Tài liệu gồm 405 trang, được biên soạn bởi nhóm tác giả Tư Duy Toán Học 4.0, tổng hợp lý thuyết, phân dạng toán và bài tập trắc nghiệm chuyên đề hình học tọa độ trong không gian Oxyz, có đáp án và lời giải chi tiết, giúp học sinh tham khảo khi học chương trình Hình học 12 chương 3 (phương pháp tọa độ không gian) và ôn thi tốt nghiệp THPT môn Toán. Kho bài tập được nhóm tác giả sưu tầm và biên soạn khá phong phú và đa dạng, với những dạng toán hay và khó, đòi hỏi học sinh phải vận động khả năng tư duy của bản thân để xử lý những câu 8+, giúp học sinh đạt điểm cao trong kì thi sắp tới. Những câu hỏi trong cuốn sách được nhóm tác giả sưu tầm, tham khảo và phát triển từ các đề thi thử của các Sở, trường Chuyên trên cả nước. CHỦ ĐỀ 1: HỆ TỌA ĐỘ TRONG KHÔNG GIAN.Dạng 1. Điểm và vectơ trong hệ tọa độ Oxyz.Dạng 2. Tích vô hướng và ứng dụng.Dạng 3. Phương trình mặt cầu. Dạng 4. Cực trị. CHỦ ĐỀ 2: PHƯƠNG TRÌNH MẶT PHẲNG.Dạng 1. Xác định vectơ pháp tuyến, tính tích có hướng của mặt phẳng.Dạng 2. Viết phương trình mặt phẳng.Dạng 3. Tìm tọa độ điểm liên quan đến mặt phẳng.Dạng 4. Góc và khoảng cách liên quan đến mặt phẳng.Dạng 5. Vị trí tương đối giữa hai mặt phẳng, giữa mặt cầu và mặt phẳng. Dạng 6. Cực trị liên quan đến mặt phẳng. CHỦ ĐỀ 3: PHƯƠNG TRÌNH ĐƯỜNG THẲNG.Dạng 1. Xác định vectơ chỉ phương của đường thẳng.Dạng 2. Viết phương trình đường thẳng.Dạng 3. Tìm tọa độ điểm liên quan đến đường thẳng.Dạng 4. Góc và khoảng cách liên quan đến đường thẳng.Dạng 5. Vị trí tương đối giữa hai đường thẳng, giữa đường thẳng và mặt phẳng.Dạng 6. Bài toán liên quan giữa đường thẳng – mặt phẳng – mặt cầu. Dạng 7. Cực trị liên quan đến đường thẳng. CHỦ ĐỀ 4: ỨNG DỤNG CỦA PHƯƠNG PHÁP TỌA ĐỘ.Dạng 1. Tọa độ hóa Hình học không gian. Dạng 2. Bài toán đại số. CHỦ ĐỀ 5: TỔNG HỢP VỀ HÌNH TỌA ĐỘ OXYZ.Đề bài. Đáp án. 21:56:3027/02/2019 Vì vậy để các bạn học sinh lớp 12 nắm rõ phần nội dung kiến thức này, trong bài viết này chúng ta cùng tổng hợp lại các dạng toán về phương trình đường thẳng trong không gian, giải một số ví dụ và bài tập một cách chi tiết và dễ hiểu để các em tự tin khi gặp các dạng toán này. • xem thêm: Các dạng toán phương trình mặt phẳng trong không gianI. Lý thuyết về đường thẳng trong không gian 1. Phương trình tham số và phương trình chính tắc của đường thẳng * Đường thẳng (d) đi qua M0(x0;y0;z0) và có vectơ chỉ phương - Phương trình tham số của (d): - Phương trình chính tắc của (d): 2. Vị trí tương đối của 2 đường thẳng trong không gian * Cho đường thẳng d0 đi qua điểm M0(x0;y0;z0) và có vectơ chỉ phương - d0 và d1 cùng nằm trong một mặt phẳng ⇔ - d0 và d1 cắt nhau ⇔ - d0 // d1 ⇔ - d0 Ξ d1 ⇔ - d0 và d1 chéo nhau ⇔ 3. Vị trí tương đối của đường thẳng với mặt phẳng * Đường thẳng (d) đi qua M0(x0;y0;z0) và có vectơ chỉ phương - d cắt (P) ⇔ Aa + Bb + Cc ≠ 0 - d//(P) ⇔ - d ⊂ (P) ⇔ - d ⊥ (P) ⇔ 4. Góc giữa 2 đường thẳng - Đường thẳng (d) có vectơ chỉ phương cos∝ = 5. Góc giữa đường thẳng và mặt phẳng - Đường thẳng (d) có vectơ chỉ phương sinφ = 6. Khoảng cách từ 1 điểm tới 1 đường thẳng - Cho điểm M1(x1;y1;z1) tới đường thẳng Δ có vectơ chỉ phương * Cách tính 1: - Viết phương trình mặt phẳng (Q) qua M1 và vuông góc với Δ. - Tìm tọa độ giao điểm H của Δ và mặt phẳng (Q). - d(M1,Δ) = M1H * Cách tính 2: - Sử dụng công thức: d(M1,Δ) = 7. Khoảng cách giữa 2 đường thẳng chéo nhau - Cho đường thẳng Δ0 đi qua điểm M0(x0;y0;z0) và có vectơ chỉ phương * Cách tính 1: - Viết phương trình mặt phẳng (Q) chứa (Δ) và song song với (Δ1). - Tính khoảng cách từ M0M1 tới mặt phẳng (Q). - d(Δ,Δ1) = d(M1,Q) * Cách tính 2: - Sử dụng công thức: d(Δ,Δ1) = II. Các dạng bài tập về đường thẳng trong không gian Dạng 1: Viết PT đường thẳng (d) qua 1 điểm và có VTCP - Điểm M0(x0;y0;z0), VTCP * Phương pháp: - Phương trình tham số của (d) là: - Nếu a.b.c ≠ 0 thì (d) có PT chính tắc là: Ví dụ: Viết phương trình đường thẳng (d) đi qua điểm A(1;2;-1) và nhận vec tơ * Lời giải: - Phương trình tham số của (d) là: Dạng 2: Viết PT đường thẳng đi qua 2 điểm A, B * Phương pháp - Bước 1: Tìm VTCP - Bước 2: Viết PT đường thẳng (d) đi qua A và nhận Ví dụ: Viết PTĐT (d) đi qua các điểm A(1; 2; 0), B(–1; 1; 3); * Lời giải: - Ta có: - Vậy PTĐT (d) đi qua A có VTCP là Dạng 3: Viết PT đường thẳng đi qua A và song song với đường thẳng Δ * Phương pháp - Bước 1: Tìm VTCP - Bước 2: Viết PT đường thẳng (d) đi qua A và nhận Ví dụ: Viết phương trình đường thẳng đi qua A(2;1;-3) và song song với đường thẳng Δ: * Lời giải: - VTCP - Phương trình tham số của (d): Dạng 4: Viết PT đường thẳng (d) đi qua A và vuông góc với mp (∝). * Phương pháp - Bước 1: Tìm VTPT - Bước 2: Viết PT đường thẳng (d) đi qua A và nhận Ví dụ: Viết PT đường thẳng (d) đi qua A(1;1;-2) và vuông góc với mp (P): x-y-z-1=0 * Lời giải: - Ta có VTPT của mp (P): - PT đường thẳng (d) qua A và nhận Dạng 5: Viết PT đường thẳng (d) đi qua A và vuông góc với 2 đường thẳng (d1), (d2). * Phương pháp: - Bước 1: Tìm VTCP - Bước 2: Đường thẳng (d) có VTCP là: - Bước 3: Viết PT đường thẳng (d) đi qua điểm A và nhận Ví dụ: Trong không gian Oxyz, viết phương trình tham số của đường thẳng d biết d đi qua điểm M(1;-3;2) vuông góc với d1: * Lời giải: - Ta có VTCP của d1 là - d ⊥ d1 và d ⊥ d2 nên VTCP của d là: = - Phương trình tham số của (d) là: Dạng 6: Viết PT đường thẳng (d) là giao tuyến của 2 mp - mp (P): Ax + By + Cz + D = 0 và (Q): A'x + B'y + C'z + D' = 0; * Phương pháp: + Cách giải 1: - Bước 1: Giải hệ - Bước 2: Đường thẳng (d) có vectơ chỉ phương là: - Bước 3: Viết PT đường thẳng (d) qua M0 và có VTCP + Cách giải 2: - Bước 1: Tìm toạ độ 2 điểm A, B ∈ d. (Tìm 2 nghiệm của hệ 2 PT trên) - Bước 2: Viết PT đường thẳng đi qua 2 điểm AB. + Cách giải 3: - Đặt 1 trong 3 ẩn bằng t (chẳng hạn x = t), giải hệ 2 PT với 2 ẩn còn lại theo t rồi suy ra PT tham số của d. Ví dụ: Viết phương trình đường thẳng (d) là giao tuyến của 2 mặt phằng (P): 2x+y-z-3=0 và (Q): x+y+z-1=0. * Lời giải: - Ta sẽ tìm 2 điểm A, B nằm trên (d) là nghiệm của hệ PT: - Cho z = 0 ⇒ x = 2 và y = - 1 ⇒ A(2;-1;0) - Cho z = 1 ⇒ x = 4 và y = - 4 ⇒ B(4;-4;1) ⇒ ⇒ PTĐT (d) đi qua A(2;-1;0) và có VTCP Dạng 7: Viết PT hình chiếu của đường thẳng (d) lên mp (P). * Phương pháp - Bước 1: Viết PT mp(Q) chứa d và vuông góc với mp (P). - Bước 2: Hình chiếu cần tìm d’= (P)∩(Q) - Chú ý: Nếu d⊥(P) thì hình chiếu của d là điểm H=d∩(P) Ví dụ: Trong không gian với hệ toạ độ Oxyz, viết phương trình hình chiếu vuông góc của đường thẳng d: * Lời giải: - Mặt phẳng Q đi qua d có phương trình dạng: m(x-2z) + n(3x-2y+z-3)=0 ⇔ (m+3n)x - 2ny + (-2m+n)z - 3n = 0 Q ⊥ P ⇔ 1.(m+3n) - 2(-2n) + 1.(-2m+n) = 0 ⇔ m + 3n + 4n - 2m + n = 0 ⇔ -m + 8n = 0 Chọn m = 8 thì n = 1 ta được phương trình mp (Q): 11x - 2y - 15z - 3 = 0 - Vì hình chiếu d’ của d trên P nên d' là giao tuyến của P và Q, phương trình của d’ sẽ là:
Dạng 8 : Viết PT đường thẳng d đi qua điểm A và cắt hai đường thẳng d1, d2 * Phương pháp + Cách giải 1: - Bước 1: Viết PT mặt phẳng (α) đi qua điểm A và chứa đường thẳng d1. - Bước 2: Tìm giao điểm B = (α) ∩ (d2) - Bước 3: Đường thẳng cần tìm là đt đi qua 2 điểm A, B. + Cách giải 2: - Bước 1: Viết PT mặt phẳng (α) đi qua điểm A và chứa đường thẳng d1 - Bước 2: Viết PT mặt phẳng (β) đi qua điểm A và chứa đường thẳng d2. - Bước 3: Đường thẳng cần tìm d’= (α) ∩ (β) + Cách giải 3: - Bước 1: Tìm toạ độ giao điểm B của d với d1 và C của d với d2 - Bước 2: Từ điều kiện 3 điểm thẳng hàng tính được toạ độ B, C - Bước 3: Viết PT (d) đi qua 2 điểm Ví dụ: Trong không gian Oxyz, viết PT của đường thẳng d biết d đi qua điểm A(1;1;0) và cắt cả 2 đường thẳng d1: * Lời giải: - Gọi B, C lần lượt là các điểm và d cắt d1 và d2, ta có toạ độ B(1+t;-t;0) và C(0;0;2+s) ⇒ A,B,C thẳng hàng ⇒ Vậy d đi qua A(1;1;0) và C(0;0;0) ⇒ d có PT: Dạng 9: Viết PT đường thẳng d song song với d1 và cắt cả hai đường thẳng d2 và d3. * Phương pháp - Bước 1: Viết PT mp(P) song song với d1 và chứa d2. - Bước 2: Viết PT mp(Q) song song với d1 và chứa d3. - Bước 3: Đường thẳng cần tìm d = (P) ∩ (Q) Ví dụ: Viết phương trình đường thẳng (d) song song với trục Ox và cắt (d1), (d2) có PT: d1: * Lời giải: - VTCP của Ox là: - VTCP của d1 là: - PT mp (P) chứa d1 và song song Ox có VTPT: = - PT mp (Q) chứa d2 và song song Ox có VTPT: = - PT mp (P) đi qua điểm (-8;6;10) ∈ d1 và có VTPT (y-6) + (z-10) = 0 ⇔ y + z - 16 = 0 - PT mp (Q) đi qua điểm (0;2;-4) ∈ d2 và có VTPT -2(y-2) - (z+4) = 0 ⇔ 2y + z = 0 ⇒ PT đường thẳng d = (P) ∩ (Q): Dạng 10: Viết PT đường thẳng d đi qua điểm A, vuông góc đường thẳng d1 và cắt đường thẳng d2 * Phương pháp + Cách giải 1: - Bước 1: Viết PT mặt phẳng (α) qua điểm A và vuông góc đường thẳng d1. - Bước 2: Tìm giao điểm B = (α) ∩ (d2) - Bước 3: Đường thẳng cần tìm là đường thẳng đi qua 2 điểm A, B. + Cách giải 2: - Bước 1: Viết PT mp (α) đi qua điểm A và vuông góc với d1. - Bước 2: Viết PT mp (β) đi qua điểm A và chứa d2. - Bước 3: Đường thẳng cần tìm d = (α) ∩ (β) Ví dụ: Trong không gian với hệ toạ độ Oxyz, viết phương trình đường thẳng (d) đi qua M(1;1;1), cắt đường thẳng d1: * Lời giải: - PT mp (P) ⊥ d2 nên nhận VTCP d2 làm VTPT nên có PT: 2x - 5y + z + D = 0 - PT mp (P) đi qua M(1;1;1) nên có: 2.1 - 5.1 + 1 + D = 0 ⇒ D = 2 ⇒ PT mp (P): 2x - 5y + z + 2 = 0 - Toạ độ giao điểm A của d1 và mp(P) là: (-5;-1;3) ⇒ ⇒ PTTQ của (d) là: Dạng 11 : Lập đường thẳng d đi qua điểm A , song song mp (α) và cắt đường thẳng d’ * Phương pháp: + Cách giải 1: - Bước 1: Viết PT mp (P) đi qua điểm A và song song với mp (α). - Bước 2: Viết PT mp (Q) đi qua điểm A và chứa đường thẳng d’. - Bước 3: Đường thẳng cần tìm d = (P) ∩ (Q) + Cách giải 2: - Bước 1: Viết PT mặt phẳng (P) qua điểm A và song song mặt phẳng (α) - Bước 2: Tìm giao điểm B = (P) ∩ d’ - Bước 3: Đường thẳng cần tìm d đi qua hai điểm A và B. Ví dụ: Viết phương trình đường thẳng Δ đi qua điểm A(1;2;-1) cắt đường thẳng d: * Lời giải: - PTTS của (d): - Giả sử Δ cắt d tại điểm B, thì tọa độ của B(3+t;3+3t;2t) nên ta có: - Vì AB// mp(∝) mà ⇒ B(2;0;-2) Dạng 12: Viết PT đường thẳng d nằm trong mp (P) và cắt hai đường thẳng d1, d2 cho trước . * Phương pháp: - Bước 1: Tìm giao điểm A = d1∩(P); B = d2∩(P) - Bước 2: d là đường thẳng qua hai điểm A và B . Ví dụ: Cho 2 đường thẳng: * Lời giải: - PTTS d1: - Gọi A = d1∩(P); B = d2∩(P) thì tọa độ của A và B là: A(-1+2t;1-t;1+t) và B(1+s;2+s;-1+2s) - Ta lại có: A∈(P) nên: (-1+2t)-(1-t)-2(1+t)+3=0 ⇔ t = 1 ⇒ A(1;0;2) - Tương tự: B∈(P) nên: (1+s)-(2+s)-2(-1+2s)+3=0 ⇔ s = 1 ⇒ B(2;3;1) ⇒ ⇒ PTĐT Δ qua A(1;0;2) có VTCP Dạng 13: Viết PT đường thẳng d nằm trong mp (P) và vuông góc đường thẳng d’ cho trước tại giao điểm I của d’ và mp (P). * Phương pháp - Bước 1: Tìm giao điểm I = d’∩(P). - Bước 2: Tìm VTCP - Bước 3: Viết PT đường thẳng d qua điểm I và có VTCP Dạng 14: Viết PT đường thẳng d vuông góc với hai đường thẳng chéo nhau d1, d2. * Phương pháp + Cách giải 1: - Bước 1: Tìm các VTCP - Bước 2: Viết PT mp(P) chứa d1 và có VTPT - Bước 3: Viết PT mp(Q) chứa d2 và có VTPT - Bước 4: Đường thẳng cần tìm d = (P) ∩ (Q). (Lúc này ta chỉ cần tìm thêm 1 điểm M thuộc d). * Cách giải 2: - Bước 1: Gọi M(x0+at; y0+bt; z0+ct) ∈ d1; N(x0'+a’t’; y0’+b’t’; z0’+c’t’) ∈ d2 là chân các đường vuông góc chung của d1 và d2. - Bước 2: Ta có - Bước 3: Thay t và t’ tìm được vào toạ độ M, N tìm được M, N. Đường thẳng cần tìm d là đường thẳng đi qua 2 điểm M, N. - Chú ý : Cách 2 cho ta tìm được ngay độ dài đoạn vuông góc chung của hai đường thẳng chéo nhau. Ví dụ: Trong không gian Oxyz cho 2 đường thẳng chéo nhau d1: * Lời giải: - d1 có VTCP - Gọi AB là đoạn vuông góc chung của d1 và d2 với A ∈ d1; B ∈ d2 ⇒ A(1+2t;2+t;-3-3t) và B(2+t';-3+2t';1+3t') ⇒ Từ điều kiện ⇔ ⇔ ⇒ PT (d) đi qua A nhận Dạng 15: Viết PT đường thẳng d vuông góc với mp(P) và cắt cả hai đường thẳng d1 và d2. * Phương pháp: - Bước 1: Viết PT mp(P) chứa d1 và vuông góc với (P). - Bước 2: Viết PT mp(Q) chứa d2 và vuông góc với (P). - Bước 3: Đường thẳng cần tìm d = (P) ∩ (Q). Ví dụ: Trong không gian oxyz, cho 2 đường thẳng: * Lời giải: - PTTS của d1: - Giả sử A,B lần lượt là giao điểm của Δ với d1 và d2 ta có: A(2s;1-s;-2+s), B(-1+2t;1+t;3) - VTCP của Δ là: - VTPT của (P) là: - do Δ ⊥ (P) nên ⇒ Phương trình đường thẳng Δ qua A(2;0;-1) có VTCP Dạng 16: Lập PT đường thẳng d đi qua điểm A , cắt và vuông góc với đường thẳng d. * Phương pháp: - Đây là trường hợp đặc biệt của dạng 10, phương pháp tương tự dạng 10. |
