| (Xem Rối loạn nhân dạng phân ly Rối loạn nhân dạng phân ly Rối loạn nhân dạng phân ly, trước đây được gọi là rối loạn đa nhân cách, là một loại rối loạn phân ly đặc trưng bởi 2 trạng thái nhân cách (hay còn gọi là người thay đổi, trạng thái tự thân... đọc thêm .) Những rối loạn nhân cách nói chung là các hình thái lan tỏa và kéo dài về nhận thức, phản ứng, và liên quan đến việc gây ra tình trạng đau khổ đáng kể hoặc suy giảm chức năng. Các rối loạn nhân cách khác nhau đáng kể trong các biểu hiện của chúng, nhưng tất cả đều được cho là do sự kết hợp của các yếu tố di truyền và môi trường. Nhiều rối loạn dần trở nên ít trầm trọng hơn theo độ tuổi, nhưng những đặc tính nhất định vẫn có thể tồn tại ở một mức độ nào đó sau các triệu chứng cấp tính dẫn đến việc gợi ý chẩn đoán giảm đi. Chẩn đoán dựa vào lâm sàng. Điều trị bằng phương pháp trị liệu tâm lý xã hội và đôi khi điều trị bằng thuốc. Đặc tính nhân cách đại diện cho các mẫu suy nghĩ, nhận thức, phản ứng và các mối quan hệ có tính chất tương đối ổn định theo thời gian. Rối loạn nhân cách tồn tại khi những đặc tính trở nên rõ ràng, cứng nhắc, và không thích nghi làm suy giảm chức năng tương tác cá nhân và/hoặc công việc. Những sự không thích nghi xã hội này có thể gây ra những khó chịu đáng kể với những người có rối loạn nhân cách và những người xung quanh họ. Đối với những người có rối loạn nhân cách (không giống như những người khác tìm kiếm đến sự tư vấn), nỗi đau khổ do hậu quả của hành vi không thích nghi xã hội của bản thân thường là lý do họ tìm kiếm đến sự điều trị, hơn là bất kỳ sự không thoải mái nào với những suy nghĩ và cảm xúc của họ. Do đó, đầu tiên bác sĩ lâm sàng phải giúp bệnh nhân nhận thấy rằng đặc tính nhân cách của họ là gốc rễ của vấn đề. Rối loạn nhân cách thường bắt đầu trở nên rõ ràng trong giai đoạn muộn ở độ tuổi vị thành niên hoặc giai đoạn đầu ở độ tuổi người lớn, và các đặc tính và các triệu chứng của chúng khác nhau đáng kể về mức độ kéo dài của chúng; nhiều trường hợp cần thời gian để giải quyết. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Phiên bản thứ năm (DSM-5) liệt kê 10 loại rối loạn nhân cách riêng biệt Các Loại Rối Loạn Nhân Cách (Xem Rối loạn nhân dạng phân ly.) Những rối loạn nhân cách nói chung là các hình thái lan tỏa và kéo dài về nhận thức, phản ứng, và liên quan đến việc gây ra tình trạng đau khổ đáng kể hoặc... đọc thêm . Một số loại (ví dụ, rối loạn nhân cách chống đối xã hội, ranh giới) có khuynh hướng giảm hoặc được giải quyết theo độ tuổi; những rối loạn khác (ví dụ, rối loạn nhân cách ám ảnh nghi thức, loại phân liệt) ít có khả năng thuyên giảm hoặc giải quyết theo độ tuổi. Khoảng 10% dân số nói chung và tới một nửa số bệnh nhân tâm thần ở các đơn vị bệnh viện và phòng khám có rối loạn nhân cách. Nhìn chung, không có sự khác biệt rõ ràng về giới tính, tầng lớp kinh tế xã hội và chủng tộc. Tuy nhiên, trong rối loạn nhân cách chống đối xã hội, nam giới gặp nhiều hơn nữ giới với tỉ lệ 6:1. Trong rối loạn nhân cách ranh giới, phụ nữ chiếm tỉ lệ lớn hơn nam giới 3:1 (nhưng chỉ ở các cơ sở lâm sàng chứ không phải ở dân số chung). Đối với hầu hết các rối loạn nhân cách, tỉ lệ di truyền khoảng 50%, tương đương hoặc cao hơn nhiều so với nhiều rối loạn tâm thần điển hình khác. Tỉ lệ di truyền này đối ngược với giả thuyết chung rằng các rối loạn nhân cách là những khiếm khuyết về nhân cách chủ yếu hình thành bởi một môi trường bất lợi. Chi phí chăm sóc sức khoẻ trực tiếp và các chi phí gián tiếp của việc mất năng suất lao động liên quan đến rối loạn nhân cách, đặc biệt là rối loạn nhân cách ranh giới và rối loạn nhân cách ám ảnh nghi thức, lớn hơn đáng kể so với các chi phí tương tự liên quan đến rối loạn trầm cảm điển hình hoặc rối loạn lo âu lan tỏa. Các Loại Rối Loạn Nhân CáchDSM-5 nhóm 10 loại rối loạn nhân cách thành 3 nhóm (A, B, và C), dựa trên các đặc điểm tương tự. Tuy nhiên, sự hữu ích lâm sàng của các nhóm này vẫn chưa được thiết lập. Nhóm A được đặc trưng bởi tính kỳ quặc hoặc lập dị. Nhóm A bao gồm các rối loạn nhân cách sau đây với các đặc tính riêng biệt của từng rối loạn:
Nhóm B được đặc trưng bởi tính kịch tính, xúc cảm, hoặc thất thường. Nhóm B bao gồm các rối loạn nhân cách sau đây với các đặc tính riêng biệt của từng rối loạn:
Nhóm C được đặc trưng bởi đặc tính lo âu hoặc sợ hãi. Nhóm C bao gồm các rối loạn nhân cách sau đây với các đặc tính riêng biệt của từng rối loạn:
Triệu chứng và Dấu hiệuTheo DSM-5, rối loạn nhân cách chủ yếu là vấn đề của
Các vấn đề tự xác định bản thân có thể biểu hiện như một hình ảnh không ổn định về bản thân (ví dụ như có người dao động bản thân giữa sự tự tế hay sự xấu xa) hoặc là những điểm không nhất quán trong các giá trị, mục tiêu và ngoại hình (ví dụ như có người có tính tôn giáo sâu sắc khi ở nhà thờ, nhưng lại báng bổ và thiếu tôn trọng ở những nơi khác). Những vấn đề liên quan đến tương tác cá nhân thường biểu hiện bởi sự thất bại trong việc phát triển hoặc duy trì các mối quan hệ gần gũi và/hoặc thiếu nhạy cảm với người khác (ví dụ, không thể đồng cảm). Những người có rối loạn nhân cách thường có vẻ không nhất quán, bối rối và bực bội đối với những người xung quanh họ (bao gồm cả các bác sĩ lâm sàng). Những người này có thể gặp khó khăn trong việc biết ranh giới giữa chính họ và những người khác. Lòng tự trọng của họ cao hay thấp một cách không thích hợp. Họ có thể có các hình thức nuôi dạy con không phù hợp, tách rời, quá xúc cảm, lạm dụng, hoặc không có trách nhiệm, có thể dẫn đến các vấn đề về thể chất và tinh thần ở vợ/chồng hoặc con cái của họ. Những người có rối loạn nhân cách có thể không nhận ra rằng họ có vấn đề. Chẩn đoán
Một khi các nhà lâm sàng nghi ngờ có một rối loạn nhân cách, họ đánh giá các khuynh hướng nhận thức, cảm xúc, tương tác cá nhân và hành vi sử dụng các tiêu chuẩn chẩn đoán cụ thể. Có nhiều công cụ chẩn đoán tinh vi và thực nghiệm hơn dành cho các chuyên gia lâm sàng chuyên sâu hơn. Chẩn đoán rối loạn nhân cách đòi hỏi những điều sau đây:
Ngoài ra, phải loại trừ các nguyên nhân khác gây ra các triệu chứng này (ví dụ như rối loạn sức khỏe tâm thần khác, sử dụng chất, chấn thương đầu). Đối với các rối loạn nhân cách được chẩn đoán ở những bệnh nhân <18 tuổi, hình thái phải kéo dài từ 1 năm trở lên, ngoại trừ rối loạn nhân cách chống đối xã hội, không thể chẩn đoán ở bệnh nhân <18 tuổi. Vì nhiều bệnh nhân rối loạn nhân cách thiếu sự thấu hiểu về tình trạng của họ nên bác sỹ lâm sàng có thể cần phải khai thác tiền sử từ các bác sỹ lâm sàng trước đây đã điều trị cho những bệnh nhân, các bác sỹ khác, các thành viên trong gia đình, bạn bè hoặc những người khác có liên hệ với họ. Điều trị
Tiêu chuẩn vàng điều trị rối loạn nhân cách là liệu pháp tâm lý. Cả trị liệu tâm lý cá nhân và nhóm đều có hiệu quả đối với nhiều loại rối loạn nếu bệnh nhân tìm kiếm sự điều trị và có động cơ để thay đổi. Thông thường, rối loạn nhân cách không thật sự đáp ứng với thuốc, mặc dù một số loại thuốc có thể nhắm vào các triệu chứng cụ thể (ví dụ như trầm cảm, lo âu). Rối loạn thường xảy ra đồng thời với rối loạn nhân cách (ví dụ như triệu chứng cảm xúc, lo âu, lạm dụng chất, triệu chứng cơ thể và rối loạn ăn uống) có thể làm cho điều trị trở nên khó khăn, kéo dài thời gian cho sự thuyên giảm, tăng nguy cơ tái phát và mặt khác giảm đáp ứng với các điều trị hiệu quả. Khuyến cáo điều trị cho từng rối loạn, xem Bảng: Điều trị rối loạn nhân cách Điều trị rối loạn nhân cách (Xem Rối loạn nhân dạng phân ly.) Những rối loạn nhân cách nói chung là các hình thái lan tỏa và kéo dài về nhận thức, phản ứng, và liên quan đến việc gây ra tình trạng đau khổ đáng kể hoặc... đọc thêm . Nguyên tắc điều trị chungNói chung, điều trị rối loạn nhân cách nhằm mục đích
Giảm sự khó chịu chủ quan (ví dụ, lo âu, trầm cảm) là mục tiêu đầu tiên. Những triệu chứng này thường đáp ứng với sự hỗ trợ tâm lý xã hội gia tăng, thường bao gồm việc đưa bệnh nhân ra khỏi các tình huống căng thẳng hoặc mối quan hệ căng thẳng. Liệu pháp hóa dược có thể giúp giảm căng thẳng. Giảm stress giúp điều trị các rối loạn nhân cách tiềm ẩn dễ dàng hơn. Nỗ lực giúp bệnh nhân thấy rằng vấn đề của họ là bên trong bản thân họ nên được thực hiện sớm. Bệnh nhân cần phải hiểu rằng những vấn đề của họ với công việc hoặc các mối quan hệ là do các cách họ quan hệ với thế giới có vấn đề (ví dụ như công việc, quyền hạn, hoặc trong các mối quan hệ thân mật). Đạt được sự hiểu biết như vậy đòi hỏi phải có một khoảng thời gian, sự kiên nhẫn và cam kết đáng kể của bác sĩ lâm sàng. Các bác sĩ cũng cần có sự hiểu biết cơ bản về các lĩnh vực nhạy cảm về cảm xúc của bệnh nhân và cách đối phó thông thường của bệnh nhân. Các thành viên trong gia đình và bạn bè có thể giúp xác định những vấn đề mà bệnh nhân và bác sĩ lâm sàng không biết đến. Những hành vi không thích nghi và không mong muốn (ví dụ: thiếu thận trọng, cô lập xã hội, thiếu quyết đoán, bùng nổ) nên nhanh chóng giải quyết để giảm thiểu việc ảnh hưởng đến công việc và mối quan hệ hiện tại. Thay đổi hành vi là quan trọng nhất đối với những bệnh nhân bị rối loạn nhân cách sau đây:
Hành vi thường có thể được cải thiện trong vòng vài tháng bằng liệu pháp nhóm và thay đổi hành vi; giới hạn về hành vi thường phải được thiết lập và tuân theo. Đôi khi bệnh nhân được điều trị trong bệnh viện ban ngày hoặc khu nhà ở. Các nhóm tự lực hoặc liệu pháp gia đình cũng có thể giúp thay đổi hành vi không mong muốn về mặt xã hội. Bởi vì các thành viên trong gia đình và bạn bè có thể tác động theo cách củng cố hoặc giảm bớt hành vi hoặc suy nghĩ có vấn đề của bệnh nhân, sự tham gia của họ là có ích; với việc huấn luyện, họ có thể là đồng minh trong điều trị. Điều chỉnh các đặc tính nhân cách có vấn đề (ví dụ, phụ thuộc, không tin tưởng, kiêu ngạo, thao túng) mất nhiều thời gian - điển hình là > 1 năm. Nền tảng cho việc thực hiện thay đổi đó là
Trong quá trình điều trị, bác sĩ lâm sàng cố gắng xác định các vấn đề về mối quan hệ giữa các cá nhân như khi chúng xảy ra trong đời sống của bệnh nhân. Các bác sĩ sẽ giúp bệnh nhân hiểu được những vấn đề này liên quan đến tính cách của họ như thế nào và cung cấp đào tạo kỹ năng để phát triển những cách tương tác mới tốt hơn. Thông thường, các bác sĩ lâm sàng phải nhiều lần chỉ ra các hành vi không mong muốn và hậu quả của chúng trước khi bệnh nhân nhận thức được điều này để giúp bệnh nhân thay đổi hành vi không thích nghi và niềm tin sai lầm của họ. Mặc dù các bác sĩ lâm sàng nên tác động với sự nhạy cảm, họ nên biết rằng sự tử tế và lời khuyên nhạy cảm của họ không làm thay đổi các rối loạn nhân cách. Những điểm chính
|
