”. Từ những năm 1960, có chồng làm cán bộ cao cấp (khi đó đồng chí Đỗ Mười đã là Bộ trưởng, Phó Thủ tướng Chính phủ) nhưng bà Thanh vẫn đạp xe đi làm. Thỉnh thoảng hai chị em gặp nhau ở bên kia đường nói chuyện gia đình rồi lại vội vã ai làm công việc người đấy. Từ bé, những người con của ông bà Hàn Kính đã học tập tấm gương của cha mẹ, thương người như thể thương thân. Trong nhà dù có người giúp việc, người nấu bếp, là những người lớp dưới, song, con cái phải thưa gửi tử tế chứ không được hỗn hào. Dưới mái nhà ấy, không có phân biệt đẳng cấp, chủ nhà và người ở bình đẳng, thương quý nhau.
Mẹ mất khi bà Tuyết Mai mới 5 tuổi nhưng những ký ức về tình thương người của mẹ vẫn hằn sâu trong tâm trí bà. Thỉnh thoảng có bà ăn mày đến nhà, bà Hàn Kính lại sai con gái mang cho bà ăn mày bát cơm. Trong bát cơm, có khúc cá với đôi đũa. Có lần, cô con gái út được mẹ dặn mang ra và hai tay đưa mời bà ăn mày dùng cơm. Khi bà ăn mày đã khuất bóng, bà Hàn Kính lại gọi con gái mang bát đũa vào, để người giúp việc rửa và cất lên chạn bát. Sau vài lần đến xin ăn như thế, có hôm, cả nhà hết sức ngạc nhiên khi thấy bà ăn mày đến biếu gia đình nửa quả mít. Có lẽ đó là quà cây nhà lá vườn của người đàn bà hành khất chắt chiu được ở quê nhà để tạ ơn bát cơm phiếu mẫu gia đình đã dành cho bà qua cơn đói khát lúc lỡ độ đường. Đó cũng là quả phúc của cha mẹ để cho con cái sau này mà mấy chị em cứ nhắc nhở nhau mãi, kể cả khi đã về già. Lúc trẻ, mỗi người bận rộn với công tác cơ quan riêng của mình. Nghỉ hưu, mấy chị em gái mới có điều kiện thăm nhau thường xuyên hơn. Mỗi người một hoàn cảnh riêng, san sẻ với nhau tình cảm lúc về già. Việc Đảng, việc nước đặt trọng trách lên vai Tổng Bí thư Đỗ Mười khi ông đã ngoài 80 tuổi cho nên ông không có nhiều thời gian chia sẻ chuyện nhà như những người anh em đồng hao khác. Dường như càng bận việc nước, ông càng dồn tình thương yêu đến người bạn đời của mình một cách tế nhị. Khi người con trai đầu Nguyễn Duy Trung đau ốm, bà vào Nam chăm con, còn ông bận bịu với công việc của Đảng và Nhà nước, nhưng có thời gian nghỉ là ông lại vào thăm vợ con. Có những phút bà Tạ Thị Thanh mong được cùng chồng nghỉ ngơi, để lại được cùng nhau ngắm những kỷ vật, như có lần ông bà cùng ngắm chiếc áo dài - kỷ vật của Hồ Chủ tịch tặng khi sinh con đầu lòng Nguyễn Duy Trung. Nhưng rồi bà đã ra đi trước. Còn ông vẫn nặng gánh việc Đảng, việc nước, nỗi ưu tư trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội. “Chị Thanh tốt nhất nhà, hiền lắm, anh Đỗ Mười thương chị lắm. Chị mất, anh Đỗ Mười đưa cho tôi xem lá thư chị viết. Tôi nhớ mãi câu này chị viết cho anh: “Em chỉ nhìn thấy anh ở trên vô tuyến thôi”. Ý của chị là anh bận công tác suốt, lúc này đau ốm nằm viện, chị mong anh có chút thời gian nghỉ ngơi để được vào thăm chị”, bà Tạ Tuyết Mai lặng lẽ lau nước mắt khi những ký ức về người chị hiền hậu cứ lần lượt trở về.
|
