Chèo đò đám ma là gì năm 2024

Lâu nay, tục “chèo đò” đám tang được duy trì ở nhiều tỉnh trung du phía Bắc như Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Yên Bái, Thái Nguyên, Bắc Giang… và một số huyện ngoại thành Hà Nội. Tục “chèo đò” thường diễn ra trong các đám tang người 70 tuổi trở lên, nhất là ở các gia đình khá giả để “đưa vong linh người đã khuất về Tây Trúc”.

Tham gia diễn xướng “chèo đò” có nhân vật ông lái đò (ông sãi), phường bát âm phụ họa đàn nhạc, hát đế, nói đế. Ông sãi thường hóa trang đầu râu, tóc bạc, mặc quần áo màu đỏ, nẹp áo viền vàng; có nơi chít khăn, quần nửa trắng, nửa đen, mặt mũi vẽ như hề chèo. Đạo cụ là một mái chèo ngắn, được cắt làm đôi rồi ráp lại bằng bản lề và chốt để diễn cảnh mái chèo bị gãy. Đặc biệt là không thể thiếu cái mâm hay cái thuyền nhỏ để đựng tiền của người xem chèo đò.

Giáo đầu màn chèo đò, ông sãi ra hát xưng danh, giao lưu với những người dự tang lễ. Tiếp theo, bằng những điệu hát văn, hát chèo, câu nói, động tác hài hước, ông sãi gọi người thân trong gia đình ra giúp “cụ vong” (người chết) chuẩn bị hành trang “đi Tây Trúc”. Lần lượt các con, cháu, chắt, họ hàng gần xa…, người “lo” chăn, chiếu, người “sắm” giày, mũ, quần áo, thậm chí cả ti-vi, tủ lạnh, điện thoại… rồi hàng xóm láng giềng đến “chào”... Dùng dằng, bịn rịn, giận dỗi cả tiếng đồng hồ, “cụ vong” mới lên được đò để rời bến. Đi được một đoạn thì “cụ vong” lại muốn thăm các danh lam, thắng cảnh Đền Hùng, Tam Thanh, Chùa Hương, Thủ đô Hà Nội, có khi vào tận miền Nam… Mỗi nơi “cụ vong” ghé thăm thì con cháu lại “biếu” tiền mua vé tham quan, hương hoa, dầu đèn. Nếu thấy ít người bỏ tiền vào mâm, ông sãi lại diễn cảnh đò gặp sóng to, gió lớn, gãy mái chèo hoặc mắc cạn, hô hào con cháu, bà con ra “cứu hộ”…

Cứ thế, ông sãi và phường bát âm, kẻ tung người hứng, tạo sự hoạt náo khiến người xem và con cháu người chết nhiều lúc cũng phải phì cười. Sau khoảng 2 giờ, hoặc thấy không còn ai bỏ tiền nữa, ông sãi gọi con cháu “cụ vong” ra thắp hương, “mừng” cụ đến Tây Trúc an toàn. Hai tay cầm thẻ hương, ông sãi quỳ trước hương án, hát mấy câu kết rồi bưng mâm tiền đầy hụ ra dồn vào tay đẫy...

Không biết mỗi đám tang, phường bát âm thu được bao nhiêu, nhưng ngoài khoản thuê trọn gói mỗi đám 2 - 3 triệu đồng, thì tiền “thướng” (người đến viếng “thưởng” cho thợ kèn) và tiền thu từ màn chèo đò là không hề nhỏ. Tuy phần lớn chỉ là tiền lẻ 1, 2, 5 nghìn đồng, nhưng cũng không ít tờ 10, 20 nghìn đồng, thành ra số tiền “phụ thu” có khi còn lớn hơn số tiền hợp đồng nhạc hiếu trọn gói.

Nhiều người dân đi xem chèo đò đám ma phàn nàn, cánh thợ kèn vòi tiền công khai, lộ liễu quá. Có ông đến giúp nấu nướng cho nhà đám, khi bị ông sãi gọi ra bỏ tiền bực mình nói: “Bọn này dã man thật, gọi không sót một ai, đến mấy thằng “nhọ đít” cũng không tha”. Có vị là con người quá cố thì phàn nàn: “Họ hàng, khách khứa ở xa về, chẳng lẽ lại để họ bỏ tiền túi ra cho thợ kèn. Cứ đưa mỗi người mấy chục mà đổi hơn 500 nghìn đồng tiền lẻ cũng hết sạch”.

Tuy nhiên, cũng còn nhiều người lại cho rằng “Trẻ làm ma, già làm hội”, lấy việc này làm thước đo “đẳng cấp” của nhà mình. “Gà tức nhau tiếng gáy”, nhà khác lại bảo “nhà ấy còn làm được, chẳng lẽ nhà mình lại thua”. Có cụ 70, 80 tuổi cứ ao ước, khi nằm xuống được con cháu tổ chức hát chèo đò… Còn cấp ủy, chính quyền, đoàn thể địa phương thì thừa nhận, việc chèo đò thu tiền trong đám tang là một biến tướng, một hủ tục cần xóa bỏ. Tuy nhiên, đến nay nó vẫn tồn tại một cách công khai, có nơi còn coi đó là một nét văn hóa truyền thống (!?)

Thiết nghĩ, trong phong trào xây dựng nông thôn mới, làng văn hóa, thực hiện việc tang văn minh tiết kiệm, các địa phương cần tuyên truyền, vận động Nhân dân và có biện pháp xóa bỏ tập tục này. Đặc biệt, các cấp Hội Người cao tuổi cần đi tiên phong tham mưu cho cấp ủy, chính quyền đưa việc bãi bỏ tục chèo đò đám ma vào các hương ước, quy ước về nếp sống văn hóa ở địa phương, đồng thời tích cực vận động hội viên gương mẫu thực hiện.

QĐND - Người Việt nói chung vốn có truyền thống rất coi trọng lễ tang bởi “nghĩa tử là nghĩa tận”. Tục chèo đò ra đời với ý nghĩa như một chuyến đò chở linh hồn người chết về miền cực lạc. Nhưng tục lệ dân gian này ở nhiều đám tang hiện nay đã bị biến tướng thành chiêu kiếm tiền của người chèo đò với con cháu tang gia.

Trong đám tang người thân ở một xã thuộc địa bàn huyện Sóc Sơn, TP Hà Nội mới đây, chúng tôi chứng kiến từ đầu đến cuối tiết mục chèo đò do hai người trong đội nhạc hiếu thực hiện. Tiết mục này diễn ra vào khoảng 21 giờ, khi đã hết khách viếng. Đầu tiên là người chèo đò cùng con cháu xếp hàng đi rất nhiều vòng quanh áo quan của người quá cố. Vừa khua mái chèo, người chèo đò vừa hát, cứ một vòng như vậy, con cháu lại thả tiền lẻ vào mâm lễ do người chèo đò bày ra, sau đó dừng lại, người chèo đò hát, múa, đọc thơ, diễn đủ các trò và không quên gọi tên các con cháu của người quá cố biếu tiền để cụ đi đò. Thỉnh thoảng, họ không quên kiểm tra tiền trên mâm lễ. “Toàn tiền lẻ bằng giấy 1.000, 2.000 đồng như thế này thì đò dễ chìm lắm, phải cho cụ tờ polymer thì đò mới nổi, mới qua sông nhanh được…”, người chèo đò nói thẳng một cách hài hước trước tất cả con cháu. Tiếp đến, họ lại đọc tên từng người con lên biếu tiền để mẹ mua dép, mua quần áo, mua mũ nón; cháu A., cháu B. biếu tiền mua phở, nước uống đi đường cho bà. Rồi bà cứ mạnh dạn leo núi, nếu trượt chân ngã thì bảo cháu C. mua mật gấu để bôi… Cứ như thế, hai “diễn viên” của tiết mục chèo đò gọi hết con cái, dâu rể, cháu chắt của người đã khuất biếu tiền để cụ qua sông, qua đò. Và họ đã biến không khí đau buồn trong tang gia thành nơi diễn hài khiến con cháu đôi lúc cũng phải bật cười.

Theo một số người cao tuổi kể lại thì rất nhiều đám tang trên địa bàn này đều diễn ra tục chèo đò cuối ngày như một nghi lễ để đưa tiễn linh hồn người đã khuất. Lợi dụng nghi thức đó, một số người chèo đò đã kiếm được không ít tiền của con cháu và người thân tang gia. Không dừng lại ở đó, ngày hôm sau, tục chèo đò tiếp tục lặp lại một lần nữa ngay trên đường đưa tang. Lần này người chèo đò đặt chiếc mũ trước xe tang, vừa hát vừa dẫn con cháu đi vòng quanh xe tang nhiều vòng. Con cháu lại phải lần lượt thả tiền vào mũ để cụ được thượng lộ bình an về thế giới bên kia. Tục chèo đò xong, người lái đò nhanh chóng cho số tiền vừa thu được vào túi của mình, rồi nở một nụ cười mãn nguyện.

“Chèo đò” như thế thì rõ là hủ tục! Trong khi người dân ở nhiều địa phương trên địa bàn Thủ đô đang thực hiện tốt việc tang văn minh theo Chỉ thị số 27/CT-TW của Bộ Chính trị về thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang và lễ hội cũng như Quy định thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang và lễ hội trên địa bàn thành phố Hà Nội của UBND thành phố thì ở một vài miền quê, việc tang vẫn còn diễn ra những hình ảnh chưa đẹp. Thiết nghĩ, chính quyền cũng như các cơ quan, đoàn thể địa phương cần phải có biện pháp chấn chỉnh kịp thời để mọi người dân Thủ đô thành thị cũng như nông thôn đều có ý thức thực hiện việc tang sao cho văn minh, tiết kiệm, phù hợp với văn hóa truyền thống dân tộc, không để kẻ xấu lợi dụng trong lúc tang gia bối rối.

Tại sao người ta gọi là đám ma?

Sau khi chết thì người ta phân loại linh hồn ra thành các giá trị thánh, thần, ma, quỷ. Tất cả những người chết bình thường thì sẽ thành ma. Bởi thế mà người ta còn gọi đám tang là đám ma.

Chôn cất người chết gọi là gì?

Chôn cất, mai táng, thổ táng hay địa táng là hình thức xử lý xác chết bằng việc đưa xác người hoặc động vật chết, thường là có đồ chôn theo, xuống dưới đất. Điều này được thực hiện bằng cách đào một hố hoặc đường hào, đặt người chết và các vật chôn theo vào đó, và lấp nó lại.

Đi viếng đám ma thì vai như thế nào?

Trong đám tang, cần thực hiện theo quy tắc sau: Chỉ lạy 2 lạy (và vái 2 vái). Trường hợp gia tang theo Phật và để bàn thờ Phật trước hương án có di ảnh người quá cố thì người đi đám lạy bàn thờ Phật 3 lạy (và 2 vái), sau đó lạy trước bàn hương án có di ảnh người quá cố 2 lạy (như lạy người sống).

Đưa tang là gì?

Tiễn vong linh lên đường đến nơi mai táng. Sau khi thi thể người chết nhập quan, linh cữu sẽ được đưa đến nơi mai táng, tục gọi là "đưa tang", "xuất tẫn", "tống táng"; đời Thanh gọi là "phát dẫn". Nghi lễ này do các trình tự chọn ngày, khóc tặng, khởi linh, dẫn đường, tống hành và tế lộ hợp thành.