Các hoạt động khai thác và chế biến khoáng sản được xếp vào danh mục các hoạt động công nghiệp có nhiều tác động tiêu cực tới môi trường tự nhiên và kinh tế-xã hội. Do khai thác và chế biến khoáng sản thường sinh ra một khối lượng rất lớn các chất thải nên ở các quốc gia có nền công nghiệp khai khoáng phát triển, vấn đề quản lý các nguồn thải được chú ý từ khi xây dựng dự án khai thác mỏ, trong suốt quá trình vận hành mỏ cho đến giai đoạn sau khi đóng cửa mỏ. Show
Khai thác và chế biến khoáng sản ở Việt Nam là một hoạt động công nghiệp đóng góp quan trọng vào sự tăng trưởng kinh tế của đất nước, tạo công ăn việc làm cho hàng trăm nghìn lao động ở các khu vực nông thôn và miền núi. Tuy nhiên trong một thời gian dài do chỉ chú ý đến lợi ích kinh tế, ít quan tâm tới bảo vệ môi trường, nên đất đai ở nhiều khu vực khai thác khoáng sản đã bị hoang hóa và suy thoái, cảnh quan sinh thái của các vùng khai thác bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Nhiều khu vực khai thác khoáng sản trong nước hiện nay đang bị ô nhiễm nghiêm trọng và có nguy cơ tiềm ẩn xảy ra sự cố môi trường từ các nguồn thải trong quá trình hoạt động sản xuất. Đặc điểm của khai thác và chế biến khoáng sản thường tạo ra khối lượng rất lớn các chất thải (bao gồm chất thải rắn, nước thải và khí-bụi thải), đặc biệt khối lượng chất thải rắn có thể gấp hàng chục lần khối lượng khoáng sản thu hồi được. Các loại chất thải này nếu không được quản lý thích hợp sẽ là nguồn gây ô nhiễm môi trường tiềm tàng. Trên thực tế nhiều khu vực đã và đang phải gánh chịu hậu quả của các hoạt động khai thác và chế biến khoáng sản trước đây. Để hạn chế và khắc phục các tác động của các nguồn thải trong hoạt động khai khoáng, nhằm phát triển các nguồn nguyên liệu khoáng phù hợp với nguyên tắc phát triển bền vững, góp phần thực hiện “Chiến lược bảo vệ môi trường quốc gia đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020” đã được Chính phủ phê duyệt, Bộ Công Thương giao Viện Khoa học và Công nghệ Mỏ - Luyện kim thực hiện Dự án “Điều tra thống kê nguồn thải, đánh giá mức độ ô nhiễm môi trường và sự cố môi trường của các nguồn thải trong khai thác và chế biến khoáng sản”. Dự án được thực hiện trong 2 năm (2009 và 2010) với các mục tiêu sau đây: * Đánh giá định tính và định lượng; khả năng gây ô nhiễm môi trường và gây sự cố môi trường của các nguồn thải (rắn, lỏng, khí) hình thành từ quá trình khai thác và chế biến các loại khoáng sản trên toàn quốc; * Đánh giá khả năng tái sử dụng một số loại chất thải; * Nhận diện và đề xuất các giải pháp quản lý phù hợp đối với nguồn thải rắn (đất đá thải và quặng đuôi) có khả năng biến đổi về mặt hóa học; * Đề xuất các giải pháp quản lý các nguồn thải một cách hợp lý nhằm hạn chế ô nhiễm môi trường và sự cố môi trường và đề xuất các giải pháp cải tạo và phục hồi môi trường sau khi kết thúc khai thác và chế biến. * Bổ sung và cập nhật cơ sở dữ liệu về môi trường và các nguồn thải trong khai thác và chế biến khoáng sản vào phần mềm Mining Envi-Dat (version CIE V1.2006). Qua quá trình thực hiện Dự án, có thể rút ra một số nhận xét như sau: * Chất thải rắn và nước thải là 2 nguồn thải chính trong khai thác và chế biến các khoáng sản. * Phần lớn các chất thải rắn chứa hàm lượng cao các nguyên tố kim loại nặng như Fe, Pb, Zn, Ni, As, Cu và Cd và chứa khoáng vật sulphur nên có tiềm năng hình thành dòng thải axit mỏ, điển hình như ở khu vực khai thác quặng thiếc gốc Bắc Lũng, Sơn Dương, Đại Từ và khu vực khai thác quặng đồng Sin Quyền. * Nước thải cũng có hàm lượng các kim loại nặng và chất rắn lơ lửng cao hơn tiêu chuẩn cho phép nhiều lần. Nước thải từ khai trường nói chung đều được xả thải trực tiếp ra ngoài môi trường mà không qua xử lý. Nước thải từ tuyển khoáng được thải vào khu vực riêng (hồ thải quặng đuôi) và được xử lý sơ bộ thông qua các hồ lắng trước khi thải ra ngoài môi trường. Tại nhiều mỏ, nước thải sau khi lắng được tuấn hoàn trở lại cho quá trình sản xuất, có nơi tỷ lệ tuần hoàn lên tới 80%. * Bụi và khí thải chủ yếu sinh ra trong khu vực chế biến, chủ yếu là bụi lơ lửng và khí thải NOx, SOx và CO. Hàm lượng bụi ở nhiều khu vực như chế biến vật liệu xây dựng, vật liệu xi măng đã vượt tiêu chuẩn cho phép nhiều lần đối với không khí xung quanh. Khí thải NOx, SOx và CO ở nhiều khu vực cũng vượt quá tiêu chuẩn cho phép nhưng không đáng kể. * Trong thành phần của đất đá thải và quặng đuôi của một số loại khoáng sản như thiếc, đồng, sắt, cromit, titan... thì hàm lượng các nguyên tố có ích vấn còn cao và có giá trị. Nếu được đầu tư về khoa học và công nghệ thì có thể thu hồi được. Một số loại đất đá thải và quặng đuôi có thể được sử dụng trực tiếp để sản xuất gạch, xi măng, làm đường, san lấp cải tạo mặt bằng các công trình công nghiệp và dân dụng v.v. Các trung tâm thể chế như trường học, cao đẳng, nhà tù, doanh trại quân đội và các trung tâm chính phủ khác cũng tạo ra chất thải rắn. Một số chất thải rắn thông thường thu được từ những nơi này bao gồm thủy tinh, chất thải cao su, nhựa, chất thải thực phẩm, gỗ, giấy, kim loại, vật liệu bìa cứng, đồ điện tử cũng như các chất thải nguy hại khác nhau. 5. Khu vực xây dựng và phá dỡCác địa điểm xây dựng và phá dỡ cũng góp phần vào vấn đề chất thải rắn. Địa điểm xây dựng bao gồm địa điểm xây dựng mới các tòa nhà và đường xá, địa điểm sửa chữa đường, địa điểm cải tạo xây dựng và địa điểm phá dỡ công trình. Một số chất thải rắn sinh ra ở những nơi này bao gồm vật liệu thép, bê tông, gỗ, nhựa, cao su, dây đồng, bụi bẩn và thủy tinh.  6. Dịch vụ thành phốCác trung tâm đô thị cũng góp phần to lớn vào cuộc khủng hoảng chất thải rắn ở hầu hết các quốc gia hiện nay. Một số chất thải rắn do các dịch vụ đô thị mang lại bao gồm làm sạch đường phố, chất thải từ các công viên và bãi biển, các nhà máy xử lý nước thải, chất thải cảnh quan và chất thải từ các khu vui chơi giải trí, bao gồm cả bùn thải. 7. Các nhà máy và địa điểm điều trịCác nhà máy sản xuất nặng và nhẹ cũng tạo ra chất thải rắn. Chúng bao gồm các nhà máy lọc dầu, nhà máy điện, nhà máy chế biến, nhà máy khai thác khoáng sản và nhà máy hóa chất. Trong số các chất thải được tạo ra bởi các nhà máy này, có chất thải quy trình công nghiệp, các sản phẩm đặc tả không mong muốn, nhựa, các bộ phận kim loại, chỉ cần đề cập đến một số ít. 8. Nông nghiệpCác trang trại trồng trọt, vườn cây ăn quả, bò sữa, vườn nho và trại chăn nuôi cũng là nguồn chất thải rắn. Trong số các chất thải mà họ tạo ra có chất thải nông nghiệp, thực phẩm hư hỏng, hộp đựng thuốc trừ sâu và các vật liệu độc hại khác. 9. Y sinhĐiều này đề cập đến các bệnh viện và thiết bị y sinh và các công ty sản xuất hóa chất. Trong các bệnh viện, có nhiều loại chất thải rắn khác nhau được sản xuất. Một số chất thải rắn này bao gồm ống tiêm, bông băng, găng tay đã qua sử dụng, thuốc, giấy, nhựa, chất thải thực phẩm và hóa chất. Tất cả những thứ này đòi hỏi phải được xử lý đúng cách nếu không sẽ gây ra một vấn đề lớn cho môi trường và người dân trong các cơ sở này. Ảnh hưởng của quản lý chất thải rắn kém1. Môi trường xung quanh chuồng trạiDo các hệ thống xử lý chất thải không phù hợp, đặc biệt là của các đội quản lý chất thải thành phố, chất thải chất thành đống và trở thành mối đe dọa. Trong khi mọi người dọn dẹp nhà cửa và nơi làm việc của họ, họ xả rác xung quanh ảnh hưởng đến môi trường và cộng đồng. 2. Ảnh hưởng đến sức khỏe con ngườiXử lý chất thải không đúng cách có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của người dân sống gần khu vực ô nhiễm hoặc các bãi rác. Sức khỏe của công nhân xử lý chất thải và những nhân viên khác liên quan đến các cơ sở chôn lấp này cũng có nguy cơ cao hơn. Tiếp xúc với chất thải được xử lý không đúng cách có thể gây kích ứng da, các vấn đề về hô hấp, nhiễm trùng máu, các vấn đề về tăng trưởng và thậm chí là các vấn đề về sinh sản. 3. Sâu bọ gây bệnhKiểu đổ chất thải này buộc các vật liệu dễ phân hủy sinh học bị thối rữa và phân hủy trong các điều kiện không phù hợp, không hợp vệ sinh và không được kiểm soát. Sau vài ngày phân hủy tạo ra mùi hôi thối, trở thành nơi sinh sản của các loại côn trùng gây bệnh cũng như các sinh vật truyền nhiễm. Hơn hết, nó còn làm hỏng giá trị thẩm mỹ của khu vực. 4. Các vấn đề về môi trườngChất thải rắn từ các ngành công nghiệp là nguồn cung cấp kim loại độc hại, chất thải nguy hại và hóa chất. Khi thải ra môi trường, chất thải rắn có thể gây ra các các vấn đề sinh học và hóa lý cho môi trường, có thể ảnh hưởng hoặc làm thay đổi năng suất của đất ở khu vực cụ thể đó. 5. Ô nhiễm đất và nước ngầmCác chất liệu và hóa chất độc hại có thể ngấm vào đất và gây ô nhiễm nguồn nước ngầm. Trong quá trình thu gom chất thải rắn, chất thải nguy hại thường trộn lẫn với rác thông thường và các chất thải dễ cháy khác làm cho quá trình xử lý trở nên khó khăn và rủi ro hơn. 6. Phát thải khí độcKhi chất thải nguy hại như thuốc trừ sâu, pin chứa chì, thủy ngân hoặc kẽm, dung môi tẩy rửa, chất phóng xạ, chất thải điện tử và chất dẻo trộn với giấy và các phế liệu không độc hại khác được đốt cháy, chúng tạo ra dioxin, furan, polychlorinated biphenyls và các khí khác. Những khí độc này có khả năng gây ra nhiều bệnh khác nhau, bao gồm cả ung thư. |
