Cách phân biệt ẩn dụ và hoán dụ là một trong những câu hỏi học sinh tìm kiếm nhiều nhất vì các em hay bị nhầm lẫn hai biện pháp tu từ này. Ẩn dụ là việc gọi tên sự vật này bằng tên sự vật khác dựa trên mối quan hệ tương đồng (giống nhau) giữa chúng. Ẩn dụ gồm bốn loại: ẩn dụ hình thức, ẩn dụ phẩm chất, ẩn dụ cách thức và ẩn dụ chuyển đổi cảm giác. Ví dụ: “Đầu tường lửa lựu lập lòe đơm bông” [Truyện Kiều – Nguyễn Du] Ở đây hoa lựu màu đỏ như lửa, bởi vậy lửa ( A) được dùng làm ẩn dụ chỉ hoa lựu (B) Hoán dụ là việc gọi tên sự vật này bằng tên sự vật khác dựa trên mối quan hệ tương cận (gần gũi) giữa chúng. Hoán dụ được chia thành bốn loại: lấy một bộ phận thay thế cho toàn thể; lấy vật chứa thay cho vật bị chứa; lấy dấu hiệu để thay cho vật mang dấu hiệu; lấy cái cụ thể thay thế cho cái trừu tượng. Ví dụ: “Đầu xanh có tội tình gì Má hồng đến quá nửa thì chưa thôi” Đầu xanh: là bộ phận cơ thể người (gần kề với người), được lấy làm hoán dụ chỉ người còn trẻ (ví dụ tương tự : đầu bạc- người già) Má hồng: chỉ người con gái đẹp Học sinh thường nhầm lẫn giữa ẩn dụ và hoán dụ vì chúng đều là biện pháp tu từ giúp sự diễn đạt thêm sinh động, tăng sự gợi cảm gợi hình và được tạo ra bằng việc thay đổi tên gọi của sự vật này bằng tên gọi của sự vật khác. Để giúp học sinh dễ hiểu hơn, thầy Hùng đã hệ thống lại bằng mô hình sơ đồ như sau:
Sự vật được gọi tên là A bị ẩn đi và thay thế thành tên khác là B trong văn bản qua thao tác liên tưởng, so sánh. Muốn xác định đâu là A, B học sinh cần dựa vào văn cảnh, tức là dựa vào câu thơ, câu văn mà hình ảnh đó xuất hiện.
Mối liên hệ giữa hai sự vật chính là yếu tố quyết định để phân biệt biện pháp tu từ đó là ẩn dụ hay hoán dụ.. Nếu hai sự vật có mối quan hệ tương đồng, có sự giống nhau thì ta có biện pháp tu từ ẩn dụ. Mặt khác, nếu mối quan hệ giữa chúng là tương cận, có sự gần gũi nhau thì ta có biện pháp tu từ hoán dụ. Khi xử lí dạng bài tập về biện pháp tu từ ẩn dụ và hoán dụ, học sinh cần làm theo hai bước: – Bước 1: Từ yếu tố đã cho trong văn bản, học sinh cần tìm ra yếu tố bị ẩn đi hay tên gọi ban đầu của nó dựa vào văn cảnh và ngữ cảnh. – Bước 2: Xét mối quan hệ giữa hai yếu tố để khẳng định đó là ẩn dụ hay hoán dụ. Để dễ dàng phân biệt ẩn dụ và hoán dụ, thầy Hùng mách cho các bạn một mẹo rất đơn giản: “Bản chất của ẩn dụ đó là phép so sánh ngầm. Vậy khi ta đã khôi phục được hai hình ảnh A và B, ta thử đặt 1 từ so sánh giữa chúng, nếu hợp lý thì rõ ràng mối quan hệ giữa A và B là mối quan hệ tương đồng. Ta khẳng định đó là ẩn dụ. Còn ngược lại nếu ta thêm từ so sánh vào giữa A và B mà câu này không có nghĩa, không hợp lý thì ra nói đây là biện pháp tu từ hoán dụ.” - Ví dụ ẩn dụ cách thức: Ăn quả nhớ kẻ trồng cây. Kẻ trồng cây: Đây là chỉ những con người lao động, đồng thời có ý nghĩa muốn nhắc nhở chúng ta phải nhớ đến những người lao động đã tạo ra thành quả để chúng ta sử dụng Ẩn dụ và Hoán dụ là hai biện pháp tu từ khiến các con rất dễ nhầm lẫn khi làm bài tập phần Đọc – Hiểu, đồng thời đây cũng là nội dung quan trọng của chương trình Ngữ văn lớp 9. Vì vậy, các con rất lúng túng và lo lắng khi đối diện với dạng bài tập này. Tuy nhiên, hôm nay, VietElite sẽ giúp con phân biệt ẩn dụ và hoán dụ – hai biện pháp này vô cùng dễ dàng.  1. Ẩn dụ– Thực chất ẩn dụ là gọi tên sự vật hiện tượng này bằng tên của sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó nhằm tăng sức gợi hình,gợi cảm cho sự diễn đạt. – Có bốn kiểu ẩn dụ thường gặp: + Ẩn dụ hình thức – tương đồng về hình thức. Ví dụ: “Về thăm quê Bác làng Sen Có hàng râm bụt thắp lên lửa hồng” Về hình thức, lửa hồng tương đồng với màu đỏ của bông hoa râm bụt. + Ẩn dụ cách thức – tương đồng về cách thức. Ví dụ: “Ăn quà nhớ kẻ trồng cây” (Tục ngữ) Ăn quá tương đồng về cách thức với hưởng thành quả lao động; trồng cây tương đồng về cách thức với công lao khó nhọc tạo ra thành quả. + Ẩn dụ phẩm chất – tương đồng về phẩm chất. Ví dụ: “Người Cha mái tóc bạc Đốt lửa cho anh nằm” (Minh Huệ) Người Cha ở đây là ẩn dụ cho hình ảnh Bác Hồ, Bác chăm lo cho từng bữa ăn giấc ngủ của các chiến sĩ như người cha chăm sóc những đứa con thân yêu + Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác – chuyển từ cảm giác này sang cảm giác khác, cảm nhận bằng giác quan khác. Ví dụ: “Giọng nói của chị ấy rất ngọt ngào” Ngọt ngào là sự cảm nhận của vị giác. Dùng “giọng nói ngọt ngào” là án dụ chuyển đối cám giác – từ thính giác sang vị giác. 2. Hoán dụ– Thực chất hoán dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng bằng tên của một sự vật, hiện tượng khác có quan hệ gần gũi với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm trong diễn đạt. – Có bốn kiểu hoán dụ thường gặp + Lấy một bộ phận để chỉ toàn thể. Ví dụ: “Một trái tim lớn lao đã giã từ cuộc đời Một khóc óc lớn đã ngừng sống.” (Xuân Diệu) “Một trái tim”, “Một khối óc” là hình ảnh hoán dụ để chỉ cả “con người”, đó chính là Bác Hồ – vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc Việt Nam. + Lấy vật chứa đựng chỉ vật bị chứa đựng. Ví dụ: “Vì sao trái đất nặng ân tình Nhắc mãi tên người Hồ Chí Minh” Trái đất – hoán dụ cho hình ảnh nhân loại + Lấy dấu hiệu của sự vật để chỉ sự vật. Ví dụ: “Sen tàn, cúc lại nở hoa Sầu dài ngày ngắn, đông đà sang xuân” (Nguyễn Du) câu thơ đã sử dụng các hình ảnh hoán dụ: Sen – mùa hạ, Cúc – mùa thu. + Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng. Ví dụ: “Một cây làm chẳng nên non Ba cây chụm lại nên hòn núi cao” Một cây là hóa dụ cho sự đơn lẻ, số ít; ba cây – số lượng nhiều, nói đến sự đoàn kết sẽ tạo nên sức mạnh. 3. So sánh ẩn dụ và hoán dụ
– Bản chất cùng là sự chuyển đổi tên gọi: gọi sự vật hiện tượng bằng một tên gọi khác. – Cùng dựa trên quy luật liên tưởng. – Tác dụng của ẩn dụ và hoán dụ : Làm tăng sức gợi hình gợi cảm cho lời văn, biểu đạt cảm xúc
Cơ sở liên tưởng khác nhau: – Ẩn dụ dựa vào sự liên tưởng tương đồng, dù hai sự vật đó không liên quan đến nhau nhưng giữa A và B có điểm gì đó giống nhau, nên người ta dùng A để thay cho tên gọi B. Do đó, trong trường hợp này sự vật chuyển đổi tên gọi và sự vật được chuyển đổi tên gọi thường khác phạm trù hoàn toàn. Ví dụ : “Thuyền về có nhớ bến chăng?” Như vậy, thuyền và bến trên thực tế không liên quan đến con người, nhưng dựa vào đặc tính giống nhau ta thấy được hình ảnh ẩn dụ. thuyền – người con trai (người đang xuôi ngược, đi lại – di động) bến – người con gái (kẻ đang đứng đó, ở lại – cố định) – Hoán dụ dựa vào sự liên tưởng tương cận ( gẫn gũi ) giữa các đối tượng, tức là hình ảnh A và B có liên quan đến nhau. Mối quan hệ giữa tên mới (A) và tên cũ (B) là mối quan hệ gần kề Ví dụ : “Áo chàm đưa buổi phân li Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay” Áo chàm là chiếc áo của người dân vùng Việt Bắc thường mặc hàng ngày, vì vậy khiến ta liên tưởng đến đồng bào sinh sống ở Việt Bắc. Qua những chia sẻ của VietElite ở trên, hi vọng các con sẽ thành thạo trong việc phân biệt ẩn dụ và hoán dụ. Để học thêm nhiều kiến thức, tránh nhầm lẫn trong bộ môn Ngữ văn, quý phụ huynh và các con hãy nhanh tay đăng kí lớp Ngữ văn V9.2 nhé! |
