II - Đặc điểm và cách làm1. Theo em, các văn bản miêu tả, tự sự (kể chuyện) và đơn từ khác nhau ở chỗ nào ? So sánh mục đích, nội dung, hình thức trình bày (các phần trong một văn bản) của ba loại văn bản này. Ghi vào vở theo bảng sau :
2. Mỗi bài văn miêu tả hay tự sự đều có ba phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài. Hãy nêu nội dụng và những lưu ý trong cách thể hiện của từng phần. Tổng kết vào vở theo bảng sau :
Câu 3 : Em hãy nêu mối quan hệ giữa sự việc, nhân vật và chủ đề trong văn bản tự sự Cho ví dụ cụ thể. Mối quan hệ giữa nhân vật, sự kiện, chủ đề : - Nhân vật với hành động, suy nghĩ, sự tương tác lẫn nhau sẽ nêu bật được chủ đề. - Chủ đề là vấn đề cốt lõi được biểu hiện thông qua nhân vật, sự kiện. - Sự kiện sắp xếp theo trình tự, nối kết các nhân vật với nhau, thể hiện chủ đề của tác phẩm. Câu 4 : Nhân vật trong tự sự thường được kể và miêu tả qua những yếu tố nào ? Hãy nêu dẫn chứng về một nhân vật trong truyện mà em đã học. Nhân vật trong các tác phẩm tự sự được miêu tả và kể qua các yếu tố : - Tên gọi, lai lịch, tính nết, hình dáng, hoạt động, suy nghĩ, lời nói… - Nhân vật Dế Mèn được kể: là chàng dế mới lớn mang vẻ đẹp khỏe khoắn, cường tráng nhưng tính tình sốc nổi, tự phụ. Dẫn chứng: Tác giả miêu tả chi tiết nhân vật Dế Mèn qua: hình dáng ( đầu, mình, cánh, râu, chân…), lời nói ( ngôn ngữ đối thoại với Dế Choắt và chị Cốc), suy nghĩ (sự ân hận, nhận ra bài học của Mèn. Câu 5 : Thứ tự kể và ngôi kể có tác dụng làm cho cách kể thêm linh hoạt như thế nào ? Em hãy cho một ví dụ. Ngôi kể trong văn tự sự : - Ngôi kể thứ nhất: người kể xưng “tôi” trực tiếp kể những điều mình trông thấy và trải qua, có thể trực tiếp nói cảm nghĩ, ý tưởng của mình. Về thứ tự kể (trình tự kể chuyện) : - Người kể có thể kể câu chuyện theo trình tự tuyến tính của dòng thời gian, từ sự kiện tới kết quả, cũng có thể kể sự việc, kết quả hiện tại trước, rồi mới bổ sung hoặc kể kế tiếp các sự việc xảy ra trước đó. Ví dụ: Chuyện Dế Mèn phiêu lưu kí, tác giả kể hiện tại rồi nhắc về chuyện quá khứ của Dế Mèn. Kể kết quả trước, rồi mới kể diễn biến truyện. Câu 6 : Vì sao miêu tả đòi hỏi phải quan sát sự vật, hiện tượng và con người ? Khi miêu tả cần quan sát sự vật, hiện tượng, con người vì nhờ quan sát kĩ mới có thể nắm được những đặc điểm, tính chất của đối tượng. Từ quan sát mới có thể nêu nhận xét, liên tưởng, tưởng tượng, ví von, so sánh… để nêu bật những đặc điểm riêng biệt của đối tượng. Câu 7 : Hãy nêu lại các phương pháp miêu tả đã học. Phương pháp tả cảnh và tả người : - Xác định đối tượng cần miêu tả - Trình bày những điều quan sát theo một trật tự nhất định - Mở bài: Giới thiệu về đối tượng được tả - Kết bài: Nêu cảm nghĩ về đối tượng miêu tả III - Luyện tập Câu 1 : Từ bài thơ Đêm nay Bác không ngủ của Minh Huệ, em hãy tưởng tượng mình là anh bộ đội đã được chứng kiến câu chuyện cảm động đó và kể lại bằng một bài văn - Nhân vật: Bác Hồ và anh đội viên (người kể chuyện, có thể xưng tôi) - Câu chuyện: Trên đường đi chiến dịch, vào một đêm khuya trời mưa và lạnh, ở một mái lều tranh, ba lần anh đội viên thức dậy vẫn thấy Bác chưa ngủ. Anh đội viên cảm động trước tình cảm của Bác đối với các chiến sĩ, anh thức luôn cùng Bác. Nên kể câu chuyện theo diễn biến của các lần anh đội viên thức giấc. - Tình cảm cần thể hiện: Câu chuyện được kể bằng tình cảm của anh đội viên. Anh đội viên chứng kiến và kể lại, mọi sự việc đều được tái hiện qua con mắt của nhân vật này. Chú ý diễn tả được tình cảm xúc động, gần gũi mà kính phục của anh đội viên với Bác Hồ. Câu 2 : Từ bài thơ Mưa của Trần Đăng Khoa, em hãy viết bài văn miêu tả lại trận mưa theo quan sát và tưởng tượng của em. Mặt trời đang chói chang bỗng chốc mây đen từ đâu ùn ùn kéo tới, che kín cả bầu trời. Gió ngày càng mạnh hơn làm cây cối nghiêng ngả, đu đưa, bụi bay mù mịt. Mấy chú chim vội vã tìm nơi trú ngụ, mọi người cũng như khẩn trương hơn trước cơn mưa sắp tới gần… Lộp bộp… lộp bộp. Những hạt mưa bắt đầu nặng hạt hơn, bầu trời giờ bị chắn bởi những lớp nước trắng xóa, chớp sáng loáng rạch ngang trời, để lại tiếng sấm rền rĩ, ồn ào. Cây cối lúc này nhảy múa hào hứng với màn nước nước mưa mát lành trời ban tặng… Câu 3 : Trong các nội dung của tờ đơn nêu sau đây còn thiếu mục nào ? Mục đó có thể thiếu được không ? - Nơi làm đơn và ngày... tháng ... năm - Họ tên, nơi công tác hoặc nơi ở của người viết đơn - Cam đoan và cảm ơn - Kí tên Trả lời : Dàn ý của đơn trên chưa có mục trình bày lí do và nguyện vọng đề nghị được giải quyết. Phần này là phần không thể thiếu và cần phải bổ sung. - Truyện truyền thuyết là loại truyện dân gian, có yếu tố hoang đường, kì ảo, kể về các sự kiện và nhân vật liên quan đến lịch sử hoặc giải thích nguồn gốc phong tục, cảnh vật địa phương theo quan niệm của nhân dân. Ví dụ: Con rồng cháu tiên, Sự tích hồ Gươm,...  - Truyện cổ tích là loại truyện dân gian, thường có yếu tố hoang đường, kì ảo, kể về cuộc đời của một số kiểu nhân vật như: nhân vật có tài năng kì lạ, nhân vật dũng sĩ, nhân vật thông minh, nhân vật bất hạnh, nhân vật ngốc nghếch, người mang lốt vật...nhằm thể hiện ước mơ, niềm tin của nhân dân về chiến thắng cuối cùng của cái thiện đối với cái ác, cái tốt đối với cái xấu,... Ví dụ: Tấm Cám, Sọ Dừa, Cô bé quàng khăn đỏ,.... 2. Chi tiết, cốt truyện, nhân vật- Chi tiết là những sự việc nhỏ trong văn bản, tạo nên sự sinh động của tác phẩm. Ví dụ: Thạch Sanh giải cứu công chúa, Thánh Gióng cưỡi ngựa sắt bay về trời... - Cốt truyện là một hệ thống sự kiện được sắp xếp theo một ý đồ nhất định nhằm thể hiện nội dung, ý nghĩa của tác phẩm. Ví dụ: Truyện Thạch Sanh bao gồm các sự kiện chính lần lượt như sau: Sự ra đời của Thạch Sanh. → Thạch Sanh lớn lên học võ và phép thần thông. → Thạch Sanh kết nghĩa anh em với Lí Thông. → Mẹ con Lí Thông lừa Thạch Sanh đi chết thay cho mình. → Thạch Sanh giết được chằn tinh, bị Lí Thông cướp công. → Thạch Sanh giết đại bàng, cứu công chúa lại bị cướp công một lần nữa. → Thạch Sanh diệt Hồ Tinh, cứu thái tử - con trai Thủy Tề và bị bắt vào ngục. → Thạch Sanh được giải oan. → Chiến thắng quân mười tám nước chư hầu. → Thạch Sanh được lên ngôi vua. - Nhân vật là người, con vật, đồ vật,... được miêu tả, thể hiện trong tác phẩm văn học. Đặc điểm của nhân vật thường được bộc lộ qua hình dáng, cử chỉ, hoạt động, lời nói, ý nghĩ. Ví dụ: Thánh Gióng là nhân vật trong truyện Thánh Gióng; Thạch Sanh, Lí Thông,... là nhân vật trong truyện Thạch Sanh. 3. Từ đơn và từ phức (từ ghép, từ láy)- Từ đơn là từ chỉ có một tiếng. Ví dụ: anh, chị, em, ông, bà, bút, vở, hoa, nhà,.... - Từ phức là từ có hai hay nhiều tiếng. Ví dụ: anh chị, sách vở, bàn ghế, quần áo, lấp la lấp lánh,.... + Từ ghép là từ phức do hai hay nhiều tiếng có quan hệ về nghĩa với nhau tạo thành. Ví dụ: ông bà, bố mẹ, hoa lá,...; xanh ngọc, đỏ chói,.... + Từ láy là từ phức do hay hay nhiều tiếng có âm đầu hoặc vần (hoặc cả âm đầu và vần) giống nhau tạo thành. Ví dụ: liêu xiêu, lấp lánh, xanh xao,... * Lưu ý phân biệt từ láy và từ ghép ngẫu nhiên có sự trùng lặp về ngữ âm giữa các tiếng tạo thành: Trừ trường hợp lặp lại nguyên vẹn một tiếng có nghĩa như xanh xanh, ngời ngời,...trong các tiếng tạo thành từ láy, chỉ một tiếng có nghĩa hoặc tất cả các tiếng đều không có nghĩa. |
