Cách xem xoáy trâu

Xin giới thiệu quý độc giả GTVX bài viết của BS nhà văn Nguyễn Xuân Quang trong blog wordpress.com
Nguyễn Xuân Quang.

Chúng ta là Lạc Việt con cháu Lạc Long Quân, Âu Cơ Mặt trời dòng Nước, làm ruộng nước Lạc điền, trồng lúa nước. Một con vật cốt yếu mà nhà nông Việt Nam không thể thiếu được là con trâu:
Làm ruộng không trâu, làm giầu không thóc.
Lạc Việt làm ruộng nước cách đây hàng mấy ngàn năm, nông nghiệp được coi là công việc của “nghiệp nhà”, của tổ tiên, của cha mẹ như ta thấy qua từ Việt ngữ gọi việc làm ruộng là công việc “đồng áng”, công việc của của mẹ cha, tổ tiên ta Việt ruộng nước:
Trâu ơi, ta bảo trâu này,
Trâu ra ngoài ruộng, trâu cầy với ta,
Cấy cầy vốn nghiệp nông gia,
Ta đây trâu đấy, ai mà quản công.
Bao giờ cây lúa còn bông,
Thì còn ngọn cỏ ngoài đồng trâu ăn.
Con trâu là tay chân của nhà nông làm ruộng nước, nhất là cầy bừa ở những ruộng sâu tức ruộng chiêm nhiều nước, mà lại phải cầy vỡ đất vào lúc mùa đông tháng giá thì phải cần tới một con vật thật khỏe mạnh là con trâu, con bò không làm nổi:
Đồng chiêm xin chớ nuôi bò,
Mùa đông tháng giá bò dò làm sao.
Không những bò mà ngay cả trâu nái ruộng sâu cũng làm không nổi:
Ruộng sâu, trâu nái.
So với bò, trâu khỏe hơn nhiều:
Trâu gầy cũng tầy bò giống. Hay

Yếu trâu cũng bằng bò khỏe.
Trâu con còn non gọi là trâu he cũng ngang sức với bò khỏe:

Trâu năm sáu tuổi còn nhanh,
Bò năm sáu tuổi đã tranh về già.
Con trâu là tay chân và niềm mơ ước một đời của nhà nông Việt Nam, là khởi đầu sự nghiệp của nhà nông:

Xem tướng đầu con trâu.
Cũng giống người, đầu trâu phải có tướng oai phong, bệ vệ, thanh cao. Đầu phải ngóc cao hơn hơn phần mông sau, phải “ngửng mặt nhìn đời”, không lúi cúi chỉ biết gậm cỏ. Những con trâu nào có cái đầu trông thanh cao và ngửng cao hơn phía sau, thì là trâu mua được:

Đốm đầu thì nuôi,
Đốm đuôi thì thịt.
Tướng Trán
Con trâu có cái trán vuông như cái bánh chưng và lưng cong lên như lưng tôm càng là tướng trâu mạnh và tốt:

Tướng mắt
Mắt trâu phải to như cái bánh rán:

Vành mồm, trắng mắt, tai to.
Tướng Miệng, Mõm Trâu
Miệng trâu phải rộng và vành lên mang tai như thấy ở trên gọi là “vành mồm” mới là trâu tốt. Trâu miệng rộng cũng giống đàn ông “miệng rộng thì sang”. Miệng rộng, mõm phải dài như cái giỏ mới là trâu tốt:

Vành mồm, trắng mắt, to tai,
Hễ thưa lông bụng, móng hài cũng mua.
Miệng trâu hàm nghiến chặt lại là trâu xấu:

Hàm nghiến, lưỡi đốm hoa cà,
Vểnh sừng, tóc chóp, cửa nhà mang tai.
Xem Tướng Cổ
Trâu có cổ thon vươn dài ra như cổ cò là trâu tốt trong khi đó cổ bò ngắn rộng, to như cổ vại mới là loại bò tốt:

Cao vây, dậy tiền, sâu vai, khai hậu.
Còn ngược lại “tiền thấp hậu cao”: phía vai trước thấp, phía sau mông lại cao, trâu đi như chúi xuống thì cầy bừa thật khó khăn:

Cao vây, nhỏ sống thì rộng đường cầy.

Mua trâu xem vó, mua chó xem chân.

Chùng đùi, thắt quản, ngắn đuôi,
Sừng to, móng hến thì nuôi đúng rồi.
Ngược lại ống cẳng chân mà to, móng chân to dài như cái hài phụ nữ thì không kéo cầy nổi, rất yếu:

Đuôi chùng quá gối thì nào được đâu.
Đuôi dài quá gối chấm bùn và vướng vất trong lúc đi cầy. Ngoài ra đuôi phải gọn, mượt thì mới là một thứ dùng xua ruồi muỗi mới hữu hiệu, còn nếu trâu có đuôi xù như một bó rễ hay như một cành lá rủ trễ xuống là trâu không tốt:

Đốm đầu thì nuôi,
Đốm đuôi thì thịt.
Trên đây ta đã xem tướng từ đầu tới đuôi con trâu để mua một con trâu lý tưởng cho việc cầy bừa. Bây giờ ta xét tới con trâu nuôi làm thịt. Người Việt ít ăn thịt trâu. Nuôi trâu cốt để cầy đồng chứ không phải nuôi trâu lấy thịt ăn. Tại sao như vậy? Có nhiều lý do. Trước hết con trâu vận động, làm việc lao động nặng nhọc thịt săn lại, rắn chắc nên thịt ăn rất dai. Điều này cũng thấy rõ ở con gà. Gà thả rong có người gọi là “gà đi bộ” là gà dai, thịt ăn không bở như gà Mỹ nuôi bị nhốt trong chuồng. Người Nhật ở tỉnh Kobe cũng rút tỉa kinh nghiệm này đem áp dụng vào việc nuôi bò. Bò Kobe được nuôi trong nhà, cho uống bia và được tẩm quất hàng ngày nên thịt rất mềm. Thịt bò Kobe nổi tiếng ngon và cũng nổi tiếng đắt tiền. Một điểm nữa, thịt trâu dai vì chỉ những con trâu già hay trâu không còn dùng được vào việc cầy bừa được nữa gọi là “ trâu quá sá” mới đem làm thịt bán:

Ăn thịt trâu không có tỏi,
Như ăn gỏi không có lá mơ.

Trâu thịt thì gầy, trâu cầy thì béo.
Mới nghe qua có vẻ tréo cẳng ngỗng, trâu thịt đáng lẽ phài là trâu béo nhiều thịt mới đứng chứ? Không phải như vậy. Nếu muốn mua trâu về cốt chỉ nuôi làm thịt thì phải mua trâu gầy, vì sao? Vì trâu gầy ốm không dùng được vào việc cầy bừa nên mới bị đem đi bán để nuôi cho mập làm thịt. Trâu gầy là trâu vô dụng nên giá rất rẻ mua về nuôi mập đem bán thịt sẽ có lời. Dĩ nhiên trâu béo khoẻ để cầy bừa chẳng ai nỡ làm thịt mà bán thịt cũng không lợi bằng để cầy bừa. Hơn nữa muốn mua trâu về cầy bừa thì phải mua con trâu béo mập khỏe mạnh mới dùng ngay vào việc đồng ruộng được, còn mua trâu gầy thì phải đợi nuôi cho béo khỏe, phải chờ đợi mất một thời gian lâu dài. Chính vì thế mới có câu “Trâu thịt thì gầy, trâu cầy thì béo” là vậy. Một lý do nữa là người Việt ít ăn thịt trâu nhất là ở vùng đồng ruộng miền Nam, trâu được coi là một con vật có nghĩa, nên nhà nông không nỡ giết trâu bán thịt, không ăn thịt trâu. Nhưng lý do chính yếu là vì con trâu là vật tổ của Lạc Việt ruộng nước Lạc Long Quân Mặt trời nước thấy qua truyền thuyết con Trâu Vàng Kim Ngưu (xem dưới). Chúng ta không ăn thịt vật tổ. Đây là điều kiêng cữ cấm kỵ tiếng cổ Việt gọi là “hèm” (theo h = kh như hì hì = khì khì, hèm = khem; khem là kiêng cữ, kiêng khem). Cũng chính vì lý do nầy người Việt ít ăn thịt trâu và nói tránh đi là ăn thịt trâu dễ bị phong. Trong Khai Quật Kho Tàng Cổ Sử Hừng Việt, tôi đã khám phá ra tên của Lạc Long Quân là Sùng Lãm có một nghĩa là Sừng Lầm là con vật có Sừng sống ở chỗ đầm lầy hay là Sừng Lã là con thú có Sừng sống được ở dưới nước là con Trâu. Lạc Việt Lạc Long Quân ruộng nước có vật biểu là con trâu nước vì thế chúng ta không ăn thịt trâu. Con trâu không những là một con vật cốt yếu của nhà nông Việt Nam mà còn là vật tổ của Lạc Việt ruộng nuớc. Con trâu đã đi vào huyền thoại của chúng ta như sự tích con Trâu Vàng ở huyện Tiên Du, Vũng Trâu Đầm Hồ Tây, như núi Trâu Sơn nơi Phù Đổng thiên vương phá giặc Ân, như truyện thằng cuội giết trâu lấy đuôi cắm vào lỗ nẻ nói dối chú là con trâu chui xuống đất và vì nói dối nên bị bay lên ở trên cung trăng: